یادداشت ناشر بر چاپ دوم

اینک چاپ دوم کتاب نای و نی در قطع و اندازۀ جدید و هماهنگ با طراحیِ جدیدِ مجموعۀ «در قلمرو اندیشۀ امام موسی صدر» پیش روی شماست. 

در این چاپ تمام مطالب یک‌بار دیگر با دقت بازبینی و تکمیل و ویرایش و با متن عربی مقابله شده است. سخنرانی «علی موحد بود و بس» به لطف برادر گرانقدر جناب آقای بنی‌کاظمی کامل شده است. ایشان اصل نوار ریل سخنرانی امام موسی صدر را در تیمچۀ بازار کاشان که در سال ۱۳۵۰ ایراد شده است، در اختیار ما گذاشته‌اند. انصافاً باید دقت و هوشمندی ایشان را در حفظ سلامت نوار سخنرانی مذکور طی چهار دهه تحسین کرد. 

همچنان‌که همواره اعلام کرده‌ایم چشم به راه دریافت راهنمایی‌ها و نقد و نظرهای دانشوران و اندیشمندان گرانمایه هستیم که هر پیشنهاد و انتقادی چراغ راه ماست. نیز از همۀ کسانی که سندی اعم از نوار و نامه و دست‌نوشته و عکس و نظایر آن، از امام موسی صدر دارند، تقاضا می‌کنیم که تصویر یا اصل آن‌ را در اختیار ما قرار دهند و ما را در ارتقای کیفیت و دقت تحقیقاتمان یاری فرمایند. 

نیز، باید به خوانندۀ کتاب یادآور شویم که جای نمای فهرست موضوعی کتاب براساس شماره‌بندی‌های متنِ کتاب است و اعداد سیاه نشان‌دهندۀ شمارۀ آیات است. 

در پایان سپاسگزار سرکار خانم طیبه ولی‌بغدادی و سرکارخانم زهرا بهرمن هستیم که برای چاپ این کتاب همکاری و همراهی ثمربخش داشته‌اند. 

مؤسسۀ فرهنگی تحقیقاتی
امام موسی‌ صدر

مجموعه‌ای که پیش رو دارید شامل برخی از سخنرانی‌ها و مقالات و مصاحبه‌ها و بیانیه‌هایی است که از زمانِ استقرارِ امام موسی صدر در لبنان تا نخستین سال تأسیس مجلس اعلای شیعیان ارائه یا صادر شده است. فصل اول این مجموعه به اصول عقاید، جهان‌بینی، ارزش‌ها و اخلاق و تاریخ اسلامی اختصاص یافته است. مخاطبانِ موضوعات این فصل گاهی شیعیان در مساجد، گاهی مسیحیان در کلیسا، زمانی مسلمانان و غیر ایشان در محافل علمی و دانشگاهی لبنان یا دیگر کشورهای عربی و اروپایی بوده‌اند. تنوع یا اختلاف فرهنگی مخاطبان و حتی تفاوت سنی و اقلیمی و دینی آنان هیچ‌گاه عامل گسیختگی وحدت و یکپارچگی اندیشۀ امام موسی صدر در بیان آموزه‌های اسلام نشده است، و در کلام ایشان هیچ‌گونه تنازلی از اصول معرفتی و مبانی دین یافت نمی‌شود. به تعبیر دیگر، اسلامی که در مسجد یا محافل دینی شیعیان ارائه می‌شود با آنچه در دانشگاه‌های اروپا یا کلیساهای لبنان مطرح می‌گردد، یگانگی و مطابقت کامل دارد. اختلاف مکان‌ها و مناسبت‌ها فقط موجب بسط یا تلخیص آگاهانه و هدفمند جنبه‌ها و یا تأکید بر مفهوم یا ارزش یا دیدگاه ویژه‌ای از مکتب اسلام یا مذهب شیعه شده است. از این نظر، این مجموعه در مقایسه با آثار سایر متفکران و علمای اسلامی بی‌نظیر است. این مجموعه و سایر آثار امام صدر، که تاکنون انتشار یافته و در آیندۀ نزدیک منتشر می‌گردد، بر روی هم، می‌تواند یک مجموعه یا فرهنگی از اسلام‌شناسی تلقی گردد. 

اگر یکی از دو تفاوت اصلی مذهب شیعه با اهل سنت ولایت است، چگونه می‌توان جامعه‌ای را بر اساس ولایت امامان معصوم و آموزه‌های ایشان برپا‌ ساخت، اداره کرد، و سامان بخشید و توسعه داد- به‌ویژه پس از فقدان نبی اکرم و در غیبت آخرین امام و ولی اعظم و در هنگامۀ سختی روزگار و گرفتاری مردمان؟ 

بخش دوم این کتاب گزارشی است از چنین تجربه‌ای، البته نه دربارۀ ورود اسلام به سرزمینی و تشکل امت آن برای نخستین بار، بلکه برای احیای هویت، حرکت و شخصیت شیعیان در لبنان. این بخش روش کار امام را که از صور در لبنان شروع شده و، سپس، به تمام مناطق شیعه‌نشین لبنان گسترش یافته، تشریح می‌کند. خصوصیت مهم این روش برای تغییر و تحولِ جامعۀ شیعیان آن است که، به‌رغم تنوع فرقه‌های مذهبی در لبنان، این توسعۀ اجتماعی-اسلامی شیعی، به‌موازات همبستگی با سایر مذاهب و همکاری با دیگر ادیان و اتحاد با همۀ شهروندان لبنان، و نیز همدردی با همسایگان و بسیج نیروهای ملی و منطقه‌ای برای مبارزه با دشمن مشترک، اسرائیل غاصب، همراه است. آشنایی کامل با چگونگی ایجاد تحول اسلامی و شناخت روش امام و تجربۀ شیعیان لبنان نیازمند مراجعه به سایر آثار منتشرشده از ایشان و اطلاع از اقدامات و مؤسسات و تشکیلات شکل‌گرفته پس از تأسیس مجلس اعلای شیعیان نیز هست. مطالب این بخش، حداقل، آنچه را در صور انجام گرفته یا از آن شروع شده، نمایان می‌سازد و برای کاوشگری که تحولات و توسعۀ اجتماعی را بر اساس فرهنگ اسلامی جستجو می‌کند، راهکار‌ها و شیوه‌های ارزشمندی ارائه می‌دهد. 

یک اقلیت اسلامی چگونه می‌تواند با غیرمسلمانان همزیستی و روابط اجتماعی برقرار کند و با ایشان و بهره‌مندی از ظرفیت‌ها و تجربه‌هایشان به تعقیب اهداف مشترک و کسب منافع ملی بپردازد و، در عین حال، نه‌تن‌ها اصالت خود را حفظ کند بلکه در میان آن اعتبار و حرکت و تشخص یابد. بخش دوم این مجموعه روایتگر و روشنگر روش رهبری و نحوۀ تعامل رهبر شیعیان با سایر فرقه‌ها و رفتار ایشان به‌مثابۀ شهروندی لبنانی است. در این پیوند، از یک‌سو روشنگری‌ها، مشارکت‌ها، ارتباطات و مجموعۀ برنامه‌هایی را که برای رشد جامعۀ لبنانی و انتخاب اهداف مشترک و آرمان‌های واحد صورت گرفته می‌بینیم و، از سوی دیگر، با تشکیلات و تأسیساتی که برای ارتقای همه‌جانبۀ شیعیان و با توافق و تأیید سایر شهروندان لبنانی ایجاد شده است، آشنا می‌شویم. این قسمت نیز، مانند بخش نخست، برای نشان دادن و ترسیم کلیت نحوۀ تعایش و تعامل شیعیان با دیگران برای دستیابی به اهداف مشترک و نیل به وحدت و یکپارچگی کافی نیست و باید با سایر آثار مشابه منتشرشده از امام صدر همراه و مطالعه گردد. 

قسمت آخر (فصل سوم) این مجموعه به معرفی دشمن مشترک و تمهیدات جمعی و ملی و فراملیتی می‌پردازد که برای مبارزه با اسرائیل و حمایت از ملت مظلوم فلسطین صورت گرفته است. این اقدامات، پس از تأسیس مجلس اعلای شیعیان و آغاز حملات اسرائیل به جنوب لبنان شدت بیشتر و ماهیت جدیدی به خود گرفت و به‌سبب اعتماد قاطبۀ ملت لبنان به امام، نقش و موقعیت خاصی برای رهبری ایشان در راه مبارزه با تجاوزگران و اشغالگران و دفاع از شیعیان جنوب لبنان، که در معرض حملات دائمی اسرائیل قرار گرفته بودند، فراهم آورد. به لطف خداوند متعال شرح این اقدامات و فعالیت‌ها نیز به‌زودی منتشر می‌گردد. 

امید است که این مجموعه به شناسایی ابعاد یک نهضت و حرکت اسلامی ـ اجتماعی که امام موسی صدر از لبنان آغاز کرد و تاکنون به بسیاری از نقاط جهان اسلام کشیده شده، کمک کند. 

در این مجال، شایسته است که یاد و خاطرۀ دانشمند فقید، مرحوم حجت‌اﻹسلام و المسلمین علی حجتی کرمانی، که در سال‌های آخر عمر پر برکت خویش، به‌رغم ابتلا به بیماری و ضعف روزافزون ناشی از آن، این مجموعۀ ارزشمند را تهیه و ترجمه کرد، گرامی بداریم و از خداوند متعال علو درجات ایشان را مسئلت کنیم. از آنجا که ایشان نتوانست این اثر را، مانند دیگر آثاری که از امام موسی صدر ترجمه کرده، در حیات خود منتشر کند، مؤسسه، به لطف خانوادۀ گرانقدر ایشان، اجازۀ آماده‌سازی و انتشار آن را کسب کرد و به این توفیق علمی و فرهنگی مباهات می‌کند. در عین حال، از اینکه جامعه از استمرار خدمات فکری و علمی و بهره‌مندی از ادبیات سلیس و نثر شیرین مرحوم حجتی کرمانی محروم شده، حسرت و دریغ می‌خورد. هرچند که برکت وجود معنوی او برای ما که از آثارش بهره‌مند می‌شویم، همچنان باقی است. نامش جاودان باد. 

در خاتمه، امیدواریم که این کتاب و دیگر آثار امام موسی صدر، افق‌های جدیدی بگشاید و راه محتوم تحولات و اصلاحات را روشن‌تر و روشن‌تر سازد.