سفر بی‌بازگشت امام موسی صدر به لیبی

* خانم صدر چه شواهد و قراینی مبنی بر ربوده شدن امام موسی صدر توسط دولت لیبی وجود دارد؟

** جای هیچ تردیدی نیست که امام موسی صدر و دو همراهش شیخ محمد یعقوب و عباس بدرالدین به دعوت دولت لیبی وارد طرابلس غرب شده‌اند. از فرودگاه بیروت خارج شده و در فرودگاه طرابلس غرب مورد استقبال قرار گرفته‌اند. امام موسی صدر و دو همراه‌شان در هتل الشاطی در طرابلس غرب مستقر شده‌اند. مهمان‌های آن هتل امام صدر و دو همراهش را دیده‌اند به خصوص لبنانی‌ها را که با آن‌ها صحبت‌هایی داشته‌اند. اطلاعاتی هست مبنی بر اینکه امام صدر و دو همراهش در محاصره خبری قرار داشتند حتی رادیوی لیبی با آن‌ها مصاحبه‌ای کرد ولی این مصاحبه پخش نشد. البته یک مجله کویتی در‌‌ همان روزهایی که ایشان در هتل بودند با امام موسی صدر مصاحبه می‌کند و بعد از ربوده شدن آن‌ها این مصاحبه در مجله «النهضه» چاپ شد.

به امام موسی صدر و دو همراهش در مدت اقامت در هتل اجازه ندادند با لبنان تماس بگیرند و لذا نتوانستند هیچ گونه ارتباطی در چند روزی که در لیبی بودند با کسی برقرار کنند. معلوم می‌شود که از این تماس‌ها جلوگیری می‌شده. نکته دیگر آن است که روز سی و یک اوت یعنی نه شهریور، آخرین روزی است که این سه نفر در لیبی دیده شده‌اند. این‌ها در این روز سوار ماشین‌های تشریفات شدند و به دیدار معمر قذافی رهبر لیبی رفتند و بعد از آن دیگر دیده نشدند. این اتفاقات قطعی است که خود دولت لیبی هم آن‌ها را بیان کرده بنابراین کسی منکر این نیست که امام وارد لیبی شده و چند روزی هم آنجا اقامت داشته. حتی خود قذافی چند روز بعد از ربوده شدن امام صدر در دیداری که با گروهی از علمای لبنان داشته می‌گوید: قرار بود امام موسی صدر در سی و یک اوت به دیدار من بیاید. من منتظر ایشان بودم ولی ایشان نیامد. این‌ها شواهد قطعی است که امام موسی صدر در لیبی بوده و بعد کسی ایشان را ندیده و در حقیقت امام در لیبی ربوده شده‌اند.

* چه کسانی امام صدر را در این سفر همراهی می‌کردند؟

** یکی شیخ محمد یعقوب از همکاران نزدیک امام صدر بود و دیگری عباس بدرالدین که هم از نزدیکان امام صدر بود و هم رئیس خبرگزاری «اخبار لبنان». قرار بود ایشان اخبار سفر امام صدر را پوشش دهد.

* امام موسی صدر چه روزی و با چه هدفی به لیبی سفر کردند؟

** امام صدر در ۳ شهریور ۱۳۵۷ وارد لیبی شدند و ۹ شهریور ۵۷ آخرین روزی بوده که در لیبی دیده شده‌اند. دلایل سفر ایشان مفصل است. لبنان در دوره‌های مختلف جنگ و خونریزی‌های متعددی را به خودش دیده گاهی جنگ‌های داخلی و گاهی حمله اسرائیل و…. در آن مقطع هم اسرائیل به جنوب لبنان حمله کرده بود و هم جنگ داخلی وجود داشت. امام سفر دوره‌ای به کشورهای عربی داشتند چون معتقد بودند که کشورهای عربی در جنگ لبنان نقش دارند و می‌توانند در خاموش کردن آتش جنگ کمک کنند. ایشان می‌خواستند با مسئولان کشورهای عربی دیدار کنند تا آن‌ها را برای دفاع از لبنان در برابر اسرائیل و تقویت دولت لبنان، توجیه و فعال کنند. در یکی از این سفر‌ها وقتی امام صدر به الجزایر رفتند و برای آقای بومدین، رئیس جمهور وقت الجزایر شرایط لبنان و جنگ داخلی را توضیح دادند آقای بومدین به ایشان می‌گوید: چرا شما با قذافی ملاقات نمی‌کنید. او نقش مهمی در این جنگ دارد زیرا با احزاب لبنانی ارتباطاتی دارد و ممکن است دیدار شما با قذافی به حل این مسأله کمک کند. امام صدر می‌گوید: من رابطه خوبی با قذافی ندارم و به نظرم این دیدار هم فایده‌ای ندارد. ولی بومدین بر این دیدار اصرار می‌کند امام جواب می‌دهد: اگر این دیدار می‌تواند مؤثر باشد و جنگ را به پایان برساند من حاضرم.‌‌ همان جا در‌‌ همان دیدار بومدین با قذافی تماس می‌گیرد و به او می‌گوید که خوبست تو حرف‌های امام موسی صدر را بشنوی. بعد از این اتفاق از طرف سفارت لیبی در لبنان از امام صدر دعوت رسمی صورت می‌گیرد و ایشان به لیبی سفر می‌کنند.

فراز و نشیب پی گیری‌های قضایی

* چه اقداماتی تاکنون در راستای محکومیت دولت لیبی در زمینه ربوده شدن امام صدر صورت گرفته است؟

** ابتدای ربوده شدن امام پیگیری‌های رسمی از سوی شخصیت‌های لبنانی، عربی و اسلامی صورت گرفت. این اقدامات سیاسی بود و همزمان شکایت خانواده در دادگاه مطرح شد. البته بعد‌ها چون دولت لبنان این قضیه را به عنوان تعدی علیه امنیت خود تشخیص داد عملا در کنار خانواده شاکی این پرونده شد و این موجب شد پرونده امام صدر و همراهانش در بالا‌ترین سطح قضایی که در لبنان المجلس العدلی گفته می‌شود پیگیری شود. این پیگیریهای قضایی با افت و خیزهای زیادی ادامه داشت تا اینکه در سال ۲۰۰۱ با توجه به طولانی شدن زمان پرونده خانواده مجددا شکایتی را به دادگاه ارائه کرد و خود دولت لبنان هم شکایتش را ادامه داد و در مجلس عدلی پرونده دوباره بررسی شد.

سال‌های قبل از آن چند حکم جلب و نام افرادی به عنوان متهم مطرح شد تا اینکه در سال ۲۰۰۸ حکم نهایی قاضی پرونده به نتیجه رسید و شخص قذافی و مته‌مان دیگر پرونده که حدود ۱۶ نفر از مسئولان دیگر دولت لیبی هستند محکوم شدند. البته محکومیت شخص قذافی با توجه به مصونیت سیاسی او که رئیس دولت است کار پیچیده‌ای بود ولی این اتفاق افتاد و این محکومیت ثابت شد. در حکم اخیر قاضی پرونده درخواست اعدام برای قذافی و شش نفر دیگر از مته‌مان را مطرح کرد.

* این حکم چرا اجرایی نشده زیرا ما در عمل می‌بینیم هیچ اتفاقی علیه معمر قذافی نیفتاده است؟

** احکام قضایی شرایطی دارد و اجرای آن باز یک سری اقتضائات و شرایط دیگری را می‌طلبد اجرایی شدن این احکام امکاناتی را می‌طلبد اما اینطور هم نیست که عملا این حکم متوقف شده باشد. با نظر وکلای پرونده که وکلای بین المللی هم هستند مرحله به مرحله این پرونده پیش می‌رود. وکلا هم ترجیح می‌دهند خیلی صحبتی در مورد اقدامات آینده‌شان نکنند. هر جا که اقداماتشان موفقیت آمیز باشد اطلاع رسانی می‌کنند.

دلایل ربوده شدن امام موسی صدر توسط لیبی

* چگونه می‌توان اثبات کرد دولت لیبی امام موسی صدر را ربوده است؟

** دلایل زیادی وجود دارد دسته اول دلایل حقوقی است بالاخره احکام دادگاه‌ها و پیگیری‌های قضایی که تاکنون صورت گرفته این موضوع را ثابت می‌کند.

سناریویی که به نتیجه نرسید

بلافاصله بعد از ربوده شدن امام صدر دولت لیبی سناریویی را اجرا کرد مبنی بر اینکه امام موسی صدر و شیخ محمد یعقوب با پرواز ۸۸۱ ایتالیا از لیبی به رم رفته‌اند و مدعی شد که امام صدر از لیبی خارج و وارد ایتالیا شده است. اما بعد که بررسی‌های قضایی خیلی دقیقی صورت گرفت و با مهمانداران هواپیما و تمام کارمندان هتل و فرودگاه صحبت شد و عکس امام موسی صدر به آن‌ها نشان داده شد تیم تحقیقاتی به این نتیجه رسید که این دو نفری که از لیبی به ایتالیا رفتند اصلا امام صدر و همراهش نبودند، بلکه مأموران لیبیایی در لباس امام و همراهش وارد هتل شده‌اند. تحقیقات دادستانی رم وسؤال و جواب با شهود، به فاصله پانزده روز جمع آوری و اعلام شد. در فرم‌هایی که این دو نفر پر می‌کنند اسم خودشان را هم اشتباه نوشته‌اند. یعنی اسم موسی صدر و شیخ محمد یعقوب غلط نوشته شده و خط هم خط هیچکدام نبوده است.

واکنش دولت ایتالیا به ادعای لیبی

* دولت ایتالیا در مورد این ادعای لیبی چه واکنشی نشان داده است؟

** دولت ایتالیا سریعا در این باره تحقیقاتش را آغاز کرد البته ابتدا یک هیئت امنیتی – تحقیقاتی از لبنان ماموریت یافت تا به لیبی و ایتالیا سفر کند. اما لیبی با ورود این هیئت مخالفت کرد و اجازه ورود نداد به ناچار این هیئت به ایتالیا رفت و تحقیقاتش را آغاز کرد.

دادگاه و دادستان ایتالیا هم تحقیقات خود را آغاز کردند و در ‌‌نهایت حکمشان این بود که امام صدر و همراهانش اصلا وارد ایتالیا نشده‌اند. به فاصله یک سال بعد دولت لیبی مدارکی را به دادگاه ایتالیا ارائه و چند نفر شاهد جدید را معرفی کرد. دادگاه ایتالیا دوباره پرونده را بررسی کرد و گفته‌های شواهد جدید را دوباره بررسی نمود و پس از بررسی ادعا‌ها، مجعول و دروغین بودن ادعاهای هر یک از این شاهدان را یکی یکی اثبات کرد. یعنی ما اگر هیچ سند دیگری دال بر ربوده شدن امام صدر به دست دولت لیبی نداشته باشیم همین که این دولت یکسری مدارک و شواهد جعل کرده خودش نشان دهنده محکومیتش است.

حکم دوم دادگاه ایتالیا این بود که امام صدر نه تنها وارد ایتالیا نشده بلکه حتی از لیبی خارج هم نشده است چون هیچ راه دیگری برای خروج آن‌ها از لیبی وجود نداشته. دسته دوم اطلاعات امنیتی است به لحاظ امنیتی هم اطلاعاتی که کشورهای سوریه، ایران و لبنان به دست آورده‌اند نشان می‌دهد که امام موسی صدر در لیبی ربوده شده. از مجموعه مذاکرات سیاسی هم که صورت گرفته اطلاعاتی به دست آمده که ثابت می‌کند قذافی امام را ربوده است. علاوه بر آن برخی مقامات لیبیایی که به دلایلی بعد‌ها از این کشور فرار کردند اظهاراتی داشته‌اند مبنی بر اینکه امام صدر در لیبی زندانی است البته به نظر من مدارک حقوقی و دادگاهی این ماجرا آنقدر محکم و قطعی است که نیازی به این ادله نیست. یعنی ما اگر هیچ سند دیگری دال بر ربوده شدن امام صدر توسط دولت لیبی نداشته باشیم همین که این دولت یکسری مدارک و شواهد جعل کرده خودش نشان دهنده محکومیتش است.

تلاش امام خمینی (ره) برای آزادی امام صدر

* پرونده امام موسی صدر از سوی دولت ایران چگونه پیگیری شده است؟

** وقتی امام صدر ربوده شد مراحل پایانی مبارزات انقلاب اسلامی بود یعنی چند ماه قبل از پیروزی انقلاب ایشان ربوده شد شهریور ۵۷٫ امام خمینی هم قبل و هم بعد از پیروزی انقلاب این مسأله را پیگیریهای جدی کردند. تلگرافهایی زدند ایشان موضعش در این باره محکم بود حتی امام اجازه ورود قذافی به ایران را ندادند و هر دفعه که در این باره درخواستی از سوی دولت لیبی مطرح می‌شد امام می‌گفتند که باید قذافی اول مسأله امام موسی صدر را حل کند و ایشان را آزاد کند. دولت‌های مختلف در ایران پیگیری‌هایی صورت داده‌اند در برخی دولت‌ها ضعیف‌ و برخی دولت‌ها ضعیف‌تر. به هرحال ما اگر بخواهیم براساس نتایج قضاوت کنیم می‌بینیم هنوز امام صدر آزاد نشده پس معلوم می‌شود پیگیری‌ها در سطح و شأن و متناسب این قضیه نبوده که به نتیجه نرسیده است.

دلایل زنده بودن موسی صدر

* چه مدارک و اسنادی دال بر زنده بودن امام صدر در لیبی وجود دارد؟

** در پاسخ به این سئوال خیلی حرف‌ها می‌شود زد یک تحلیل امنیتی و کار‌شناسی می‌گوید: اگر شخص ربوده شده در‌‌ همان ابتدا سالم بماند دلیلی وجود ندارد که در مراحل بعدی اتفاق ناگواری بیفتد و ما اطلاعاتی داریم از جمله اینکه کیخیا، مسئول عالیرتبه دستگاه امنیتی لیبی که از این کشور فرار می‌کند در سال ۱۹۸۶ در مصاحبه‌ای می‌گوید امام صدر زنده است. او این حرف را نه سال بعد از ربوده شدن امام موسی صدر می‌گوید و اعلام می‌کند که امام زنده و در زندان است. آقای کیخیا خودش هم از طرف دولت لیبی ربوده می‌شود و هنوز هم آزاد نشده است. ما هیچ دلیل قطعی نداریم که خدایی نکرده برای امام صدر اتفاقی افتاده هر اطلاع و خبری که تا حالا به دست آمده نشان دهنده زنده بودن ایشان است. مثلا زندانی‌هایی از زندان‌های لیبی آزاد شده‌اند و گفته‌اند که امام موسی صدر را در زندان دیده‌اند. مجموع این اطلاعات و دلایل را وقتی کنار هم می‌گذاریم می‌توانیم به زنده بودن ایشان حکم دهیم. علاوه بر این استدلال‌ها به لحاظ شرعی و فقهی هم جز حیات امام اعتقاد دیگری نمی‌توان داشت. زیرا تا زمانی که ایشان دیده شده سالم بوده و بعد آن هم اطلاعی درباره ایشان نیست.

اعتراف قذافی به ناپدیدشدن امام صدر در لیبی پس از سال‌ها

* معمر قذافی هیچگاه ربوده شدن امام موسی صدر را پذیرفت؟

** قذافی ابتدا مکرر این قضیه را انکار می‌کرد و اعلام می‌کرد که امام از لیبی خارج شده ولی او در سال ۲۰۰۲ در سخنرانی روز پیروزی انقلاب لیبی گفت: من امروز می‌خواهم در مورد موسی صدر صحبت کنم او به ما نزدیک و رهبر مقاومت بود و مقاومت را تأسیس کرد.

معمر قذافی بعد از این تعاریف گفت: موسی صدر به لیبی آمد اما در لیبی ناپدید شد. این صحبت خود قذافی است بعد از این همه انکار بالاخره او پذیرفت که امام صدر در لبنان ناپدید شده و از این کشور خارج نشده است.

نقشه علیه امام صدر را قذافی عملی کرد

* دولت لیبی و شخص قذافی چه دلایلی برای ربودن امام صدر داشتند؟

** حتما دلایل خیلی زیادی برای این کار بوده‌‌ همان دلایلی که هنوز هم هست. بالاخره نقشی را که امام صدر در لبنان ایفا می‌کرد نمی‌پسندیدند و می‌دانستند که اگر ایشان به لبنان برگردد‌‌ همان راه و نقش را ادامه می‌دهد و این به نفع آن‌ها نبود

* پس بیشتر دلایل ربوده شدن ایشان باید مسائل سیاسی باشد؟

** دقیقا اینطور است. بالاخره توطئه‌ای بوده که قذافی آن را پیاده کرده و شخصا این اقدام را انجام داده است.