مهدی فرخیان - نخستین گام در راه تربیت انسان و ارتقای وی در همۀ ابعاد تکامل عبارت است از قرار دادن انسان در مسیری که کرامت خویش را درک کند. ( از متن کتاب نای و نی)

کتاب «نای و نی» نخستین کتاب از مجموعۀ « در قلمرو اندیشۀ امام موسی صدر» است. این مجموعه شامل سخنرانی‌ها و مقالات و پیام‌ها و مصاحبه‌های امام موسی صدر رهبر ایرانی شیعیان لبنان است. این کتاب به همت مرحوم علی حجتی کرمانی ترجمه و گردآوری شده و در سه فصل سامان یافته است: فصل نخست جستارهایی است در باب اسلام‌شناسی، دین‌شناسی، تبلیغ، سیره، تمدن؛ فصل دوم شامل سخنرانی‌ و پیام‌ها و مصاحبه‌های ناظر به مسائل لبنان و شیعیان لبنان است؛ و سرانجام، فصل سوم گفتارهایی است دربارۀ مسئلۀ فلسطین و مقاومت فلسطینی.

تنوع مطالب دست کم این حسن را دارد که ما را با وجوه شخصیتی و گسترۀ فعالیت‌ها و دغدغه‌های امام موسی صدر آشنا می‌کند. فصل نخست که ۳۲۴ صفحه از حجم ۴۵۵ صفحه‌ای کتاب است، رهیافتی است به جهان اندیشه و رویکرد اسلام‌شناسی امام موسی صدر. مطالعۀ این کتاب نشان می‌دهد که امام صدر عمیقاً با مسائل انسان معاصر و پرسش‌های پیش روی مؤمنان( دین‌ورزان) و به‌طور مشخص روحانیان آگاهی دارد و بسان برخی هم سلکان خود در ایران می‌کوشد که با مراجعه به متن دین پاسخی برای این مسائل و پرسش‌ها بیابد. این مسائل و پرسش‌ها گاه جنبۀ اندیشگی دارد و گاه جنبه‌های عملی. اسلام‌شناسی، اصالت اسلام، دین و مسئلۀ تحول، انسان، اهداف انسان، کرامت انسان، جهان‌بینی، رابطۀ علم و دین، ولایت، امام، زن و راه‌حل اسلام برای مشکل اختلاف طبقاتی از جمله موضوعاتی هستند که ناظر به جنبۀ اندیشه و نوع دین‌شناسی و نگرش امام صدر به اسلام است و موضوعاتی مانند تبلیغ، درس‌آموزی از سیره، معضلات اجتماعی و اقتصادی شیعیان لبنان و مقاومت ناظر به جنبۀ عملی‌اند.

انسان و تلاش برای کاستن از رنج‌هایش و افزودن بر آگاهی‌اش دغدغۀ همیشگی امام صدر است، و در نگاه و نگرش امام صدر دین والاترین وسیله برای کاستن از رنج آدمی است. از این رو، گویی امام صدر در آمد و شدی دائمی میان انسان و دین است تا با شناخت مسائل انسان و مراجعه به متن دین پاسخی بیابد برای مسائلش. جستارهای این کتاب آینۀ اندیشه و عمل چنین شخصیتی است.

یکی از جستارهای کتاب نای و نی «زهرا فصلی از کتاب رسالت» است. این جستار مقدمۀ امام صدر بر کتاب فاطمه الزهرا وتر فی غمد نوشتۀ سلیمان کتانی، نویسندۀ مسیحی دربارۀ حضرت زهرا(س) است. در بخش نخست این مقدمه امام صدر به مسئلۀ زن می‌پردازد. جدای از موافقت یا مخالفت با دیدگاه امام صدر دربارۀ زن، آنچه اهمیتی افزون‌تر دارد، روش‌شناسی امام صدر است. به بیان دیگر، مطالعۀ این صفحات ما را با رویکرد و روش‌شناسی امام صدر برای پاسخ دادن به مسائل روز با مراجعه به متن دین آشنا می‌کند. یکی از نکات برجسته در این رویکرد، جایگاه قرآن در اندیشۀ امام صدر و در مراجعه به متن دین است. امام صدر به منبع روایت بی‌توجه نیست، اما این دو منبع دین تفاوتی معنادار برای وی دارند.« با هانری کربن، خاورشناس بزرگ» جستار دیگری است که معرف روش‌شناسی فهم دین امام صدر است. البته، امام صدر این بار با نقد رویکرد هانری کربن به اعتقادات شیعه، رهیافت و فهم خود را می‌نمایاند. این مقاله از این حیث که به نقد کربن هم پرداخته است، واجد اهمیت و در خور مطالعه است.

امام صدر رویکردی کارکردگرایانه به دین دارد. از این رو، وقتی به سیرۀ معصومان می‌پردازد، قصد بازگویی تاریخ را ندارد، که اساساً ایشان مورخ نیست، بلکه در تلاش است که با درس‌آموزی از سیرۀ معصوم، توشه‌ای تربیتی برای انسان امروز برگیرد. گفتارهای «علی موحد بود و بس» و « انسان: کوشش و دهش» و مقالۀ «زهرا فصلی از کتاب رسالت» چنین رویکردی دارد.

این کتاب با تنوع مطالب خود دربارۀ اسلام‌شناسی تا انسان‌شناسی و تا مجلس اعلا و فرقه‌گرایی در لبنان و تا مقاومت فلسطینی می‌تواند آغاز مناسبی برای ورود به جهان اندیشه و آشنایی با عمل امام صدر باشد. البته، به دلیل همین تنوع همۀ مقالات در یک سطح نیستند و برخی مقالات نیازمند دانستن مقدماتی است. اما بیان شیوا و سادۀ امام صدر خواندن مقالات را حتی برای مخاطبان عمومی حتی‌المقدور سهل کرده است.