به گزارش روابط عمومی مؤسسۀ فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر، حجت الاسلام والمسلمین دکتر سید حسن اسلامی، در نشست علمی «امکان، اخلاق و آسیب شناسی گفتوگوی ادیان» که به مناسبت سی و نهمین سالروز
سخنرانی امام موسی صدر در کلیسای کبوشیین لبنان، در قم برگزار شد، سخنانش را دربارۀ «اخلاق گفتوگوی ادیان» اینچنین آغاز کرد: بحث امروز یکی این است که چرا امروز در جامعۀ اسلامی کسانی مانند امام موسی صدر کم هستند و دیگر اینکه برای گفتوگوی بین ادیان به چه چیزی نیاز داریم. واقعیت این است که امروزه از داشتن کسانی مانند امام محروم هستیم.
وی توضیح داد: در گذشته نیز نقد و گفتوگو مطرح میشده اما به معنای جدل نبوده است. علمای شیعه از راه علمی پاسخ طرف مقابل را میدادهاند و حساسیت علما بیشتر بود. اما امروز چنین افرادی را نمیبینیم و در جهان اسلام شاهد نوعی رکود یا پسرفت هستیم.
دکتر اسلامی افزود: ما نیاز به بازاندیشی در باب آنچه در سدۀ اخیر رخ داده، از سید جمال الدین تا اکنون، داریم. احساس میشود در مجموع صرف نظر از برخی تکستارهها، روند حرکت ما روبه رشد نبوده است و شاید یک دلیل آن این باشد که از اپوزیسیون به پوزیسیون تغییر کردهایم. شیعه تا تحت فشار بوده، تفکر عقلی و استدلالی بر آن حاکم بوده و بهترین آثار کلامی و فلسفی در دورانهایی به وجود آمده است که رقیبان فکری و دینی جدی در صحنه بودهاند.
وی افزود: در پنجاه سال اخیر بهترین کتاب فلسفی ما کتاب اصول فلسفه و روش رئالیسم است که زمانی نوشته شد که جریان چپ و حزب توده، دینستیزانه مینوشتند. و کسانی چون علامه طباطبایی در مقام جواب برآمده بودند.
دکتر اسلامی در ادامه گفت: جان استوارت میل میگوید حتماً باید در جامعه مخالف و مخالفان باشند تا حاکمان نقصهایشان را برطرف کنند. اگر در جامعه چندصدایی نبود، باید آن را تشویق و ایجاد کنیم و امروزه در سیستمهای مدیریتی و تیمی این موضوع تشویق میشود که افراد یک تیم و پروژه، همفکر نباشند و افراد ناهمگن هم وجود داشته باشند، زیرا نداشتن مخالف و فکر متفاوت، باعث دوری از رشد فکری تمدنی است.
وی افزود: متأسفانه امروزه حضور فکری ما هر روز کمرنگتر میشود و ناچار میشویم حضورمان را با حضور سیاسی و تبلیغاتی جبران کنیم که البته با این کار کمبود فکری ما جبران نمیشود.
اسلامی بیان داشت: آیا در تشدید فعالیت تکفیریها ما شریک نبودیم و به آتش آن دامن نزدیم؟ آیا علیه اهل سنت کتاب نمینویسیم و یا در قبال این مسئله سکوت نمیکنیم؟ این خطایی است که اتفاق افتاده. امروز به کسانی مانند اقبال و امام صدر نیاز داریم که میتوانند شیعه و سنی و مسیحی را یکسان جذب کنند.
این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه «اخلاق گفتوگو» اصول فراوانی دارد اما مهمترین آنها احترام به طرف مقابل است، افزود: احترام یعنی لگدمال نکنیم و نقض نکنیم. در ریشهشناسی واژۀ انگلیسی respect (احترام) معانیای همچون «دیدن» و «توجه کردن» را مییابیم. احترام این است که بپذیریم در جهان امروز کسانی هستند که خلاف ما و جز ما میاندیشند و در عین حال آماده باشیم که چشم در چشم با آنان گفتوگو کنیم و فکرمان را بگوییم. احترام گذاشتن به مسیحی این است که با او به مثابۀ انسان و موجودی که «میبینیم»اش رفتار کنیم.
وی افزود: ما احترام گذاشتن را تأیید دیگری میدانیم اما بحث برابری ارزشها و باورها نیست. میتوان در عین اعتقاد سرسختانه به عقیدۀ خود، به دیگران هم احترام بگذاریم. ما فکر میکنیم احترام گذاشتن یعنی حتماً بخشی از دیدگاه طرف مقابل را بپذیریم و عقیدۀ خود را مسکوت بگذاریم. در حالی که این طور نیست و انسان هنگام گفتوگو از منطق استفاده میکند. یعنی ای انسان، عقیدۀ تو را قبول ندارم اما به تو گوش میکنم.
دکتر اسلامی گفت: فضیلت این است که بیاموزیم با انسانهای مخالف خود گفتوگو کنیم، چالش کنیم و در عین حال به آنان احترام بگذاریم. اینجاست که اخیراً بعضی متخصصان گفتوگو تفکیک ظریفی قایل شدهاند. آنان گفتوگو را دو نوع میدانند: گفتوگوی دیالیکتیکی و گفتگوی گفتوگویی.
وی در توضیح «گفتوگوی دیالکتیکی» گفت: گفتوگوی دیالکتیکی این است که تصور کنیم مخاطب ما موجودی است عقلانی و با استدلالهایمان بحث کنیم. هر کس استدلالش قویتر باشد، حق با اوست. در بهترین حالت، کسانی که از گفتوگو میگویند، این شکل را در نظر دارند.
استاد اسلامی نوع دوم گفتوگو را این طور تشریح کرد که: «گفتوگوی گفتوگویی» یعنی اینکه حریفتان را ماشین تفکر عقلانی نبینید، بلکه انسانی ببینید که عواطف و علایقی دارد. بنابراین، قبل از جنگ استدلالها، دو «انسان» با هم مواجه میشوند. این اصل در بسیاری از گفتوگوها نادیده گرفته میشود، اما این ویژگی در سیرۀ امام موسی صدر مشاهده میشود.
دکتر اسلامی سخنان خود را با این توضیح به پایان برد که: ما فکر میکنیم در قالب گفتوگو میتوان انواع تخریبها و توهینها را طرح کنیم اما این ادبیات در دین ما ریشه ندارد.
نشست علمی «امکان، اخلاق و آسیبشناسی گفتوگوی ادیان» به مناسبت سالروز
سخنرانی امام موسی صدر در کلیسای کبوشیین بیروت، با سخنرانی حجت الاسلام والمسلمین نواب، ریاست دانشگاه، حجت الاسلام والمسلمین دکتر محمد مسجدجامعی، حجت الاسلام والمسلمین سید حسن اسلامی و دکتر یوسف دانشور، به همت دانشگاه ادیان و مذاهب قم، از ساعت ۹ تا ۱۲: ۳۰ روز چهارشنبه ۳۰ بهمن ۱۳۹۲ در سالن کنفرانس امام موسی صدر این دانشگاه در قم برگزار شد.