غیبت یکی از آفت هایی است که در جامعه ما رواج بسیار گسترده ای دارد. بسیاری از افراد در جامعه ما وقتی دور هم می نشینند به غیبت درباره فردی که در آن جلسه غایب است می پردازند. اگر به هردلیلی یکی از افراد آن جلسه را ترک کند، بقیه افراد به غیبت درباره فردی که به تازگی جلسه را ترک کرده می پردازند و همینطور با کم شدن تعداد افراد، غیبت نیز ادامه پیدا می کند. غیبت یا بدگویی مرد و زن نمی شناسند، گویی عادتی است که عده ای به آن مبتلا هستند. 

 امام موسی صدر در تفسیر آیه 148 سوره نسا درباره غیبت کردن می گوید: وقتی انسان{سخن زشت}را چنین آشکارا بگوید، خدا این کار را دوست ندارد. این به معنای غیبت است. چون غیبت آشکارا سخن بد و زشت است. وقتی که آدمی با سخن زشت از برادر خود یاد می کند، سخن زشت را آشکار کرده است. این رفتار را خدا دوست ندارد. چون بدترین ضرر ممکن را به انسان می رساند. علت آن نیز این است که غیبت یا آنچه قرآن کریم در این آیه کریمه از آن به «الْجَهْرَ بِالسُّوءِ مِنَ الْقَوْلِ» تعبیر کرده است، عبارت است از اینکه آدمی برادر خود را با چیزی یاد کند، که او دوست ندارد، یا او را ناراحت می کند یا سبب شرم او می شود. و این یعنی انسان با سخن خود عیب های مردم را آشکار و غایبان را مفتضح سازد و اعتماد مردم را به آنان متزلزل کند. به طور مثال وقتی که ما برای درمان بیماری نزد پزشک می رویم، یعنی اطمینان ما به پزشک ما را به مراجعه به او واداشته است. اما اگر به پزشک اعتماد نداشته باشیم، هرگز نزد او نمی رویم. همچنین است مراجعه ما به معلم، مهندس، فروشنده، عالم دینی و یا حاکم همه این ها براساس اعتماد ما به ایشان است. پس اعتماد و اطمینان به شخص همه وجود او، زندگی او، فایده او برای جامعه و مشارکت او در زندگی عمومی است. اما اگر این اطمینان گرفته شود، بدین معناست که او از نظر اجتماعی مرده است. و جامعه این فرد را از دست داده است. 

مسئله ای که امام موسی صدر می گوید از آن جهت اهمیت دارد، که عده ای از غیب کردن لذت می برند. یعنی ممکن است دشمنی یا مشکل خاصی با فردی که از او غیبت می کنیم نداشته باشیم و چه بسا با او تعامل و مواجهه دائمی داریم اما چون به عادت غیبت مواجه هستیم، چهره او را پیش دیگران مخدوش می کنیم و حواسمان نیست که ممکن است، اعتماد دیگران را نسبت به آن فرد زیر سوال ببریم یا سست کنیم. 

امام موسی در ادامه بحث خود به آیه 49 سوره حجرات اشاره می کند. « وَلَا يَغْتَب بَّعْضُكُم بَعْضًا أَيُحِبُّ أَحَدُكُمْ أَن يَأْكُلَ لَحْمَ أَخِيهِ مَيْتًا فَكَرِهْتُمُوهُ» در حقیقت غیبت کننده به منزله کسی است که گوشتی از برادر مرده یا غایب خود بکند. می توانیم چنین تشبیه کنیم که انسانی که در جامعه با اعتماد و اطمینان جامعه نسبت به او زندگی می کند، این اطمینان همه وجود اوست و هر غیبتی از او و ذکر سوئی از او ضربه ای به زندگی اجتماعی اوست و یا کندن پاره ای از بدن او و تکه ای از گوشت اوست. 

این یعنی که غیبت به مرگ اجتماعی انسان و از بین رفتن سرمایه های اجتماعی موجود در درون جامعه منجر می شود. طبیعی است کسی که غیبت فرد غایبی را می کند و در مرگ اجتماعی او مشارکت می کند؛ به خودش ضرر می رساند. از همین روست که قرآن کریم چنین تعبیر می کند: «أَیُحِبُّ أَحَدُکُمْ أَن یَأْکُلَ لَحْمَ أَخِیهِ» گویی که برادر خود را می کشد و این همان تصویری است که در این آیه می بینیم. آدمی با غیبت گوشت خود یا گوشت برادر خود را می خورد.

غیبت از مصائب اجتماعی است که جوامع متخلف بی هدف بدان دچار می شوند. کسی که بیکار است و چیزی جز غیبت نمی یابد که بدان مشغول شود، در زندگی خصوصی و اجتماعی خود با بدگویی از دیگران مانوس می شود. در حالی که نمی داند با این کار جامعه خویش را ویران وی کند. 

البته بدگویی و غیبت یک استثنا دارد. که قرآن کریم این استثنا را قائل شده است. «لَا يُحِبُّ اللَّهُ الْجَهْرَ بِالسُّوءِ مِنَ الْقَوْلِ إِلَّا مَنْ ظُلِمَ وَكَانَ اللَّهُ سَمِيعًا عَلِيمًا» خداوند بلند کردن صدا به قصد بدگویی را دوست ندارد، مگر از آن کسی که به او ظلم شده است و خدا دانا و شنوا است. بنابراین غیبت، بدگویی و انتقاد از ظالمان نه تنها حرام نیست بلکه لازم است. 
امام موسی صدر با اشاره به این مطلب می گوید:غیبت حرام است، اما حرمت ظلم بیشتر است تا بدانجا که غیبت ظالمان جایز است. اگر ظالم محفوظ بماند و نه از او انتقاد کنند و نه درباره او چیزی بگویند و در جوامع آشکارا پنهان و ملامت نشود، به طغیان و ظلم خود ادامه خواهد داد و ظالم خواهد ماند و جامعه دچار ظلم او خواهد بود. بنابراین غیبت ظالم همچون طرد او جایز است.

ماه رمضان که انسان خود را از امیال و خواسته ها دور می کند برای آدمی  آسان تر است که از غیبت دوری کند. از امیر المومنین نقل شده: کسی که روزه می گیرد و غیبت می کند، خود را با تشنگی و گرسنگی عذاب می دهد، اما روزه اش او را به تقوای مطلوب از روزه نمی رساند. 

به رغم آنکه این بیماری در جوامع ما بسیار شایع است و نام های مختلفی بر آن می گذاریم، از نقد و لطیفه و مزاح گرفته تا جلسه انس و شب نشینی، اما خودمان را به دست خودمان نابود می کنیم و با دستان خودمان خانه هایمان را ویران می سازیم. از خداوند می خواهیم ما را از این عیب بزرگ مصون بدارد.

*تلخیص و برگرفته از تفسیرهای قرآن امام موسی صدر در سحر است که از رادیو لبنان پخش شده است.