در روز چهارم، امام صدر تهدید کرد در صورتی که تا ۱۹۷۵/۷/۱ رشید کرامی اعضای کابینۀ خود را معرفی و پایبندی خود را به اجرای خواستههای محرومان اعلام نکند، دامنۀ تحصن گسترش خواهد یافت. امام، همچنین، از رادیوی دولتی لبنان که از صبح آن روز با ناامن جلوه دادن ورودیهای پایتخت موجب اضطراب و نگرانی مردم شده بود، به شدت انتقاد و تصریح کرد: «آنان مزدورانی را به کار گرفتهاند که تکتیرانداز نام دارند و تا جایی که ما میدانیم کارمندانی هستند که در پایتخت فضای رعب و وحشت و کشتار به وجود میآورند. برخی از آنان هم در نزدیکی ما و در کنار مسجد تیراندازی میکنند.». ایشان، در ادامه، تشکیل شورایی قضایی را با هدف تعیین مسببان وقایع و محاکمۀ آنان خواستار شدند. [۱]
واکنشهای مردمی در حمایت از امام همچنان ادامه داشت و از آن جمله میتوان به تحصن زنان مسیحی در دارالفتاة و کلیسای سیدةالنجاة اشاره کرد که شرکتکنندگان در آن تحصن، ضمن اعتصاب غذا با ارسال تلگرافی به رئیسجمهور از وی خواستند که برای توقف خونریزیها تلاش کند. تلگرافی نیز در حمایت از امام صدر خطاب به ایشان ارسال کردند. [۲]
تجمعی نیز در روستای خیام در تأیید امام صدر برگزار شد. همچنین، در حسینیۀ بعلبک تجمعی در تأیید اقدام امام صدر با حضور جمع کثیری از مردم در تاریخ ۱۹۷۵/۷/۱ برپا شد و برپایی کنگرۀ ملی و راهپیمایی زنان در بعلبک از جمله خواستههای تجمعکنندگان بود. همچنین، عدهای به طرف مساجد شهر راهپیمایی کردند و، در ادامه، به سوی کلیسای روم کاتولیکهای بعلبک به راه افتادند. اسقف زغبی طی سخنانی در محل کلیسا و در حضور راهپیمایان سلامتی و موفقیت همۀ مبارزان و در رأس آنان امام صدر را از خداوند مسئلت کرد. همچنین، کانون وکلای لبنان حمایت خود را از امام اعلام کرد و اهالی روستاهای طیری و عیتاالشعب نیز تأیید و حمایت خود را ابراز داشتند. در شهر صور نیز راهپیمایی و تحصن در حمایت از امام ادامه داشت. [۳]
تشکیل کابینه
در پی تحصن امام و اعلام حمایت گستردۀ مردمی از ایشان، حکومت لبنان در موضع انفعال قرار گرفت و در تاریخ ۱۹۷۵/۷/۱، تشکیل کابینۀ جدید اعلام شد. پس از آن، دو تن از وزیران کابینه، آقایان عادل عسیران و غسان توینی، هنگام خروج از کاخ ریاستجمهوری اعلام کردند: «به نزد امام میرویم تا از ایشان بخواهیم تحصن را پایان دهند.»
از طرفی، پس از پایان مراسم معرفی کابینه، نخستوزیر، رشید کرامی، در تماس تلفنی با امام صدر آمادگی دولت برای اجرای همۀ خواستهها و در رأس آنها، خواستههای بیستگانه را اعلام کرد. اما توینی و عسیران، وزیران کابینۀ جدید، با حضور در مسجد صفا به ملاقات امام رفتند و پایان تحصن را خواستار شدند. غسان توینی خطاب به امام گفت: «این نخستین اقدام کابینۀ جدید و نخستین خواستۀ دولت جدید است. باید بگویم که شما قویترین حزب کابینه را در اختیار دارید.» [۴]
پس از گذشت سی سال از آن واقعه، غسان توینی در مراسم بزرگداشت محمد صفیالدین، نمایندۀ اسبق پارلمان، دربارۀ آن دیدار خود و عادل عسیران با امام صدر چنین میگوید:
روز معرفی کابینۀ جدید به ریاست (مرحوم) رشید کرامی در جولای ۱۹۷۵، امام صدر در مسجد مجتمع آموزشی عاملیه متحصن شده و اعلام کرده بود که تا پایان درگیریها روزه و تحصن خود را ادامه خواهد داد.
به یاد دارم که پس از معرفی کابینه در کاخ ریاستجمهوری با عادل عسیران، وزیر شیعۀ کابینه، مشورت کردم و، سپس، به نزد رئیسجمهور که به تازگی با او آشتی کرده بودم، رفتم و گفتم که به همراه عادل عسیران میخواهیم نزد امام برویم و از ایشان بخواهیم که به نشانۀ حمایت از کابینهای که امام بیش از یک یار یا نماینده در آن دارد، تحصن و اعتکاف را پایان دهند و مطمئن باشند که کابینه فراخوان امام برای پایان دادن به جنگ را مبنای کار خود قرار میدهد.
رئیسجمهور، فرنجیه، با سردی موافقت خود را اعلام کرد و با همان لحن همیشگی گفت: «خدا به همراهتان... به امام سلام برسانید و بگویید که شما دو نفر، نمایندۀ من و رشید کرامی، نخستوزیر، هستید و تقاضای شما خواستۀ همۀ ما و، همچنین، خواستۀ آقای شمعون که در دولت حضور دارند، به شمار میآید.
وقتی من و آقای عادل عسیران به مسجد رسیدیم و وارد شبستان شدیم، با دیدن اسقف جورج خضر و اسقف اغناطیوس مارون که در صحن مسجد کنار امام روی زمین نشسته بودند، شگفتزده شدیم. امام از آنجا برخاست و نزد ما آمد. خواستۀ خود را مطرح کردیم و با اشاره به افزایش افراد مسلح درخیابانها و احتمال طولانی شدن جنگ سخت و فرسایشی، با اصرار از ایشان خواستیم که برای جلوگیری از این وضعیت تحصن را پایان دهند و ضمن فراخواندن همگان به صلح و آرامش، کابینۀ جدید را تأیید کنند و با دولت، که بهمنظور دستیابی به صلح درصدد اجرای خواستههای امام برآمده بود، همکاری کنند.
امام از ما خواست کمی منتظر باشیم تا با دوستان مشورت کند، و با گفتن این جمله به داخل صحن مسجد بازگشت. شماری از علما گرد ایشان حلقه زدند. به یاد دارم که مرحوم شیخ محمدمهدی شمسالدین هم در میان آنان بود. وقتی امام با چهرهای جدی به سوی ما بازگشت، ابتدا گمان کردم که با خواستۀ ما مخالفت میکند. ولی ایشان دستش را بالا برد و از ما تفقد کرد و فرمود: «خدا به شما توفیق دهد... من مردم را به پایان دادن تحصن فرا میخوانم. ولی مبادا موضوع را دست کم بگیرید. ابعاد این جنگ فراتر از تصور ماست.» من هم به امام عرض کردم: باید به رهبری شما، بر ضد جنگ وارد جنگ شویم. [۵]
------
[۱]. روزنامههای لبنان، ۱۹۷۵/۷/۱.
[۲]. روزنامههای لبنان، ۱۹۷۵/۷/۱.
[۳]. النهار، ۱۹۷۵/۷/۲.
[۴]. همان.
[۵]. النهار، ۲۰۰۵/۵/۱۹.
بعدازظهر همان روز، عبدالحلیم خدام، وزیر امور خارجهی سوریه، در مسجدالصفا با امام صدر دیدار کرد. پس از او نیز هیئتی به ریاست یاسر عرفات به نمایندگی از مقاومت فلسطین به دیدار ایشان رفت. هر دو گروه بدون هرگونه اظهار نظری مسجد را ترک کردند. پس از آن دیدارها، امام تصریح کرد که عبدالحلیم خدام از تحقق وعدههای دولت اطمینان پیدا کرده و به نمایندگی از مقامات کشورخوداز ایشان درخواست کرده است که به تحصن پایان دهند.
عصر آن روز، امام در نشستی غیرعلنی با حضور معاونانش، شیخ محمدمهدی شمس الدین و شیخ عبدالامیر قبلان و شیخ محمد یعقوب و ریاض طه، رئیس انجمن روزنامه نگاران، و نبیه بری و احمد قبیسی دربارهی پایان دادن به تحصن بحث و تبادل نظر کردند. سپس، مسجدالصفا را به سوی مقر مجلس اعلای شیعیان در حازمیه ترک کرد.
در بیانیهای که به مناسبت پایان تحصنِ امام در مسجدالصفا خوانده شد، چنین آمده بود: «هدف من از این تحصن که از جمعه 60 ۲۷ ژوئن تا به امروز در مسجدالصفا، در مجتمع آموزشی عاملیه برگزار شد، این بود که به لبنانیان و به همهی جهانیان ثابت کنم که در لبنان اسلحهی دیگری بسیار کاراتر و مؤثرتر از قتل و خونریزی وجود دارد، و آن عبارت است از سلاح دلها و وجدانها و ایمان؛ سلاح اکثریت مردم که به میهن و زندگی شرافتمندانه در آن ایمان دارند. همراهی و همدلی اعجاب انگیز شما بهترین دلیل در اثبات صحت این دیدگاه و کارایی این سلاح بود.
هدف از تحصن آن بود که خونریزی و کشتار پایان یابد و بحران تشکیل کابینه حل وفصل شود. بحرانی که کشور را در آستانهی جنگ داخلی قرار داده بود و سراسر منطقه از جمله مقاومت فلسطین را تهدید میکرد. اعلام کردیم که خواهان تشکیل کابینهای بیطرف هستیم تا دربارهی فتنهی اخیر، که بیش از هر نوع جنگ دیگری در ابعاد مادی و معنوی و انسانی به کشور خسارت وارد کرد، تحقیق و تفحص کند و برای توسعه و پیشرفتِ همهی مناطق محروم وارد عمل شود و، در ادامه، آشتی ملی و وحدت را به ارمغان آورد.
خداوند به این کشور نعمت داد و دولت جدید شکل گرفت. حقیقت آن است که در اوضاعِ حساسِ کنونی فرصت بحث و گفتگو بر سر جزئیات کابینه وجود ندارد. از طرفی، حضور جناب آقای رشید کرامی در رأس دولت و حضور دوستان ارجمند ما در کابینه امید آخرین است و کابینهی جدید نیز بلافاصله پس از معرفی با برقراری تماسها و صدور بیانیههای متعدد درخصوصِ توجه به خواستههای مطرح شده و تلاش برای اجرای آنها قول مساعد داده و از همهی گروهها خواسته است با تمام توان برای برقراری آرامش و بهبود اوضاع و نجات کشور از تفرقه و خونریزی بکوشند.
آقای عبدالحلیم خدام، معاون نخست وزیر و وزیر امور خارجهی سوریه، در این مدت سه بار به دیدار من آمد و با امانتداری و فداکاری از توجه و اهتمام کشورهای عربی دوست و برادر برای حل بحران لبنان سخن گفت و به نمایندگی از دولت خود و با تأکید بر اینکه از تحقق خواستههای مطرح شده اطمینان یافته است، پایان تحصن را خواستار شد و ابوعمار )یاسر عرفات( و یارانش نیز بر این نکته تأکید کردند... و بار دیگر، توجه ویژهی خود را برای اجرای هرآنچه موجب پایان بحران و حفظ حاکمیت و وحدت و کرامت ملت لبنان است، یادآور شدند.
بنابر دلایل مذکور و به منظور ایجاد زمینه و فرصت کافی برای درمان دردها و رنجهای روزافزونِ مناطق مختلف لبنان و بیروت و حومهی آن، به ویژه آنچه در بقاع عزیز رخ میدهد ـ که پس از خروج از مسجد به سراغ آن خواهم رفت ـ اعلام میکنم که ضمن پایان تحصن و وداع با این مسجد، همراه با یاران خود به مسجد بزرگ وطن گام مینهیم تا وظیفهی خود را در حفظ میهن و هموطنان ادا کنیم.»