در تاریخ ۱۹۷۸/۲/۱، امام صدر برای دومین بار در یک هفته با یاسر عرفات دیدار کرد. [۱] ایشان در آن ملاقات، ضمن تأکید بر لزوم توقف قانون‌شکنی‌ها، خاطرنشان کرد: «من به عنوان رهبر شیعیان ـ که شهدای بسیاری در راه حق تقدیم کرده است ـ راضی نخواهم شد رودرروی ملت فلسطین ـ که حقوق آنان غصب شده ـ و یا در مقابل قضیۀ بر حق آن صف‌آرایی کنم.» [۲] 

در تاریخ ۱۹۷۸/۲/۳، اعضای جبهۀ ملی پاسداری از جنوب در دفتر دبیر کل جبهه، محمد صفی‌الدین، جلسه‌ای ترتیب دادند که در آن تحولات جهان عرب و اوضاع جنوب لبنان بررسی شد. پس از آن جلسه، حسین الحسینی، نمایندۀ پارلمان لبنان و عضو جبهه، بیانیه‌ای را قرائت کرد که در آن چنین آمده بود: 

پس از تلاش‌های بسیار برای اجرای توافق‌نامه‌ها و بازگشت حاکمیت دولت لبنان در جنوب، به ناگاه نتایج معکوس را دیدیم و به جای اجرای توافق‌نامه‌ها، به نظر می‌رسد برای تثبیت اوضاع ناهنجار کنونی و حمایت از اقدامات نادرست تلاش می‌شود. مهم‌ترین گواه این مدعا را می‌توان در موارد ذیل مشاهده کرد: 

· افزایش شمار افراد مسلح در شهر‌ها و روستاهای جنوب؛ 

· افزایش بی‌سابقۀ سلاح در جنوب؛ 

· اوج گرفتن خشم و نارضایتی ساکنان جنوب، به‌ویژه پس از تعرض به جان و مال و آبروی افراد. 

جبهۀ پاسداری از جنوب ضمن ابراز نگرانی از این روند و با اظهار شگفتی از این اقداماتِ ناصواب و دخالت نکردن دولت و مقامات کشورهای عربی برای مقابله با این حوادث، مجدّانه از مسئولان دولت لبنان می‌خواهد ضمن درکِ ابعادِ خطری که از این ناحیه جنوب را تهدید می‌کند، از بازتاب آن در تمامی لبنان غافل نمانند. [۳] 

در پی تیره شدن روابط فلسطینیان و اهالی جنوب لبنان ـ که در اثر قانون‌شکنی‌ها و تعدی‌های نیروهای مسلحِ فلسطینی پدید آمده بود ـ روزنامۀ النهار در مقاله‌ای به تحلیل مواضع امام صدر پرداخت. در بخش‌هایی از آن مقاله چنین آمده بود: [۴] 

آنچه در جنوب لبنان در حال وقوع است، خطری بزرگ و سرآغاز وقوع بحران عظیم است و این حقیقتی است که شماری از شخصیت‌های سیاسی لبنان، و در رأس آنان امام موسی صدر، رئیس مجلس اعلای شیعیان، و صائب سلام، نخست‌وزیر سابق لبنان، بر آن اتفاق‌نظر دارند. حتی برخی رهبران احزاب و نیروهای ملی و پیشرو و شماری از فرماندهان مقاومت فلسطین نیز بدان اذعان دارند و از آن ابراز نگرانی کرده‌اند. 

الیاس سرکیس، رئیس‌جمهور لبنان، نیز هنگام حضور یکی از اعضای مرکزی جنبش فتح (ابوأیاد) در کاخ ریاست‌جمهوری واقع در بعبدا، در سی‌ام ژانویۀ گذشته، دربارۀ موضوع جنوب با وی بحث و تبادل نظر کرده بود. 

به‌راستی حقیقت مسلئۀ جنوب چیست که مناقشات بسیاری را برانگیخته و مردم و مسئولان لبنانی و فلسطینی و سوری را نگران کرده است؟ 

حقیقت آن است که به‌تازگی، در پی سفر انور سادات به اسرائیل، نگاه‌ها به سمت جنوب لبنان معطوف شده است، زیرا این منطقه تنها عرصۀ مناسبی است که در صورت گسترش شکاف و اختلاف میان کشورهای خواهان صلح با اسرائیل و کشورهای حامی پایداری و مقاومت و مبارزه، می‌توان در آنجا به هر اقدامی بر ضد مقاومت فلسطین و دولت سوریه دست زد. به عبارت دیگر، در صورتی که روابط میان دو گروه مذکور کاملاً قطع شود، احتمال دارد که اسرائیل اقدامات تلافی‌جویانه بر ضد فلسطینیان را در جنوب لبنان آغاز کند و با اقدام بر ضد نیروهای سوریِ حاضر درخاک لبنان، تلاش خواهد کرد که سوریه را به جنگی تمام‌عیار وارد کند. 

برخی شخصیت‌ها و جریان‌های لبنانی و غیرلبنانی با اشاره به قانون‌شکنی‌ها و تجاوزاتی که هر از چندگاه، افراد و جمعیت‌ها یا سازمان‌های مختلف در جنوب لبنان مرتکب می‌شوند، در صدد جلب توجه افکار عمومی به اوضاع جنوب بوده‌اند. این تجاوز‌ها گاهی حتی به درگیری مسلحانه میان گروه‌های مختلف در داخل شهرهای صور و صیدا منجر شده است و در پی آن اهالی صیدا با راه انداختن اعتصاب عمومی، خروج نیرو‌ها و سازمان‌های مسلح و حضور قاطعانۀ دولت لبنان در منطقه را خواستار شده‌اند. 

در این می‌ان، کسی که بیش از همه به اوضاع جنوب توجه کرده و اهتمام نشان داده، امام صدر است، به‌ویژه که ایشان برای بازگرداندن ثبات و امنیت به جنوب، از سوی گروه‌های مردمی شیعه به شدت تحت فشار قرار دارند. از این رو، امام صدر در اواخر ژانویۀ ۱۹۷۸ به همراه حسین الحسینی، نمایندۀ شیعۀ پارلمان، عازم دمشق شد و در آنجا با عبدالله الأحمر، معاون دبیر کل حزب بعث عرب سوسیالیست، دیدار و گفت‌وگو کرد و این نخستین گفت‌وگوی جدّی و صریح میان امام صدر و مسئولان سوری از مدت‌ها پیش بوده است. 

امام صدر از سوریه خواسته است که موضع خود را در قبال اوضاع جنوب بیان کند، زیرا اوضاع این منطقه از آغاز درگیری‌ها و بحرانی قریب‌الوقوع حکایت دارد. پاسخ دمشق آن است که اوضاع جنوب به وضع تمامی منطقه ارتباط دارد و حل بحران جنوب تا حد بسیاری مستلزم دستیابی به راه‌حلی کلی و فراگیر است. ولی امام صدر با ابراز تعجب از این پاسخ گفت که دمشق با توجه به روابط خوبی که اکنون با مقاومت فلسطین دارد، می‌تواند بر فلسطینیان فشار وارد کند تا ضمن خودداری از تکرار تجاوزات، به اجرای توافق‌نامه‌های منعقدشده میان خود و دولت لبنان پایبند باشند، زیرا این کار منافع هر سه طرف، یعنی مقاومت و دولت لبنان و سوریه را دربرخواهد داشت. 

الأحمر در پاسخ به اظهارات امام تصریح کرد که سوریه به هیچ عنوان نمی‌خواهد با مقاومت فلسطین درگیر شود، زیرا این کار زیان‌های بزرگی برای اعراب دربردارد. امام توضیح داد که درگیر شدن با مقاومت مدّنظر نبوده است و راهکار مناسبی هم نیست، بلکه هدف از آن درخواست وارد کردن فشار بر مقاومت برای حفظ منافع والای عربی و جلوگیری از خونریزی است. 

در ادامه، امام صدر با ارائۀ طرحی، حضور نیروهای ویژۀ بین‌المللی در مرزهای جنوب لبنان را خواستار شد تا اسرائیل نتواند به بهانۀ وجود نیروهای مقاومت فلسطین در برخی مناطق جنوب لبنان، به این منطقه تجاوز کند. مطالب پیش‌گفته در جلسۀ صبح مطرح شد، اما در جلسۀ بعدازظهر که با تفاهم و هماهنگی بیشتری همراه بود، مسئولان سوری متعهد شدند که با برقراری تماس‌های متعدد با رهبران مقاومت، از آنان بخواهند که اقدامات لازم را برای جلوگیری از وخامت اوضاع عملی کنند. 

امام صدر پس از بازگشت از دمشق با یاسر عرفات، رئیس کمیتۀ اجرایی سازمان آزادی‌بخش فلسطین، دیدار کرد و اوضاع جنوب، به‌ویژه وضعیت شیعیان این منطقه را به اطلاع وی رساند و خاطرنشان کرد که جلوگیری از وقوع هرگونه برخورد و درگیری میان مقاومت فلسطین و شیعیان جنوب همواره مدّنظر بوده است. امام صدر خطاب به عرفات گفت: «برخی کشورهای بیگانه و محافل دور و نزدیک در تلاش هستند تا شیعیان را برای اسلحه کشیدن به روی مقاومت تحریک کنند.» 

امام، همچنین، به عرفات یادآور شد که زمینه برای وقوع چنین درگیری‌هایی مهیاست و خود ایشان تاکنون، بار‌ها در برابر اقدامات جناح‌های مختلف، که برای تحریک شیعیان بر ضد مقاومت صورت می‌گیرد، ایستادگی کرده است و به عنوان رهبر شیعیان، که شهدای بسیاری در راه حق تقدیم کرده‌اند، نمی‌پذیرد که شیعیان در مقابل ملت فلسطین ـ که حقوقشان پایمال شده است ـ صف‌آرایی، یا بر ضد قضیۀ فلسطین اقدامی کنند. [۵] اما در مقابل، نباید اقدامات و رفتارهای ناشایستی بر ضد شیعیان در جنوب صورت گیرد و سازمان آزادی‌بخش فلسطین وظیفه دارد که مانع از وقوع درگیری شود و روش اجرای این کار آن است که تمامی فلسطینی‌هایی را که از چارچوب تصمیمات رهبران خود عدول کرده و رفتارهای ناشایست انجام داده‌اند، با قدرت و قاطعیت سرکوب کند. 

عرفات‌‌ همان شب به سرعت اعضای کمیتۀ مرکزی جنبش فتح را به برگزاری نشست اضطراری فراخواند و با رهبران دیگر گروه‌های فلسطینی تماس گرفت تا هرچه سریع‌تر به جلوگیری از هرگونه تجاوز و دستگیری کسانی اقدام کنند که تخلف و اعمال ناشایست آنان در جنوب به اثبات رسیده است. عرفات، در آن شب، نامه‌هایی خطاب به پادشاهان و رؤسای جمهوری کشورهای عربی تنظیم کرد و به سفرای آن کشور‌ها تسلیم کرد. یکی از آن نامه‌ها را نزار عمّار، نمایندۀ شخصی یاسر عرفات، به الیاس سرکیس، رئیس‌جمهور لبنان، تسلیم کرد. عرفات در آن نامه ضمن تشریح وضعیت فلسطین و خطرهای بین‌المللی‌ای که فلسطینیان را تهدید می‌کرد، حمایت از قضیۀ فلسطین تنها نمایندۀ مشروع و قانونی آن را خواستار شده بود. نزار عمار پس از دیدار با الیاس سرکیس، گزارشی از مذاکرات با وی را به اطلاع عرفات رسانید و او نیز کمیته‌ای متشکل از فرماندهان مقاومت و در رأس آنان ابوحسن سلامه، مسئول امور امنیتی جنبش فتح، را برای پیگیری مذاکرات تعیین کرد. 

ابوحسن سلامه در سخنانی تصریح کرد که هدفِ کنونی مقاومت، جلوگیری از هرگونه تجاوزی است که برخی عناصر برای بحرانی کردن اوضاع لبنان و بدنام کردن مقاومت و ایجاد درگیری‌های خونین میان اعضای مقاومت و ساکنان جنوب صورت می‌دهند تا به منافع خود برسند. وی، در ادامه، خاطرنشان کرد که برای جلوگیری از تجاوزات برنامه‌ای تدوین شده است و به‌زودی او به همراه دیگر اعضای کمیته برای اجرایی کردن آن برنامه عازم شهر صور خواهند شد و اگر اوضاع اقتضا کند، حتی حکم اعدام افرادی را صادر خواهد کرد که از دستورات افسران سرپیچی می‌کنند. وی در عین حال که می‌گوید جلوگیری از تجاوزات بسیار ساده است، معتقد است که اسرائیل درجنوب لبنان به اقدام نظامی دست خواهد زد و هدف از این کار نه تنها از بین بردن شمار بسیاری از فلسطینیان، بلکه وارد کردن ضربۀ نظامی به سوریه است. 

وی افزود: برخی فرماندهان مقاومت فلسطین معتقدند که اسرائیل پس از نخستین دور از مذاکرات مصر با این کشور، دست به چنین اقدامی نخواهد زد، زیرا حمله به جنوب، مصر را در موضعی دشوار قرار می‌دهد، ولی هرگاه تعلیق یا توقف مذاکرات را ضروری ببیند، به جنوب حمله می‌کند تا مصر به ناچار به قطع مذاکرات با اسرائیل وادار شود و، چه‌بسا، اقدامات دیگری نیز بر ضد اسرائیل صورت دهد. 

وضعیت جهان عرب این‌گونه است و در عرصۀ بین‌المللی نیز منابع مُطلع در سازمانِ آزادی‌بخش فلسطین معتقدند که در صورت حملۀ اسرائیل به جنوب لبنان و فلسطینیانِ مقیمِ این منطقه، مسکو بی‌تفاوت نخواهد ماند، زیرا حملۀ اسرائیل تهدیدی برای سوریه است، کشوری که نیروهای آن بخش اعظم نیروی بازدارندۀ عربی را تشکیل می‌دهد. اما منابعِ دیگری در جنبش ملی لبنان باخبر شده‌اند که اسرائیل برای وارد آوردن ضربۀ نظامی آمادگی دارد. 

این همه در اوضاعی است که اهالی جنوب همچنان سرگشته‌اند و، از یک سو، به سبب میهن‌دوستی و پایبندی به دو قضیۀ لبنان و فلسطین، صبر و شکیبایی پیشه می‌کنند و، از سوی دیگر، زخم خون‌چکانی بر پیکر دارند که صبر آنان را لبریز می‌کند و طاقتشان را به انت‌ها می‌رساند؛ جراحت‌ها و محنت‌هایی که علل پیدایش آن‌ها فقط به لبنان و فلسطین محدود نمی‌شود، بلکه به عقیدۀ برخی آگاهان، نقشه‌ها و طرح‌هایی فرا‌تر از تمامی لبنان و فلسطین علل پدید آمدن آن‌ها بوده است. 

در این می‌ان، اهالی جنوب که برای رسیدن به امنیت و ثبات تلاش می‌کنند، در برابر عقیده و روش جبهۀ لبنانی مبنی بر «لزوم بیرون راندن همۀ فلسطینیان از جنوب»، زبان به انتقاد و سرزنش می‌گشایند؛ اینجاست که جنوبیان، حتی آنان که به سیاست توجه ندارند، به یاری فلسطینیان می‌شتابند، هرچند این کار با منافع لبنان در تعارض باشد، چراکه به تعبیر حسین الحسینی، نمایندۀ شیعۀ پارلمان، هرگونه موضع‌گیری بر ضد فلسطینیان نوعی خدمت به اسرائیل و نقشه‌های اسرائیلی به شمار می‌آید و شیعیان هرگز چنین موضعی اتخاذ نخواهند کرد، زیرا می‌دانند که هدف اسرائیل ایجاد درگیری مسلحانه میان فلسطینیان و شیعیان جنوب است تا در جهان چنین تبلیغ کند که فلسطینیان فقط با اسرائیل مخالف نیستند، بلکه با مسلمانان نیز اختلاف دارند. بدین جهت، تشکیل دولت مستقل فلسطینی در کرانۀ باختری و نوار غزّه پذیرفتنی نیست. [۶] 

------

[۱]. النهار، ۱۹۷۸/۲/۴. 

[۲]. النهار، ۱۹۷۸/۲/۴. 

[۳].. النهار، ۱۹۷۸/۲/۱۳. 

[۴]. امام در یکی از دیدارهای خود با اعضای ارشد جنبش أمل چنین گفته بود: «می‌خواهند ما خنجری باشیم برای سر بریدن ملت فلسطین. من هرگز اجازه نمی‌دهم که آن خنجر شیعیان باشند.» 

[۵].النهار، ۱۹۷۸/۲/۴.