دکتر یوسف دانشور در نشست علمی «امکان، اخلاق و آسیب شناسی گفتوگوی ادیان» سخنانش را با عنوان «آسیب‌شناسی گفتوگوی ادیان» با توضیحاتی دربارۀ تجربه‌های خود در زمینۀ گفتوگوی ادیان آغاز کرد و گفت: از شانزده سال پیش در بحث گفتوگوی ادیان فعالیت می‌کردم و زمانی که در دانشگاه تورنتوی کانادا درس می‌خواندم، با مجموعه‌هایی از ادیان دیگر در تماس بوده‌ام اما متأسفانه با امام موسی صدر و فعالیت‌های ایشان اخیراً آشنایی پیدا کرده‌ام و متوجه شدم که ایشان خیلی می‌توانست به من کمک کند و من غفلت کرده بودم.
وی سپس دربارۀ مناسبت این نشست و
سخنرانی امام موسی صدر در کلیسای کبوشیین بیروت توضیح داد و گفت: من تجربۀ سخنرانی در کلیسا را داشته‌ام، اما تصور نمی‌کردم که سال‌‌ها پیش بزرگواری این کار را به نحو مؤثر‌تر و قوی‌تری انجام داده باشد.
وی سپس به بحث اصلی خود وارد شد و با بیان اینکه نوع آسیب‌های گفت‌وگو برگرفته از برداشت ما از چیستی گفت‌وگوست، گفت: از انواع مختلفی از گفت‌وگو می‌توان سخن گفت. گفت‌وگو ممکن است یک مُد باشد که امروزه چنین است. و باید گفت که تا حدی تلاش ما برای پیوستن به جریان گفت‌وگو، احتمالاً به این سبب است که گفت‌وگو به عنوان یک مُد جا افتاده است.
وی افزود: دو سه دهه است که گفتوگوی بین ادیان و مذاهب مورد استفادۀ ادیان مختلف بوده و ما مسلمانان دیر‌تر به این جریان پیوسته‌ایم.
عضو هیئت علمی مؤسسۀ آموزشی پژوهشی امام خمینی ادامه داد: نوع دیگر نگاه به گفت‌وگو، گفت‌وگو به عنوان وسیلۀ تبیلغ است. گفت‌وگو وسیلۀ بسیار کارایی در تبلیغ است و ابزاری قوی‌تر از بحث و جدل است، چراکه در گفت‌وگو، از موضع انسانی سخن می‌گوییم که طرف مقابل را هم‌طراز خود می‌بیند و در عین به رسمیت شناختن اختلافات و توجه به آن‌چه داریم، سخن می‌گوییم و طرف مقابل احساس حمله نمی‌کند.
وی توضیح داد: در گفت‌وگو، قبل از ارتباط زبانی، ارتباط قلبی برقرار می‌شود و طرف مقابل فرصت درک حقایق دینی شما را می‌یابد و در این جو، بسیار بهتر از جو مقابله‌ای، که بگوییم حقیقت از آن من است، می‌توان عمل کرد و تأثیر گذاشت. و می‌توان گفت که شأن و ماهیت و منزلت گفت‌وگو از تبلیغ نیز فرا‌تر است.
دکتر دانشور گفت: گفت‌وگو را می‌توان وسیلۀ تقریب دید. این دید سال‌‌ها در بین مسلمانان و مسیحیان وجود داشته و نزد آنان سابقۀ بیشتری دارد. پیروان یک دین یا مذهب در مقابل ادیان و مذاهب دیگر تلاش می‌کنند که اختلافات را آن‌گونه فهم کنند که اشتراکات را تحت‌الشعاع قرار ندهد. و به اشتراکات امکان ورود بدهد تا جو ارتباط و همزیستی مخدوش نشود و به خشونت و جنگ و خونریزی نکشد.
دکتر دانشور ادامه داد: در عین حال، گفت‌گو چیزی بیشتر از همۀ این چیزهاست. در همۀ این موارد راجع به وارد شدن یا نشدن به گفت‌وگو تصمیم می‌گیریم، ولی گفت‌گو چیزی نیست که دربار‌ه‌اش تصمیم بگیریم و آن را شروع کنیم. گفت‌وگو چیزی است که در جهان امروز جاری است و دارد رخ می‌دهد. گفت‌وگو، واقعیت مسلمی است که فکر‌ها و تمدن‌ها و فرهنگ‌ها را شکل می‌دهد.
وی توضیح داد: امروز آن قدر ارتباطات غنی است که مواجهه با تک تک افراد، مواجهه با کل جهان است و دائماً در حال مواجهه با اندیشه‌هایی هستیم که یا داعیۀ جهانی بودن دارند یا جهانی شده‌اند. امروز هر آدمی به نوعی جهان است و بنابراین گفت‌وگو یک واقعیت است. وقتی این را پذیرفتیم که ما در جریان گفت‌وگو هستیم، باید یک نظریه دربارۀ گفت‌وگو بسازیم و دربارۀ این مسئله تئوری‌پردازی کنیم.
دکتر دانشور با بیان اینکه امام موسی صدر دارای این تئوری دربارۀ گفت‌وگو بود، گفت: کلمات سخنرانی کبوشیین ایشان به نحو روشنی گویای تفکر ایشان دربارۀ گفت‌وگوست و ایشان تئوری‌اش را در این آن کلمات به شکلی قوی ابراز می‌کند.
این استاد دانشگاه پس از قرائت بخش آغازین
سخنرانی امام موسی صدر در کلیسای کبوشیین، گفت: تصور می‌شود که گفت‌وگو تنها در زمان ما یک جریان غالب و مُسیطِر است، اما حقیقت این است که گفت‌وگو همیشه این‌گونه بوده است. در گذشته شاید حرف‌ها دیر‌تر می‌رسیده و کنش‌ها و واکنش‌ها دیر‌تر اتفاق می‌افتاده، ولی باسرعت کمتری، در جریان بوده است.
وی افزود: برای مثال، فلسفه‌ای که امروزه به آن فلسفۀ اسلامی می‌گوییم، حاصل گفت‌وگوست و حاصل ترجمۀ کتب فلسفۀ یونان به زبان عربی است و خود فلسفۀ غرب و علمی که امروز جهان را فراگرفته، همه و همه هویت‌هایی گفتوگویی دارند و بنابراین، هرگز گریزی از گفت‌وگو نبوده است.
وی بخش عمدۀ درک حقیقت را بر اساس روش گفتوگویی دانست و گفت: به این معنا باید گفت که گفت‌وگو مبتنی بر انسان‌گرایی است. انسان‌گرایی به این معنا که گفت‌وگو این حقیقت را به رسمیت می‌شناسد که حقیقت، حاصل اشتراک مساعی افراد و روی هم گذاشتن افکار و اندیشه‌هاست.
دانشور ادامه داد: آن‌چه بشر امروز دارد، حاصل ارتباطات فرهنگی و گفت‌وشنود است. حقیقت امری است بسیار سهل الوصول که آدم‌ها فقط در صورتی به آن دست می‌یابند که بتوانند دست به دست هم بدهند و برای رسیدن به آن تلاش کنند.
وی گفت: گفت‌وگو بر این مبنا انسان‌گرایانه است که آدم‌ها در عین حال که توانایی‌هایشان را به رسمیت می‌شناسند، محدودیت‌هایشان را نیز به رسمیت بشناسند. این توانایی‌ها به ظهور نمی‌رسند مگر این تعاملات بین انسان‌ها شکل بگیرد.
دکتر دانشور گفت: امام موسی صدر انسان‌گرایی را بسیار خوب تصویر می‌کند، به‌خصوص در مصاحبه‌هایش، جایی که گفت‌وگو را مبتنی بر فطرت می‌داند و همه جا آن را مستند به قرآن می‌کند.
وی با مطرح کردن این پرسش که «اگر گفت‌وگو این‌گونه انسان‌گرایانه است، ما به عنوان افراد متدین چه باید کنیم؟» گفت: رویکرد انحصارگرایانه در دین می‌گوید حقیقت صرفاً در دست من است. پس چرا باید وارد گفت‌وگو با دیگران شویم و به دنبال کدام حقیقت باید باشیم؟ این‌جاست که نیاز به الهیات گفت‌وگو داریم.
دانشور توضیح داد: حتی اگر این گفتوگوی ما گفتوگوی بین ادیان باشد، متدینان به الهیات گفت‌وگو نیاز دارند. زیرا یکی از آسیب‌های گفت‌وگو این است که اگر گفت‌وگو صرفاً یک مُد تلقی شود، ضابطه‌ها و منطق آن مشخص نیست، ولی وقتی به عنوان یک متدین متوجه این هستیم که از یک پایگاه و سنت دینی خاص به گفت‌وگو نگاه کنیم، باید مقتضیان آن را هم در نظر بگیریم.
وی اشاره کرد که: امام موسی صدر الهیات گفتوگویی بسیار منسجمی دارد که به وضوح در کلامش مشخص است. اگر این الهیات گفت‌گو را نداشته باشیم، آسیب می‌بینیم چون گفت‌وگو دیگر گفت‌وگو نیست. گفت‌وگو اصلاً یعنی اینکه من با هویت خودم در تعامل با هویت دیگری قرار بگیرم، یعنی گفت‌وگو قبل از آنکه مواجهۀ پیروان دو دین باشد، مواجهۀ دو انسان است و اگر شکاف‌های دینی آن قدر قوی باشند که در تعریف طرف مقابل، به عنوان انسان مشکل داشته باشیم، دیگر چیزی برای گفتن نداریم و گفت‌وگو شکل نمی‌گیرد.
دانشور اضافه کرد: امام موسی صدر در چارچوب‌های سنتی الهیات و تئوری، گفت‌وگو را ارایه می‌دهد و تا حد قابل ملاحظه‌ای ظرفیت این کار را دارد.
وی با اشاره به دیگر آفات و آسیب‌های گفت‌وگو گفت: یکی از آفات گفت‌وگو این است که گفت‌وگو را صرفاً یک مسئلۀ نظری بدانیم. گفت‌وگو پیش از اینکه با مفاهیم و گزاره‌ها سروکار داشته باشد، با قلب‌ها و نوع برخورد انسان سروکار دارد و باید بپذیریم که انسان هستیم و هر انسانی می‌تواند بخشی از حقیقت را درک کند. وقتی با این نگاه گفت‌وگو کنیم، قبل از هر چیزی دربارۀ خودمان و تفکر خودمان شناخت و تجربۀ جدید کسب می‌کنیم.
دکتر دانشور سخنانش را با دعا برای سلامتی امام موسی صدر و بازگشت ایشان به پایان برد.
نشست علمی «امکان، اخلاق و آسیب‌شناسی گفتوگوی ادیان» به مناسبت سالروز
سخنرانی امام موسی صدر در کلیسای کبوشیین بیروت، با سخنرانی حجت الاسلام والمسلمین نواب، ریاست دانشگاه، حجت الاسلام والمسلمین دکتر محمد مسجدجامعی، حجت الاسلام والمسلمین سید حسن اسلامی و دکتر یوسف دانشور، به همت دانشگاه ادیان و مذاهب قم، از ساعت ۹ تا ۱۲: ۳۰ روز چهارشنبه ۳۰ بهمن ۱۳۹۲ در سالن کنفرانس امام موسی صدر این دانشگاه در قم برگزار شد.