فعالیت‌های امام صدر
سال‌های ۱۹۶۰ - ۱۹۶۲
امام صدر از زمان ورود به لبنان، صفحۀ جدیدی در فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی این کشور گشود. او که روحانیِ پرورش‌یافته در حوزه‌های علمیه بود، در روش‌ها و رفتارهای سنتی روحانیان تحولی بنیادین پدید آورد. این تحولْ انقلابی همه‌جانبه در این عرصه بود.
امام فعالیت‌های اجتماعی را مبنای تحرک روزانۀ خود قرار داده بود؛ در کنار مردم عامی و ساده حضور می‌یافت، با آنان نشست و برخاست می‌کرد، سخنانشان را می‌شنید و با آنان به گفت‌وگو می‌نشست و از نزدیک وضعیت آنان را مشاهده می‌کرد. از این رو، به دل‌های آنان نفوذ کرد و آنان نیز در دل او جای گرفتند. هدفی که امام در پی تحقق آن بود، با آمال و خواسته‌های مردم منطبق بود. از همان دوره، امام به نام مردم و برای آنان بانگ برآورد و فریاد زد و تلاش و فعالیتی روزانه را آغاز کرد که لبنان پیش از آن کمتر شاهد آن بود.
امام فعالیت دینی و اجتماعی خود را از خانه‌ای ساده و محقّر در محلۀ الرمل شهر صور آغاز کرد و در مقام جانشین امام سیّد عبدالحسین شرف‌الدین تمامی وظایف و مسئولیت‌های وی را عهده‌دار شد. مردم با درجات و مناصب اجتماعی مختلف و از مذاهب متعدد با ایشان آشنا شدند.
امام صدر در پاییز ۱۹۶۰ میلادی (۱۳۳۹ شمسی) در جشنی حضور یافت که به مناسبت سالگرد استقلال لبنان برپا شده بود. حلیم فیاض، فرماندار وقت صور، در آن مراسم از امام خواست که به آن مناسبت سخنانی ایراد کند. امام به او اعلام کرد که دربارۀ موضوع «میهن‌دوستی و ایمان» سخن خواهد گفت. سخنان امام تأثیر عمیقی در حاضران برجا گذاشت و رادیوی رسمی لبنان ابتدا بخش‌هایی از آن سخنرانی را در برنامۀ «نزهة» [۱] پخش کرد و چند روز پس از آن، سخنرانی امام به‌طور کامل از رادیوی لبنان پخش شد. این نخستین بار بود که همۀ لبنانی‌ها صدا و سخن امام صدر را می‌شنیدند. «مردم زبان جدیدی را با مضمونی عمیق و با لهجۀ آشکار ایرانی و لحنی جذاب و دوست‌داشتنی شنیدند.» [۲]
در تاریخ ۱۹۶۱/۱۲/۲۲، محمد قره‌علی، خبرنگار روزنامۀ بیروتی الحیاة، با امام صدر مصاحبه کرد و در مقدمۀ آن چنین نوشت: «... در برابر جوانی بلندقامت ایستاده‌ام که هیبت از سر تا پایش را فرا گرفته است. عمامه‌ای سیاه بر سر دارد و اتاقش از مراجعان آکنده است... باهم دربارۀ اصلاحات و ارشاد سخن گفتیم...»
امام در پاسخ به پرسش خبرنگار مذکور دربارۀ «هدف خود از اقداماتی که در کنار وظایف صورت می‌دهد»، فرمود: «وظیفۀ دینی من در لبنان، ارتقای سطح زندگی اجتماعی مردم به‌طور عام، و ارتقای سطح فرهنگ دینی مسلمانان به‌طور خاص است، زیرا معتقدم تا وقتی سطح زندگی و معیشت مردم به شکل کنونی باشد، ارتقای فرهنگ دینی میسر نخواهد بود.»
در آن مصاحبه، امام صدر از طرح‌های در دست اجرا و تأسیس مؤسسه‌ای اجتماعی با هدف آموزش فنی‌وحرفه‌ای با روش‌های جدید و در رأس آن‌ها آموزش قالی‌بافی خبر داد.
همچنین، امام صدر به پرسشی دربارۀ فرقه‌گرایان و فِرَق لبنان و روش امام در مواجهه با این مسئله چنین پاسخ داد:
روش ما بر مبنای اسلام و براساس آیۀ کریمۀ «فَاستَبِقُوا الخَیراتِ» [۳] است که به ما می‌آموزد در سازندگی و ارتقای سطح زندگی و رفتار اجتماعی از یکدیگر پیشی بگیریم و به تعصّب و تخریب و دیگر مشکلات و نابه‌سامانی‌هایی که از آن رنج می‌بریم، توجهی نکنیم.
ایشان دربارۀ احزاب و گروه‌ها و عقاید و باورهای آنان نیز گفت:
امور اجتماعی و منافع امت را به دو بخش مستقیم وغیرمستقیم تقسیم کرده‌ایم. منظور از منافع مستقیم، اصلاحاتی است که می‌توانیم خواستار تحقق آن شویم یا برای تحقق آن تلاش کنیم. منافع غیرمستقیم هم عبارت است از تلاش برای بازسازی ساختار حکومت، به‌گونه‌ای که منافع مردم تأمین شود. به عنوان مثال، بیش از آنکه تشکیل یا انحلال یک وزارتخانه و موفقیت یا شکست یک کاندیدا برای من مهم باشد، کمک به وزارتخانه یا همکاری با نمایندۀ مجلس برای اقدامات مؤثر و سازنده و ارتقای سطح معیشت مردم کشور برایم اهمیت دارد.
بنابراین، وظایف من با وظایف احزاب تفاوت دارد، زیرا فعالیت احزاب معمولاً برای به دست گرفتن قدرت یا حمایت از حکومت یا کسب حمایت دولت است... امیدوارم همه به این نکته واقف باشند که ما با تمامی احزاب و گروه‌ها یکسان و بر مبنای آیۀ «أدعُ إلی سَبِیلِ رَبَّکَ بِالحِکمَۀِ وَ المَوعِظَۀِ الحَسَنَۀِ» [۴] رفتار می‌کنیم. [۵]
امام صدر پس از بررسی اوضاع کلی لبنان و، به‌ویژه، اوضاع جامعۀ شیعیان این کشورر، در صدد برآمد تا میان شیعیان و کشوری که تابعیت آن را دارند (لبنان)، پیوندی نزدیک برقرار کند و احساس آنان را در خصوص حکومت کشور خود برانگیزاند؛ هرچند درواقع در شهر و دیار شیعیان، اثری از حکومت نبود و گویی حکومت فقط به پایتخت و استان جبل لبنان تعلق داشت، زیرا دولت در عمل به وظایف خود در مناطق دیگر کوتاهی می‌کرد، در حالی که وظیفۀ اساسی دولت تأمین نیازهای همۀ شهروندان است. واقعیت تاریخی دیگر آن است که همواره میان شیعیان و حاکمان جدایی تاریخی وجود داشته است.
با توجه به تمامی مطالب پیش‌گفته، امام صدر از زمان ورود به لبنان همواره برای تحکیم رابطۀ منطقی با حکومت ـــ به‌مثابۀ ساختاری قانونی و رسمی ــــ تلاش می‌کرد، بی‌آنکه این رابطه بر جایگاه و تلاش‌ها و اهداف اجتماعی ایشان تأثیر بگذارد یا شأن و موقعیت ایشان را در دل‌های تمامی لبنانیان تحت تأثیر قرار دهد. امام همواره بر لزوم حفظ و حراست از کیان قانونی حکومت و احترام به دولت و نمایندگان آن تأکید می‌کرد، مشروط بر آنکه حکومت حقوق تمامی شهروندان را رعایت کند.
کودتای نافرجامآغاز سال ۱۹۶۲ میلادی (۱۳۴۱ شمسی) با کودتایی نافرجام بر ضد دولت رئیس‌جمهور، فؤاد شهاب، همراه بود که عده‌ای از افسران وابسته به حزب قومی ـــ اجتماعی سوریه (الحزب السوری القومی الإجتماعی) آن را ترتیب دادند. پس از شکست کودتا، امام به همراهی گروهی از علمای شیعه به دیدار رئیس‌جمهور رفتند و آمادگی خود را برای حمایت از هرگونه تلاش به‌منظور یکپارچگی فعالیت‌ها در راه حفظ عزت و استقلال لبنان اعلام کردند. رئیس‌جمهور هم با سپاس و قدردانی از حضور آنان، بار دیگر آمادگی خود را برای پیگیری اجرای طرح اصلاحات به‌منظور ارتقای سطح معیشت در تمامی مناطق و برای همۀ گروه‌ها و اقشار اعلام کرد. [۶]
حضور در مراسم و ضیافتهادر سال ۱۹۶۲ میلادی (۱۳۴۱ شمسی) مجموعه‌ای از مراسم و دیدار‌ها و مناسبت‌هایی وجود داشت که امام صدر در آن‌ها حضور یافت. از آن جمله، جشن اعیاد ربیع بود که در مجتمع آموزشی جعفریۀ صور و با حضور غالب الترک، استاندار جنوب، برگزار شد. [۷] مناسبت دیگر، جشن عید غدیر بود که با حضور گروهی از علما و نمایندگان مجلس و شخصیت‌های سیاسی برگزار شد و اخبار مربوط به آن در رادیوی لبنان انعکاس یافت. در آن مراسم، امام صدر و شیخ عبدالله العلایلی سخنرانی کردند. [۸]
مراسم دیگری که امام در آن حضور یافت، ضیافتی بود که یکی از نمایندگان مجلس به نام نقولا سالم در منطقۀ کفرفالوس برپا کرد و، علاوه بر امام صدر، اسقف یوسف الخوری (اسقف مارونیان صور و فلسطین) و باسیلیوس الخوری (اسقف کلیسای کاتولیک مناطق صیدا و دیرالقمر) و شماری از نمایندگان مجلس نیز در آن حضور داشتند. در آن ضیافت، امام و دو رهبر دینی مذکور دربارۀ مذاهب و فرقه‌های لبنان و لزوم یکپارچه شدن تلاش‌های ملی آناان مذاکراتی کردند و مقرر شد که رفت و آمد این سه نفر در مناطق مختلف تسهیل شود و هر سه نفر به اتفاق هم برای بازدید از مناطقی اقدام کنند که هم مسلمانان و هم مسیحیان در آنجا ساکن هستند. [۹] همچنین، امام صدر در مراسم دیگری، کلنگ احداث مسجد جدیدی در روستای کیفون را با حضور یکی از وزیران به نام رفیق نجا و شیخ شفیق یموت بر زمین زد و در آن مراسم سخنانی ایراد کرد. [۱۰]
------
[۱]. گردش
[۲]. فیاض، حلیم، «الجنوب احداث و ذکریات»، به نقل از مجلۀ شؤون جنوبیة، شمارۀ۴۵، نوامبر۲۰۰۵.
[۳]. «در کارهای خیر از یکدیگر پیشی بگیرید.» (بقره، آیۀ۱۴۸)
[۴]. «با سخنان حکیمانه و پند نیکو، مردم را به راه پروردگارت دعوت کن.» (نحل، ۱۲۵)
[۵]. الحیاة، ۱۹۶۱/۱۲/۲۲.
[۶]. لسان‌الحال، ۱۹۶۲/۱/۷.
[۷]. لسان‌الحال، ۱۹۶۲/۵/۱۸.
[۸]. لسان‌الحال، ۱۹۶۲/۵/۲۵.
[۹]. لسان‌الحال، ۱۹۶۱/۸/۲۵.
[۱۰]. لسان‌الحال، ۱۹۶۲/۹/۸.