«حدیث سحرگاهان» مجموعه تفاسیری از امام موسی صدر است که سحرهای ماه رمضان از رادیوی لبنان پخش می‌شد.
مریم خسروجردی - امام موسی صدر در سخنانی درباره این برنامه رادیویی می گوید:«به مجردی که این مجلس [اعلای شیعیان] تأسیس شد، به دولت گفتیم: ای دولت، این رادیو و تلویزیون و خبرگزاری‌ها و روزنامه‌ها برای همۀ ملت است و یا برای بعضی از افراد است؟ گفتند: برای همه ملت. اگر برای همۀ ملت است، سهم و نصیب ما را هم بدهید. از این جهت، ... در سحرهای ماه رمضان، یک ساعت به صبح مانده، برنامۀ [رادیو] با آیات سورۀ مزمل افتتاح می‌شود سپس، دعایی از حضرت زین العابدین و یک تکه از تاریخ اسلام به سبک شیعه و مناجات و بعد هم بنده ۱۰ دقیقه تفسیر قرآن می‌گویم.» (۱)
این تفسیرهای سحرگاهی رمضان چند سال مستمراً از رادیوی رسمی لبنان پخش شد و «حدیث سحرگاهان» ترجمۀ همین گفتارهای تفسیری امام موسی صدر است. اولین گفتار این کتاب «قرآن معجزۀ جاودان» است که امام در آن به علوم قرآنی می‌پردازد. ایشان در باب اهمیت قرآن بیان می‌دارد: «قرآن سند صدقِ گفتار محمد(ص) و اساسِ اسلام و کلام خداست. هنگامی که به قرآن گوش فرامی‌دهیم، به خدا گوش می‌کنیم که با ما سخن می‌گوید. پس هر چه علم و بینش و معرفت ما افزون و وضعیت اندیشۀ ما بهتر و تجربۀ ما بیشتر شود، از قرآن چیز جدیدی درمی‌یابیم، غیر از آنچه تاکنون دریافته‌ایم.» امروز با مراجعه به متن گفتارها و نوشته‌های امام صدر به روشنی درمی‌یابیم که اسلام‌شناسی امام صدر بیش از هر منبع دیگری مبتنی بر قرآن است.
تفسیرهای مندرج در کتاب حدیث سحرگاهان دو دسته‌اند:
- تفسیر آیات برگزیده از سوره‌های بلند قرآن کریم: در این بخش امام صدر با انتخاب آیاتی از جای جای قرآن به مسائلی همچون ایمان به غیب، نماز، دروغ و کفر، نفاق، آفرینش آسمان و زمین، انفاق، مفهوم معاد، مالکیت، حلال و حرام و... پرداخته است.
- تفسیر برخی از سور قصار: سوره‌های ضحی و انشراح، قدر، قارعه، عصر، همزه، فیل، قریش، ماعون، کوثر، کافرون، نصر، مسد، فلق و ناس در این بخش تفسیر شده‌اند.
امام در این تفاسیر به مسائل اعتقادی و اخلاقی و اجتماعی و فقهی پرداخته شده است. امام صدر در پرداختن به این تفاسیر دست کم دو رویکرد بارز دارد: رویکرد تربیتی و رویکرد اعتدالی.
امام صدر تأکید دارد که «قرآن کتاب تربیت است». وقتی با این نگاه به متن آیات توجه کنیم، طبعاً برداشت و خوانش ما از کتاب خدا متفاوت خواهد بود. وی در تفسیر سورۀ نصر به اخلاق پیروزی و درس‌آموزی از سیرۀ پیامبر می‌پردازد و تذکر می‌دهد: «در حال پیروزی، که از حالت‌های خطرناک برای اخلاق انسان است، آدمی غالباً تعادل خود را از دست می‌دهد و دچار غرور می‌شود. اما انسان مؤمن که ایمان به عمق قلبش نفوذ کرده است، چون کوه استوار است و بادها و طوفان‌های پیروزی او را متزلزل نمی‌کند. متعادل و متوازن است. پیروزی مانند مصیبت و عزا و ترس و تنگدستی و خشم و غضب امتحان‌هایی است برای ایمان انسان.»
ویژگی دیگر تفسیر امام صدر رویکرد اعتدالی است. مقصود از رویکرد اعتدالی این است که امام صدر نه عقل‌گرای محض است و نه اخباری محض و نه علم‌گرای محض و نه روشی کاملاً عرفانی در تفسیر دارد. وی در تفسیر سورۀ فیل با نقد نگاه علم‌زدۀ محمد عبده که پرنده را میکروب و باکتری تفسیر می‌کند، می‌گوید: «حقيقت آن است که اين ديدگاه، با وجود احترام زياد ما به استاد محمد عبده و ابتکارات و افکار و تأثير وی بر تاريخ فرهنگ جديد اسلامي، قابل بحث و مناقشه است.»
گفتارهای کتاب «حدیث سحرگاهان» در عین کوتاهی و زبان شیوا و ساده، نکات بدیع دارد. علاقه‌مندان به این تفاسیر می‌توانند برای تهیۀ این کتاب به مؤسسۀ فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر مراجعه کنند.
..............
۱. سخنرانی امام موسی صدر در حسینۀ عمادزاده، سال ۱۳۵۰