به گزارش روابط عمومی مؤسسۀ فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر، هشتمین نشست درس‌گفتارهای اندیشه و عمل امام موسی صدر با عنوان «مؤسسات امام صدر: تحقق اندیشه در ساحت عمل» حسن ختام نشست‌های ماهانۀ مؤسسه در سال 1392 بود که عصر دیروز با حال و هوایی متفاوت برگزار شد.
سخنران این نشست نَجاد شرف الدین، مدیرعامل مؤسسات امام موسی صدر در لبنان بود که دربارۀ تأسیس خانۀ دختران و گسترش آن، فعالیت‌های مؤسسات و چگونگی ادارۀ آن صحبت کرد.
در ابتدای نشست، مهدی فرخیان، عضو پژوهشی مؤسسۀ فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر در توضیح نشست هشتم اندیشه و عمل گفت: در هفت نشست گذشته دربارۀ ابعاد اندیشه امام صحبت شد و امروز به کارنامۀ عملی امام می‌پردازیم.
وی افزود: به طور معمول وارد شدن به عرصۀ اجتماعی و امور خیریه با دو رویکرد صورت می‌گیرد: ثواب اخروی و نگاه زمینی بدون انکار ثواب اخروی. نگاه امام موسی صدر به فعالیت‌های اجتماعی نگاه دوم است. توجه به این نگاه در اندیشۀ امام در نگاه به انسان نمود می‌یابد. فعالیت‌های اجتماعی امام پشتوانۀ فکری دارد و در نگاه ایشان به انسان، دین و جهان روشن و واضح است.
بعد از سخنان فرخیان، مستندی دربارۀ پنجاه سال فعالیت مؤسسات پخش شد و بعد از آن، نجاد شرف الدین صحبتش را شروع کرد.
وی که پسر رباب صدر، خواهر امام موسی صدر و مدیرعامل مؤسسات است، ابتدا به عربی از دعوت مؤسسۀ فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر و تلاش‌های همۀ کسانی که در پنجاه سال گذشته و اکنون همراه و همکار مؤسسات هستند، تشکر کرد.
سپس سخنرانی‌اش را به فارسی آغاز کرد و از نخستین خاطرات سفر به ایران و اقامت چند ماهه‌اش در بحبوبۀ جنگ داخلی لبنان در سال ۱۹۷۶ گفت.
شرف الدین دربارۀ آغاز به کار مؤسسات گفت: سال ۱۹۶۲ میلادی امام موسی صدر فعالیت‌های مربوط به زنان را به خواهرش سپرد. آن زمان اسرائیل مرتب به جنوب تعرض می‌کرد و زنان جنوب بسیار نیازمند کمک بودند. بیت الفتاة در یک اتاق آغاز به کار کرد و رباب صدر شانزده سال زیر نظر امام فعالیت کرد و از منش او آموخت؛ چراکه امام صدر خود یک مدرسه است.
وی افزود: بیت الفتاة به‌تدریج از اتاق گسترش یافت و به مؤسسات امروز رسید. از آن سال‌ها خانم صدر فقط برای زنان و دختران فعالیت می‌کند. این، استراتژی اصلی ماست. چراکه دختران را سازندۀ خانواده و نسل فردا می‌دانیم که می‌توانند در جامعه تغییر ایجاد کنند. در لبنان می‌گوییم مادر یک مدرسه است. اگر او را توانمند تربیت کنی، می‌توانی همۀ مردم را تربیت کنی.
شیوۀ فعالیت مؤسسات: ایتام را دور از جامعه نگاه نمیداریمخواهرزادۀ امام موسی صدر شیوۀ کار و فعالیت‌های مؤسسات را این طور توضیح داد: آموزش کودکان از مهدکودک تا ششم ابتدایی در مؤسسات انجام می‌شود. این کودکان سه دسته‌اند: ایتام و بدسرپرستان، کودکان استثنایی و عادی. ده درصد کودکان از خانواده‌های عادی هستند، به این علت که ایتام در فضایی دور از اجتماع و افراد عادی ایزوله نشوند و بتوانند با جامعه ارتباطی طبیعی داشته باشند.
برای دورۀ دبیرستان دختران را به مدارس عادی بیرون از مؤسسات می‌فرستیم. بعد از دبیرستان اگر مایل باشند، دوره‌های فنی حرفه‌ای را بگذارنند، رشته‌های مختلف در مؤسسات وجود دارد. از جمله آرایشگری، منشی‌گری، کشاورزی، مددکاری اجتماعی، عکاسی. طول دورۀ آموزشی برخی رشته‌ها نُه ماهه و برخی سه ساله است. در پایان دوره‌های سه ساله مدرک آکادمیک معتبر به افراد داده می‌شود.
مدرسۀ پرستاری از دوران امام موسی صدر آغاز شد و تا امروز هر سال صد درصد در امتحانات سراسری لبنان قبولی دارد. فارغ التحصیلان این مدرسه به‌سرعت جذب بیمارستان‌ها می‌شوند، چون سطح علمی دختران بسیار بالاست. مؤسسات امروز نُه درمانگاه ثابت و دو درمانگاه سیار در جنوب دارد. دختران مدرسۀ پرستاری در این درمانگاه‌ها با ما همکاری دارند. در درمانگاه‌ها تقریباً هر روز دویست نفر خدمات می‌گیرند.
سه سال قبل متوجه شدیم برخی زنان نیاز به مشاوره و خدمات روان‌شناسی دارند. این خدمات را در درمانگاه‌ها ایجاد کردیم. همۀ مددکاران زن هستند و به طور اختصاصی به مشکلات هر فرد رسیدگی می‌کنند.
دغدغۀ ما آمار نیست، کمک به انسانهاستمدیرعامل مؤسسات که سابقۀ چهارده‌سالۀ فعالیت را در این مرکز دارد به آرمان امام موسی صدر و دیدگاه‌هایش هم پرداخت.
وی گفت: در لبنان مشکلات فرقه‌ای زیادی داریم، اما همۀ مردم امام صدر و خانم صدر را قبول دارند و مشتاق کمک به مؤسسات و همکاری با آن هستند. امام صدر می‌گفت حتی اگر لبنانی نبود باید آن را خلق می‌کردیم، چون گفت‌و‌گوی تمدن‌ها از لبنان آغاز می‌شود. ما هم مراقب این نکته هستیم که مؤسسات برای همۀ طوایف باشد، همه با آن همکاری کنند و از آن کمک بگیرند.
شرف الدین گفت: علاوه بر آن، اعتقاد ما این است که خدمات ما به کودکان باید مؤثر و محسوس باشد. مسئله فقط آمار و ارقام نیست. ما وارد خانواده‌ها می‌شویم و به طور مرتب وضعیتشان را پیگیری می‌کنیم تا از وضع روانی و عاطفی و فرهنگی آنان مطمئن شویم. گاه در یک سال، بیش از صد بار بازدید داریم. اگر شرایط خانواده فراهم بود و فقط مشکل اقتصادی و فقدان والدین داشتند، کودک وارد مؤسسه می‌شود و هر روز به خانه برمی‌گردد. در غیر این صورت کودکان در مؤسسه به طور شبانه‌روزی می‌مانند. در سال‌های اخیر تعداد این کودکان کم شده است و این برای ما نشانۀ خوبی است. امروز تنها نوزده کودک شبانه‌روزی داریم و بیش از ششصد نفر از کودکان با خانواده‌هایشان زندگی می‌کنند.
وی افزود: از آنجایی که بخشی از بودجۀ مؤسسات وجوهات شرعی است، در طول فعالیت و کمک به خانواده‌ها بر بهبود وضع آنان نظارت می‌کنیم. اگر سطح زندگی خانواده‌ای ارتقا پیدا کند، کمک‌ها را تعدیل می‌کنیم و به خانوادۀ نیازمند دیگری اختصاص می‌دهیم تا این وجوه شرعی درست و بجا صرف شوند.
امام معتقد بود باید به افراد در همۀ جنبه‌ها کمک شودنجاد شرف الدین، کوچک‌ترین فرزند رباب صدر، در بین توضیحاتش دربارۀ شیوۀ فعالیت و خدمات مؤسسات مدام به امام موسی صدر، نگاهش و دغدغه‌هایش اشاره می‌کرد و ارتباط فعالیت‌های فعلی مؤسسات را با نگاه دایی‌اش توضیح می‌داد.
وی گفت: امام صدر معتقد بود باید به فرد در همۀ جوانب کمک شود. برای اینکه فرد با جامعه در تعامل است و خانواده را می‌سازد و از این طریق به ساخت جامعه‌ای مترقی کمک می‌کند. این نکته برای ما هم مهم است که دختر امروز در آینده در جامعه تأثیرگذار است و باید بتواند در مقام مادر فرزندان خوبی تربیت کند تا بتوانیم به جامعه‌ای سالم و صالح برسیم.
خانوادۀ بزرگ مؤسساتمدیرعامل مؤسسات دربارۀ کارمندان مؤسسات این‌گونه گفت: ما ۴۰۴ کارمند داریم. یعنی ۴۰۴ خانواده و فامیل. این افراد و خانواده‌هایشان در واقع ارزش‌هایی را که امام موسی صدر به آن معتقد بود، نشر می‌دهند. در تحولات چند سال اخیر منطقه مهاجرت‌هایی از عراق و سوریه به لبنان شده است. به‌ویژه در حوادث اخیر سوریه که تعداد مهاجران بسیار بالاست. ما به تمام این افراد در صورت نیازشان خدمات می‌دهیم و ملیت و قومیت برایمان مطرح نیست.
وی افزود: امام صدر در اوایل حضور در لبنان در مصاحبه‌ای در جواب اینکه برنامه و هدفتان چیست، گفتند می‌خواهم به جوان لبنانی بگویم که خدا فقط با نماز و روزه عبادت نمی‌شود، خدمت به انسان هم عبادت خداست. ما هم امروز در مؤسسات همین رویکرد را ادامه می‌دهیم. ما با گروه‌ها و مؤسسات مختلف، از هر فرقه‌ای که باشند، همکاری می‌کنیم.
اسیل و مرکز امام موسی صدر: نهادهای همراهشرف الدین به مؤسسه‌های دیگر مربوط به امام موسی صدر هم اشاره کرد. مؤسساتی که در مستند «پنجاه‌سالگی مؤسسات» هم معرفی شده بودند. وی گفت: از سه سال پیش در بیروت مؤسسۀ مداخله زودهنگام کودکان استثنایی (اِسیل)، بنا شد که مخصوص کودکان صفر تا سه سال است که شرایط جسمانی و ذهنی خاص دارند. مشاوران این مرکز علاوه بر کار روی کودکان به خانواده‌ها هم آموزش می‌دهند تا بدانند چه رفتاری باید داشته باشند. مشابه چنین مؤسسه‌ای در لبنان وجود ندارد.
نجاد شرف الدین ادامه داد: مرکز امام موسی صدر هم در بیروت قرار دارد که روی اندیشۀ امام کار می‌کند و برگزارکنندۀ همایش‌ها و ناشر کتاب‌ها و مقالات مرتبط است.
خاطراتی از امام موسی صدر: گرمای صدای دایی جاننجاد شرف الدین صحبت‌هایش را با خاطراتی از امام تمام کرد. وی گفت: چیزهایی را که در آن سن کم خاطرم هست، برایتان می‌گویم. اول خاطره‌ای است که مادرم تعریف می‌کند. می‌گوید وقتی خیلی کوچک بودم یک شب خیلی بی‌تابی می‌کردم و نمی‌خوابیدم. دایی تماس گرفته بودند و صدای گریه مرا شنیدند. به مادرم گفتند گوشی را کنار من بگذارد و با من حرف زدند. من با صدای ایشان آرام شدم. آرامشی که هنوز هم از صدای ایشان می‌گیرم.
وی افزود: خاطرۀ دوم مربوط به روز قبل از سفر به لیبی بود: دایی جان شب قبل از سفر به لیبی با ما بودند. ما به علت جنگ‌های داخلی از صور به کیفون رفته بودیم. یادم هست که شب، ایشان رو به روی من در سمت دیگر اتاق خوابیده بودند و کنارشان ظرف آبی بود. لبخند دایی جان هنگام آب خوردن و نگاهشان به من، هنوز در ذهنم هست.
شرف الدین صحبت‌هایش را این طور تمام کرد: من هر روز به خودم می‌گویم ایشان همیشه دوست داشتند کار‌ها منظم و بر اساس تشکیلات باشد. این مؤسسات باید همان‌طور که ایشان دوست داشتند، با همان نظم و سازمان‌دهی، اداره شود. این قولی است که من به ایشان داده‌ام.
پرسش و پاسخ: کار زیر نام امام عمیق‌تر از هر نام دیگری استبخش پایانی نشست، به روال همیشه، پرسش و پاسخ بود. در این قسمت شرف الدین توضیحات بیشتری دربارۀ جزئیات فعالیت‌های مؤسسات داد.
وی دربارۀ شیوۀ بازاریابی محصولات کارگاه صنایع دستی مؤسسات گفت: دو نمایشگاه دائمی در صور و بیروت داریم و تقریباً چهار بار در سال هم از افراد مختلف برای بازدید از این مراکز دعوت می‌کنیم. علاوه بر آن، در نمایشگاه‌های مختلف شرکت می‌کنیم.
خواهرزادۀ امام موسی صدر در پاسخ به این سؤال که چگونه تفکر امام صدر را بین پرسنل نهادینه می‌کنید، گفت: همۀ کارمندان مؤسسات در ابتدا از علاقه‌مندان امام بودند. در لبنان کسی نیست که امام را نشناسند یا قبول نداشته باشد. من از کارمندان می‌شنوم که کار زیر نام امام آرزویشان بوده است. ما در مؤسسات کارگاه‌هایی دربارۀ اندیشۀ امام داریم که خود کارمندان آن را اداره می‌کنند. آنان اندیشه‌های امام را می‌خوانند و دربارۀ آن صحبت می‌کنند. در کنار آن، خانم صدر همیشه و به طور دائم با تمام این افراد در ارتباط است.
وی دربارۀ انتقال تجربیات مؤسسات به کشورهای دیگر و گسترش بُعد بین‌المللی فعالیت گفت: دوستان بسیاری در کشورهای دیگر برای بیان تجربیات از ما دعوت می‌کنند. اما دربارۀ گسترش فعالیت، شاید بتوانیم شعبه‌های زیادی در کشورهای مختلف داشته باشیم، اما هدف ما کار کردن و تأثیرگذاری عمیق است. برای ما تأمین تمام نیاز‌ها و رفع همۀ مسائل یک فرد مهم است، نه گسترش سطحی حوزۀ فعالیت؛ چیزی که امروز با عنوان استراتژی Blue Ocean رواج یافته است.
شرف الدین دربارۀ نوع تعامل با دولت لبنان و نهادهای بین‌المللی گفت: مؤسسات یک NGO است. این مؤسسه ارتباط تشکیلاتی با دولت ندارد. با سازمان ملل هم در مقام نهاد مشورتی در ارتباط هستیم. مؤسسات امام صدر در لبنان مورد اعتماد همۀ نهادهاست. امروز اگر سازمان ملل بخواهد طرحی را در لبنان اجرا کند در ابتدا سراغ مؤسسات می‌آید.
وی به سؤالی دربارۀ ارتباط با احزابی خاص و موضع آنان نسبت به مؤسسات این‌طور پاسخ داد: ما زیر سایۀ امام صدر کار می‌کنیم که خیلی عمیق‌تر از این نام‌هاست. ما در لبنان با همه ارتباط داریم اما نه به منزلۀ یک حزب خاص. افراد آن حزب نیز مردم هستند و ساکن لبنان‌اند و ما در صورت لزوم به آنان خدمات می‌دهیم. اما وارد حوزۀ سیاست نمی‌شویم، فقط به انسان خدمت می‌کنیم.
سؤال بعدی دربارۀ مخالفان مؤسسات بود. شرف الدین پاسخ داد: چنین گروه‌هایی بودند اما بسیار کم شدند. طبیعی است که هر انسان موفقی مخالفان و حسودانی دارد، اما این گروه‌ها کم شدند چون امام صدر یادمان داده است که همه را جذب کنیم. رباب خانم هم همیشه به این نکته تأکید دارند. ما به انسان خدمت می‌کنیم. مؤسسات خانۀ امام موسی صدر است و ما باید پذیرای همه باشیم.
حاشیه نوشت:
ـ مستندی که در ابتدای برنامه پخش شد، برای برنامۀ پنجاهمین سال تأسیس مؤسسات که آبان ماه در بیروت برگزار شد، ساخته شده بود که برای نشست تهران دوبله شده بود.
ـ نجاد شرف الدین که پدری لبنانی دارد و متولد و رشدیافتۀ لبنان است، در ابتدای صحبت‌هایش گفت نمی‌دانم فارسی را کی و کجا یاد گرفته‌ام.
ـ نشست هشتم دو مهمان ویژه داشت: حمید صدر، فرزند امام و قصی شرف الدین، فرزند دیگر رباب صدر و داماد امام.
ـ به دلیل استقبال افراد و حضور به موقعشان، برنامه با تأخیر کمتری نسبت به سایر برنامه‌ها آغاز شد.
ـ نجاد شرف الدین ایستاده صحبت کرد و در بین سخنانش برای برخی واژه‌های فارسی سؤال می‌کرد تا مطمئن شود واژۀ مناسبی به کار برده و حاضران متوجه منظور وی شده‌اند. لهجۀ فارسی خواهرزاده امام، لبخند دائمی، لحن صمیمی و سؤال از حاضران دربارۀ واضح بودن صحبت‌هایش، فضای برنامه را صمیمانه‌تر از همیشه کرد.
ـ بعد از پایان برنامه، گفت‌و‌گو با مدیرعامل مؤسسات تا مدت‌ها ادامه داشت و مؤسسه دیر‌تر از همیشه خلوت شد.
ـ نجاد شرف الدین صحبت به فارسی را تجربه‌ای شیرین دانست و از همکاران مؤسسه خواست دیدگاه‌هایشان را دربارۀ سخنرانی‌اش بیان کنند.گزارشگر: مهدیه پالیزبان