گزارش دوازدهمین جلسه از دورۀ مطالعاتی «شناخت لبنان معاصر بر اساس سیره و سرگذشت امام موسی صدر» با حضور محمدعلی مهتدی
دوره مطالعاتی «شناخت لبنان معاصر بر اساس سیره و سرگذشت امام موسی صدر» از سری دورههای «سیر مطالعاتی امام موسی صدر» است که دوازدهمین جلسه آن دهم بهمن ماه ۱۳۹۴ برگزار شد. در ادامه بخش دوم از گزارش جلسه دوازدهم را می خوانید:
قبلاً درباره حوادث سال 1970 میلادی توضیحاتی ارائه شد. در سهشنبه مورخ 26 می 1970 امام موسی صدر همه را به اعتصاب دعوت کرد و کسی نمیدانست که این اعتصاب چقدر موفق خواهد بود. با دعوت ایشان اعتصاب سراسر لبنان را در برگرفت و همه را از قدرت و تأثیر مردمی امام موسی صدر ترساند. ایشان در کنگره جنبش أمل به حادثه سال 1970 میلادی اشاره کرد و بسیار صمیمی با کادرها سخن گفت. او گفت مسائلی را که در گذشته نمیتوانستم مطرح کنم، امروز صریحاً مطرح میکنم، یکی از این مسائل واقعه سال 1970 میلادی است که اسرائیل به بنت جبیل در جنوب لبنان حمله کرد و عده بسیاری از مردم آواره شدند و به سمت بیروت و منطقه نبعه و برج حمود حرکت کردند.
آن زمان به امام موسی صدر پیغام رسید که مردم خشمگین هستند و ممکن است از کنترل خارج شوند و دست به اقدامات نادرستی بزنند. ایشان برای مقابله با چنین وضعیتی با خبرگزاری لبنان تماس گرفت و از آنها خواست که خبر کوتاهی از جانب او نشر دهند و آن اینکه: «مردم عزیز، موسی صدر از شما میخواهد که آرامش خود را حفظ کنید و روز سهشنبه به دلیل بیاعتنایی دولت در قبال جنوب و حملات اسرائیل، دست به اعتصاب بزنید.» خبرگزاری لبنان این خبر را روز شنبه و روزنامهها نیز روز دوشنبه آن را منتشر کردند و همه مردم از آن مطلع شدند. امام صدر روز سهشنبه را انتخاب میکند، چون یکشنبه تعطیل است و مردم روز دوشنبه این خبر را در همه روزنامهها مطالعه خواهند کرد و از آن مطلع میشوند. روز سهشنبه چنان اعتصابی صورت گرفت که همه انگشت به دهان ماندند.
پس از انتشار این خبر، فؤاد شهاب رئیسجمهور وقت لبنان با امام موسی صدر تماس گرفت و به او گفت که آقای صدر اگر مردم دعوت شما را اجابت نکنند، چه بر سر شما خواهد آمد. آبروی شما خواهد رفت و مشخص خواهد شد که کسی به حرف شما گوش نمیدهد. ایشان در پاسخ به او گفت که من برای جلوگیری از اتفاقات محتمل این خطر را کردم. حال خواهیم دید که این مخاطره چه معنایی دارد. زمانی که اعتصاب عمومی همه لبنان را در بر گرفت، همه کسانی که نگران بودند، از میزان قدرت و نفوذ کلام امام بر همه لبنانیها، نه فقط شیعیان غافلگیر شدند.
این حادثه در تاریخ حرکت اجتماعی لبنان که در ماه می 1970 میلادی رخ داد، بسیار اهمیت دارد. امام صدر بیان میکند که از آنجا به فکر تشکیل «جنبش محرومان» افتادم. در واقع، آن اعتصاب اولین قدم برای ایجاد جنبش محرومان بود، زیرا به این نتیجه رسیدم که مردم محروم از همه مذاهب آمادگی مبارزه با فئودالیسم سیاسی در چارچوب تشکیلاتی را دارند.
همین مسئله باعث ترس و وحشت احزاب چپ شد. چون آنها مدعی بودند که نماینده مردم فقیر، رنجدیده و زحمتکش هستند. اما امروز همه آن فقرا به سخنان یک روحانی گوش میدادند. بنابراین، دو نوع دشمنی با امام موسی صدر و حرکت او آغاز شد:
- دشمنی احزاب جناح چپ که در مقابل خود رقیب بزرگی میدیدند و به جای آنکه او را تأیید کنند و زیر پرچمش قرار بگیرند، بر ضد او توطئه میکردند.
- دشمنی فئودالیسم سیاسی و مراکز قدرت دولتی که به کینهتوزی و توطئه برضد امام موسی صدر و حرکت او پرداختند.
با این اوصاف، شاهد نوعی ائتلاف میان جناح چپ و جناح راست یا فئودالیسم سیاسی همه مذاهب بودیم. در سالهای بعد شاهد نتایج این ائتلاف هستیم.
تجمع بعلبک و صور و حمایت نخبگان از جنبش محرومان
امام صدر در برخی وضعیتهای خاص بالبداهه تصمیم میگرفتند. در حوادث سال 1973 و 1974 میلادی که جنبش محرومان اوج گرفته بود، اولین تظاهرات گسترده با حضور هفتاد هزار مسلح در بعلبک و دومین تظاهرات با حضور 150 هزار مسلح در شهر صور برگزار شد. امام موسی صدر توضیح میدهد که به همراه شیخ محمد یعقوب در اتومبیلم نشسته بودیم که اطلاع دادند 70 الی 80 هزار مسلح در بعلبک تجمع کردهاند و شلیک هوایی میکنند و منتظر شما هستند. با خود فکر کردم که کنترل جمعیت به علم و فنی نیاز دارد؛ به ویژه آنکه این جمعیت مسلح هم باشند. چگونه میتوان چنین جمعیتی را کنترل کرد که در اوج خشم دست به حرکات مشکلآفرین نزنند. در آن لحظه به ذهنم آمد که برای خالی کردن خشم جمعیت مسلح، مراسم قسم برگزار کنم. در این مراسم بیان کردم که از پا نخواهیم نشست و از این چارچوب خارج نخواهیم شد و شرع و قانون را زیر پا نخواهیم گذاشت و خونخواهی نخواهیم کرد، بلکه در چارچوب مسالمتآمیز بر ضد گردنکشان و مراکز قدرت مبارزه را ادامه خواهیم داد.
امام صدر این مراسم را نقطه عطفی در تاریخ جنبش محرومان میداند و میگوید که با مراسم قسم جمعیت 70 الی 80 هزار نفری مسلح را تحت کنترل قرار دادم. پس از تظاهرات بعلبک در سالروز تولد حضرت فاطمۀ زهرا (س)، تظاهرات دیگری در شهر صور با حضور 150 هزار مسلح برگزار شد. درباره ماجرای این تظاهرات در جلسات گذشته توضیح دادم که دولت بر سطح جاده میخ ریخت تا از حضور مردم در این جلسه جلوگیری کند.
امام موسی صدر پس از این گردهماییها اعلام کرد که گردهمایی سوم را در بیروت و در مسجد عمری سنیها برگزار خواهد کرد. ایشان مکانی وابسته به شیعیان را برای چنین تجمعی انتخاب نکرد تا چنین تصور نشود که این تجمع، فرقهای و مخصوص شیعیان است. این مسجد در غرب میدان اصلی شهر یعنی میدان شهدا یا میدان برج که مرز بین مناطق مسلمان نشین ومسیحی نشین است، قرار داشت.
امام موسی صدر در یکی از شبهای آخر ماه رمضان سال 1974 میلادی به روستای عشقوت رفته بود. بر سر سفرۀ افطار به او اطلاع دادند که حزب فالانژ مدتی است که جوانان را جذب میکند و به آنها اسلحه و آموزش نظامی میدهد. این مسئله ایشان را به فکر واداشت که اگر در مسجد عمری تحصن کنند، آنها چه واکنشی نشان خواهند داد.
امام صدر روز پنجم شوال را برای راهپیمایی به سمت بیروت و تحصن در مسجد عمری انتخاب کرد. ایشان بیان کرد که پیشبینی میکردم. دولت این تحصن را نمیپذیرد و قصد سرکوب آن را دارد. حال برای سرکوب از چه وسیلهای استفاده خواهد کرد؟ آیا از ارتش استفاده خواهد کرد؟ هموطنان ما در ارتش حضور دارند و حاضر نیستند که به سمت ما و همکیشان خود آتش بگشایند. بنابراین، ارتش از برخورد با ما تمرد میکند و دولت نیز از این موضوع آگاهی دارد. بنا بر این آنها جوانان مسلح فالانژیست را وارد میدان خواهند کرد و این گردهمایی را ضد مسیحیت نشان خواهند داد تا جوانان مسیحی عصبانی شوند و با اسلحه با این حرکت مبارزه کنند.
امام صدر تمامی این اتفاقات را در ذهن خود تصور و تحلیل میکند. ایشان میدانست که آنها قصد دارند میان مسیحیان و مسلمانان جنگ به راه اندازند و نه میان شیعه و سنی. بنابراین، امام تصمیم میگیرد که این کار را متوقف کند و راهکار دیگری را انتخاب کند. امام از تمامی اندیشمندان، شخصیتهای فکری و دانشگاهی لبنان از هر مذهبی درخواست کرد که نظر خود را درباره جنبش محرومان اعلام کنند. در نتیجه، بیانیهای تهیه شد که 192 نفر از اندیشمندان و شخصیتهای فکری و روحانیون و دانشگاهیان از همۀ مذاهب، و نه فقط شیعه، آن را امضا کردند. در واقع، 192 نفر از بدنه فکری لبنان حرکت امام موسی صدر را تأیید کردند. این ابتکار جانشین اقدام قبل شد و به دولت و فالانژها اجازه نداد که توطئه خود را اجرا کنند. در کتاب «سیره و سرگذشت امام موسی صدر» اسامی این افراد به ترتیب حروف الفبا ذکر شده است.
بعد از این حادثه و در سال بعد جنگ داخلی لبنان آغاز میشود که توضیح آن را قبلاً دادهایم. امام صدر توضیح میدهد که ما با جنگ و خونریزی مخالف هستیم و تنها براساس نیاز تصمیم گرفتیم که شاخه نظامی جنبش محرومان تأسیس کنیم. ما این بخش را برای مقاومت در برابر اسرائیل تأسیس کردیم. شاخه نظامی جنبش محرومان در ابتدا به شکل مخفیانه تأسیس شد تا اینکه حادثه عین البنیه رخ داد و آموزش نظامی جوانان علنی شد.
...................
فایل صوتی جلسه دوازهم را از بخش اول گزارش دانلود کنید.