مهدی فیروزان برای آنان كه سرنوشت امام موسی صدر را دنبال می كنند، فردی شناخته شده است. او خواهر زاده و داماد امام موسی صدر است. آنچه در ادامه می آید، متن مصاحبه مركز اسناد انقلاب اسلامی با ایشان است.
آخرین اطلاعات شما درباره سرنوشت امام موسی صدر چیست؟
بسم الله الرحمن الرحیم. ما هر بار كه به حكومت لیبی فشار آوردیم؛ چه در زمان قذافی و چه در حال حاضر كه باید مساله پیگیری امام موسی صدر را در اولویت برنامه هایتان قرار بدهید، معمولا قضیه پیگیری را تا حدودی فعال كردند،اما به محض اینكه یك هفته،ده روز گذشته ،دوباره روال پیگیری كند شده است. به عنوان یك خبر مهم باید خدمت شما عرض كنم ،در اولین سفر وزیر خارجه لبنان به لیبی كه فقط برای قضیه پیگیری امام صدر شكل گرفت و وزیر خارجه لبنان هم به نمایندگی از جانب حاكمیت لبنان یعنی به نمایندگی از رئیس جمهور ،رئیس مجلس و رئیس دولت رفت، در آن سفر چند توافق صورت گرفت؛ یك – اینكه دولت انتقالی لیبی،تمام اطلاعات و اسنادی كه در دفترهای قذافی،سنوسی،سیف الاسلام و مراكز اطلاعاتی لیبی است، را جمع آوری كند و در یك جا قرار بدهد كه قابلیت دسترسی و مطالعه و بررسی داشته باشد.دو-قرار شد كه یك متولی برای پرونده امام موسی صدر تعیین بكنند كه آقای عبدالجلیل، دادستان لیبی را تعیین كردند. سومین توافق این بود كه طرف لیبیایی به نمایندگی دادستان و طرف لبنانی به نمایندگی قاضی حسن شامی اطلاعاتشان را با همدیگر تبادل بكنند و مطالعه بكنند تا به محل زندان امام موسی صدر برسند. یعنی واقعا ظرف یك هفته هیات لبنانی تمام اطلاعاتش را در اختیار طرف لیبیایی گذاشت و طرف لیبیایی هم با اعزام دو تن از تیم دادستانی لیبی به لبنان،با خانواده امام موسی صدر و بعضی از مقامات لبنانی گفتگو كردند و با كارشناسان پرونده امام موسی صدر كه ظرف این سی و سه سال چه در ایتالیا ،چه در لیبی تحقیقات كرده ،با آنها ملاقات كردند و قول دادند كه وقتی برمی گردند ظرف یك هفته اطلاعات دقیق تری را در اختیار ما بگذارند. قرار شد كه با عده ای از زندانبانان گفتگو كنند و اظهارات آنها را جمع آوری كنند.در این فاصله سیف الاسلام گرفته شده بود،قرار بود اطلاعات او را هم بگیرند ،بعد متعاقبش سنوسی دستگیر شد كه سوالهایی كه در اختیار هیات لیبیایی بود باید از سنوسی سوال می شد و اطلاعات او جمع آوری می شد،اما ما بعد از مدتی دیدیم كه باز واكنش لیبیایی ها علی رغم آنكه در آن توافقنامه ،همه مقامات ارشد لیبی سرنوشت امام موسی صدر را به عنوان یكی از اولویت های اصلی سیاست خارجی لیبی ذكر كرده بودند، ولی دوباره روند پیگیری دچار كندی و سستی شد.بر اساس فشار هایی كه خانواده ایشان، دولت لبنان و بعضی رهبران عرب آوردند و خصوصا اینكه ایران هم درخواست كرد و جمهوری اسلامی از طریق سفیرمان در آنجا پیگیری نمود، دولت لیبی قرار شد كه نتیجه پیگیری هایش را در اختیار هیات لبنانی بگذارد و هیات لبنانی برای فعال كردن قضیه عازم لیبی بشود.الان هیات لبنانی در لیبی است . وزیر خارجه لبنان آقای عدنان منصور ، همچنین آقای هیثم جمعه و آقای قاضی حسن شامی كه نماینده دولت لبنان برای پیگیری پرونده است، دارند با لیبیایی ها ،اطلاعات و اخباری را كه در این فاصله به دست آمده تبادل نظر می كنند. تا آنجایی كه مطلع شده‌ام برخی اطلاعات جدید از جانب لیبیایی‌ها در این جلسات مطرح شده است كه هیات لبنانی در حال بررسی این اطلاعات است. امیدواریم كه در آینده نزدیك اطلاعات و اخبار خوبی در باره حیات امام صدر اعلام كنیم.
یعنی هنوز مناطقی در لیبی هست كه دست دولت انتقالی نیست كه هنوز بحث زندان های دیگر مطرح است؟
من چون در آن سفر اول بودم و هم در دیدار وزیر دفاع و وزیر كشور و هم ملاقات با دادستان لیبی حضور داشتم، هر سه ی این آقایان تصریح كردند كه مناطق بسیاری وجود دارد كه تعبیر عربی اش "واسعةٌ شاسعة" بود ،وجود دارد كه هنوز در اختیار دولت انتقالی نیست.یك نوع آتش بس اعلام نشده با طرفداران قذافی یا مثلا بعضی از عشایری كه هنوز نپذیرفته اند كه با دولت انتقالی همكاری بكنند.مثلا منطقه بنی ولید یكی از مناطقی است كه هنوز تحت سیطره كامل دولت انتقالی نیست؛ همچنین منطقه ای در مرز چاد و مناطقی در مرز نیجر تحت كنترل كامل این دولت نیست. این نكته را من برای شما بگویم كه وزیر دادگستری در آن جلسه گفت: چون مورد امام موسی صدر،مورد آدم ربایی است،برای ما از نظر زمانی ،اولویت دارد كه هیچگونه فوت وقتی جایز نیست و آن سفر، سفر خیلی خوبی بود و دستآوردهای خوبی داشت ،منتها من هم از این وضع گمان می كنم كه بالاخره دولت انتقالی با مسائل بسیاری كه دارد ،قاعدتا هر كسی كه بیشتر درخواست بكند می تواندبه مطالباتش برسد.آنها هم مشكلات زیادی دارند كه قاعدتا در درون این مشكلات ،یك چیزهایی اولویت هایش عوض می شود.به همین دلیل هم ما تصمیم گرفتیم كه دائما پیگیری كنیم،دائما فشار بیاوریم تا ان شاء الله بتوانیم در مناطقی كه هنوز آزاد نشده ،زندان امام را پیدا كنیم.
شنیده شده است كه قطعه فیلم كوتاهی برای مرحوم آیت الله سید رضا صدر در ایران ارسال گردید، كه شخصی شبیه امام صدر را در حیاطی كوچك و زیر نظر دو سرباز، در حال قدم زدن نشان می داد. مرحوم آیت الله صدر بر این اعتقاد بود كه شخص نشان داده شده در فیلم، خود امام صدر می باشد.قضیه این فیلم چیست و آیا الان موجود است؟
چون آن موقع بالاخره من هم جزو كسانی بودم كه توفیق پیگیری را داشتم و هنوز هم دارم، این فیلم را دیدم.در طول این سی وسه سال، اطلاعاتی به ما رسیده كه بعضی هایش خیلی معتبرتر و متقن تر از این فیلم است. اما ما به دلیل اینكه متهم به ساده انگاری و این كه از حیث عاطفی داریم این قضیه را پیگیری می كنیم، خیلی از اینها را به عنوان استناد های علمی مطرح نكردیم. ولی مجموعه ی اطلاعاتی كه در طول این سی و سه سال به دست آوردیم چه قبل از انقلاب لیبی و چه بعد از بیداری اسلامی در لیبی ،در تمام این موارد ،جمع بندی خانواده به این رسیده كه امام در لیبی ربوده شده اند و زنده اند و هم اكنون در یكی از زندان ها هستند.در همان سفری كه به لیبی رفتم، با آقایی گفتگو كردم به نام آقای غویله كه همان شخصی است كه به خاطر فشاری كه دولت قذافی بر او می آورد و تهدیدش می كند، او به دادگاه می رود و شهادت می دهد كه امام موسی صدر از لیبی رفته اند. من با ایشان گفتگو كردم،ایشان اطلاعاتی در اختیار ما گذاشت و اعتراف كرد كه من شهادت دروغ دادم و مایلم امروز جبران بكنم. اطلاعاتی كه ایشان در اختیار ما گذاشت،كه قطعا طرف لیبیایی هم این اطلاعات را دارد،اطلاعات درخشانی است. از این كه در طول این سالها، امام از كدام منطقه به كدام منطقه برده شده است.مثلا ببینید آقای سنوسی در یكی از اظهاراتش می گوید:قذافی امام را به من سپرد و گفت ایشان را ببر به جنوب لیبی و بسپار به یك كسی كه من اسمش الان به خاطرم نمانده است ،اما در اسناد هست،كه آن آدم بالاترین و مطمئن ترین عنصر امنیتی لیبی برای قذافی است.عبدالله سنوسی به عنوان رئیس سازمان اطلاعاتی لیبی ،امام را از طرابلس می برد و تحویل آن آدم می دهد،ما سرنخ آن آدم را گرفتیم،آن آدم الان فراری است و ما نمی دانیم كجاست.خیلی هم تلاش كردیم و از همین سایت شما من از این آدم دعوت می كنم ،كه هر جای دنیا هست اگر از سایت شما خبرش به او می رسد ،حتما با خانواده امام موسی صدر تماس بگیرد كه ما اطلاعاتش را بگیریم.الان برای او خطری ندارد كه اطلاعات امام موسی صدر را در اختیار ما بگذارد و من سایت شما را الان یك وسیله مناسبی می دانم كه از این فرد دعوت كنم. بنابراین بر اساس اطلاعات آشكار و پنهانی كه داریم جمع بندی خانواده قطعی است كه امام در قید حیات اند. من آن فیلم را هم دیدم. آن فیلم برای مطرح كردن در دادگاهی كه محكمه پسند باشد كه بگوییم ببینید این چهره چهره ی امام است ، مناسب نبود.اما به اندازه كافی اطلاعات قبلی را تایید و تاكید می كرد كه امام در لیبی است. چون فیلم از پشت گرفته شده بود. یك روحانی بود كه قامتش رشید بود و از قسمتی از یك حیاط به قسمت دیگر حیاط می رفت و توی یك اتاقی بود.خب ما این را به هركسی نشان بدهیم می تواند به ما بگوید كه شما از كجا می گویید كه ایشان،امام موسی صدر است.ما دلایل خیلی محكم تری از اینها داشتیم كه امام در قید حیات اند و هستند.
پس این حرف كه گفته می شود چون مساله برای قذافی خیلی مهم بوده است،فقط خود او از جزئیات مكان زندانی شدن و سایر مسائل اطلاع داشته، دروغ است؟
همین طور است.قذافی اطلاع داشته است ولی معنایش این نیست كه فقط قذافی اطلاع داشته است. چون بالاخره قذافی كه خودش آب و غذا برای امام نمی برده است.اگر امام قرار است از این محل به یك محل دیگر منتقل بشود، خود قذافی كه این كار را انجام نمی داد. قطعا عوامل خیلی نزدیكی به خودش داشته است كه امروز آنها یا فراری اند یا جایی هستند كه می توانند اطلاعاتی را در اختیار ما قرار بدهند.
چرا از طریق آقای جلّود، كه در زمان ربوده شدن امام نخست وزیر لیبی بود،پیگیری نمی كنید؟
ببینید ساختار لیبی طایفه ای است.ما همه این ها را در طی این سالها فهمیده ایم.ما با آقای جلود از طرف طایفه شان تماس گرفتیم و منتظریم كه طایفه از آقای جلّود موافقتشان را بگیرند كه بتوانیم با ایشان گفتگو كنیم. راه مستقیم با جلّود نداریم، به دلیل اینكه تحت نظارت یكی از دولت ها است و ما دوست نداشتیم از آن طریق برویم.از طریق طایفه اش خواستیم كه راهی را فراهم كنند.
با توجه به اینكه آقای عبدالجلیل خودشان یك مدت وزیر دادگستری لیبی بوده اند ،خودشان به شخصه اطلاعات خاصی در این مورد نداشتند؟
من آقای عبدالجلیل را در این قضیه آدم صادقی دیدم.ایشان به دلیل اختلافاتی كه با قذافی داشته،خیلی زود پست وزارت را رها كرده است.من یادم هست ایشان یك سفری آمده بود ایران و در ایران انتقادات زیادی نسبت به قذافی داشت. همان موقعی كه وزیر بود و بعد برگشت و استعفا داد. بنابراین مدت مسئولیتش خیلی طولانی نبود كه اطلاعات كاملی بتواند جمع بكند و اینقدر مسئله داخلی داشت ، كه حتما به این قضیه نرسیده بود و این قضیه چون برای قذافی خیلی اطلاعاتی امنیتی بوده، در سیستم مدنی اش نمی آمد.
چه كسانی به دنبال روشن شدن وضعیت امام موسی صدر و اعلام وضعیت واقعی ایشان هستند؟
امام موسی صدر برخاسته از حوزه علمیه قم است.برخاسته از فقه جواهری است.از یك خاندان عریقی است كه در لبنان، ایران و عراق همواره سوابق درخشانی داشته و دارد. در ایران مرجعیت شیعه از مساله پیگیری حمایت كرده است. روحانیت همیشه حمایت كرده است. دولت ها به دلیل ملاحظات سیاسی شان گاهی خیلی در مساله پیگیری تلاش كردند .گاهی وقت ها هم نتواسته اند تلاش بكنند .اما در مجموع من احساس می كنم مقام معظم رهبری ،كه خود من ملاقات با ایشان داشتم، و بعد از آن ملاقات ،برای من قطعی است كه حضرت آیت الله خامنه ای (مدظله العالی) به شدت این قضیه را حمایت می كردند و پیگیری می نمودند. من یادم نمی رود كه ایشان فرمودند : به آقای خاتمی (رئیس جمهور وقت) بگویید كه این قضیه را پیگیری بكنند ،حتی به قیمت قطع روابط با لیبی، ولو بلغ ما بلغ. من این را خودم از آقا شنیدم. بنابراین احساس من این است كه در حد مسئولین طراز اول نظام ،از رهبری اگر شروع بكنیم ،جدیت در مورد پیگیری قطعی است. وقتی به سطوح پایین تر می آییم یك ملاحظاتی وجود دارد. مثلا من دقیقا یادم است كه یك دوره ای لیبی رئیس شورای امنیت بود كه در آن دوره دولت ما به خاطر ملاحظاتی كه در مسئله هسته ای داشت، مسئله پیگیری را به اصطلاح امروزی ها فتیله اش را پایین كشید. ولی بعد از رفع این قضیه و خیانتی كه لیبی كرد، قضیه بهتر پیگیری شد. می خواهم بگویم كه ملاحظات سیاست خارجی و سیاست داخلی در طول این سالها ،جنگ و بعد از جنگ و خیلی ملاحظات دیگر تا امروز همواره مسئله امام موسی صدر را تحت تاثیر قرار داده است. اما در حد رهبری و مرجعیت و مردم همیشه اولویت اول بوده است. الان هم وزارت خارجه كمك خوبی دارد می كند. من باید از طریق همین سایت شما، از معاونت آسیا، از معاونت خاورمیانه و شمال آفریقا ، از مدیر كل آن و از سفیرمان در لیبی واقعا تشكر بكنم.
آیا درست است بگوییم بین ربوده شدن امام صدر و پیمان كمپ دیوید كه نزدیك به سه هفته پس از ربوده شدن امام امضا شد ،ارتباطی هست؟
قطعا حضور امام در منطقه سرنوشت اعراب و رژیم صهیونیستی را جور دیگری ترسیم می كرد.این برای من قطعی است. به خصوص كه بعدش هم كه انقلاب اسلامی اتفاق افتاده بود و حركت فلسطین پشتیبان های قوی ای پیدا كرد و نبودن امام موسی صدر در منطقه و ربودن ایشان توسط قذافی كه از یك خانواده ی یهودی است در چارچوب سوال شما معنا دارد.
چرا در موسسه امام صدر ،كتابی تدوین نمی شود كه تمامی نامه ها و سخنرانی ها و دست نوشته های ایشان در آن موجود باشد كه یك منبع خوبی باشد برای كسانی كه بخواهند تحقیق كنند و مطمئن باشند كه مطالب ذكر شده در آن متقن و مورد تایید است؟
این خیلی سوال خوبی است. در حدود پانزده سال طول كشید كه ما در لبنان یك مجموعه ای را از مصاحبه ها ،سخنرانی های ،نامه ها ،اخبار و در مطبوعات ایشان تهیه كردیم كه حدود ده جلد شده است و اسم این مجموعه" مسیرة امام موسی الصدر"است. در حال ترجمه به فارسی است. من خبرش را به شما بگویم. مطالب فارسی ایشان را هم گردآوری كرده ایم كه در حدود دوازده جلد است و دایرة المعارف می شود، كه تقریبا الان می توانم بگویم كه چهار جلد آن ویرایش شده و مابقی مجلدات فعلا ترجمه شده است. امیدوارم تا كنفرانس بین المللی امام موسی صدر؛ معمار گفتگو و تقریب،ما بتوانیم این مجموعه دوازده جلد را منتشر كنیم.
چه تفاوت ها و یا شباهت هایی بین حركت امام صدر و بزرگانی مثل سید جمال الدین اسدآبادی وجود دارد؟
امام موسی صدر به نظر من اتكایش بر فقه سنتی بیش از تمام متفكران و روشنفكر دینی است و از طرف دیگر در استخراج احكام مستحدثه و مقتضیات زمان و مكان و شرایط از دیگر متفكرانی كه نام بردید قوی تر و اسلامی تر است. به تعبیر دیگر می توانم بگویم كه برخورداری ایشان از علم حوزوی و دانش روز دانشگاهی و حضور ایشان مشخصا در لبنان كه یك پلی میان تمام تمدن ها، مكاتب فلسفی و ... است و همچنین ذوقیات و توانایی های خودشان باعث شد كه امروز این نظریه را بشود مطرح نمود كه ایشان به عنوان یك مصلح توانسته بود پاسخ مشكلات روز را از دل فقه سنتی استخراج بكند و ارائه نماید.
تاثیر گذارترین جمله ای كه خودتان از ایشان شنیده اید چه بوده است؟
من بحث های امام موسی صدر در مورد انسان،خیلی برایم ویژه است و فكر می كنم مشكل جهان امروز مشكل انسان است. ایشان در مورد انسان می گویند :بدگمانی به انسان ،بدگمانی به خداوند است. این جمله خیلی كلیدی است .این مقاله كرامت انسان ایشان كه در كلیسای كبوشیه ، خواندند،مقاله ای اساسی است؛ هم از حیث فلسفی ،هم از حیث مبانی شریعت و هم از حیث نگاه آینده میان ادیان. مشخصه ی اصلی امام موسی صدر ،اگر بخواهیم در یك جمله بگوییم ، اندیشه خیلی انسان گرای ایشان است. یك كتابی از حضرت علی علیه السلام داریم ،اسم این كتاب را ایشان گذاشته اند إنسانیة السماء ،یعنی آسمان ِ انسانی شده. البته این با اومانیزم غربی خیلی متفاوت است. همانطور كه گفتم مبانی اش ،مبانی فقهی است.
آیا كتاب فقهی از امام موسی صدر در دست هست؟
متاسفانه تقریرات ایشان از درس مرحوم آیت الله داماد كه تقریرات اساسی بوده است، آماده چاپ شده بوده و این الآن مفقود است.باز من از دوستان امام ،از روحانیون و از مدرسین ایران و خارج از ایران ،خواهش می كنم اگر قسمتی از تقریرات امام موسی صدر را در درس مرحوم آیت الله داماد دارند،برای موسسه بفرستند.از بركات شما ،ما دو سه تا دعوت جدی مطرح كردیم.
از اینكه وقت خود را در اختیار ما گذاشتید ممنونم.
من هم از شما ممنونم.