در اندیشه امام موسی صدر ایمان به خدا شناسنامه ورود به شهروندی جهانی است

به گزارش روابط عمومی مؤسسۀ فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر، محمدعلی مهتدی، کار‌شناس مسائل خاورمیانه که در اواخر دهه هفتاد میلادی چند سالی در لبنان حاضر بوده است، در همایش «شرح صدر» که روز یکشنبه ۲۱ اردیبهشت ۹۳ در دانشگاه امیرکبیر تهران برگزار شد، در مورد دیدگاه‌های امام موسی صدر توضیحاتی داد.

در این برنامه که به صورت پرسش و پاسخ با حضور وی و دکتر احسان شریعتی برگزار شد، مهتدی انسان را مهم‌ترین رکن اندیشه امام موسی صدر خواند و در توضیح آن گفت: ایشان تأکید می‌کرد اسلامِ قرآنی غیر از اسلامی است که ما به عنوان هویت از آن نام می‌بریم و می‌شناسیم. امام معتقد به وحدت ادیان بودند و ادیان ابراهیمی را یک دین می‌دانستند.

وی افزود: امام صدر در این نظر نیز بر دو آیه از قرآن تاکید می‌کردند: یک، آیه مربوط به کرامت انسان، (وَلَقَدْکَرَّمْنَابَنِی آدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِی الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَرَزَقْنَاهُم مِّنَ الطَّیِّبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَى کَثِیرٍ مِّمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِیلاً) است. در اندیشه امام موسی صدر انسان بما هو انسان، فارغ از‌ نژاد و مذهب و قومیت، ارزشمند و محترم است.

مهتدی افزود: آیۀ دوم در سوره حجرات است: (یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاکُمْ مِنْ ذَکَرٍ وَأُنْثَىٰ وَجَعَلْنَاکُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا ۚ إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاکُمْ ۚ إِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ خَبِیرٌ). ایشان بر دو نکته تاکید می‌کردند: ۱- ایمان به خدا. بسیاری از انسان‌ها از دین به دلیل منافع دنیوی استفاده می‌کنند. اگر انسان‌ها به خدا ایمان داشته باشند، زمینه گفت‌و‌گوی جهانی پدید می‌آید. ایشان می‌گفتند ایمان به خدا شناسنامه ورود به شهروندی جهانی است. حتی انسانی را که از خط انسانیت خارج شده هم نباید خارج از انسانیت بدانیم.

گفت‌و‌گو و مدارا اعتقاد قلبی امام موسی صدر بود

مهتدی گفت‌و‌گو و تساهل و تسامح را نه صرفاً تاکتیکی از سوی امام موسی صدر، که اندیشه‌ای اصیل در وی دانست.

او گفت: لبنان جامعه‌ای متکثر است و ایشان در چنین جامعه‌ای محبوبیتی بین همه ملت لبنان کسب کرده بود که در تاریخ لبنان چنین محبوبیتی دیده نشده است. لبنان به دلیل تنوع فرقه‌ای و مذهبی همیشه برای اسرائیل هدف بوده تا با ایجاد جنگ داخلی در لبنان وجود یک دولت صهیونیستی یهودی بر اساس فکر دینی توجیه شود. بنابراین امام صدر به عنوان راهی برای خنثی کردن توطئه‌های اسرائیل تلاش می‌کرد بین جوامع لبنانی تفاهم باشد.

مهتدی گفت: از آغاز جنگ داخلی لبنان مخالفت یشان با این جنگ کاملاً روشن است. به طوری که وقتی از سران سیاسی ناامید شدند، اعتصاب غذا کردند. این نتیجه و تأثیری است که به همه لبنان می‌رسید. اما فرا‌تر از این، ایشان به این مسئله اعتقاد داشت که همه باید با هم زندگی کنند. بر اساس آیه «کلمه سواء» ایشان معتقد بود که فرهنگ‌ها از هم وام می‌گیرند. به همین سبب همواره با شخصیت‌های مسیحی تعامل داشت. چنین فردی به لزوم همکاری و گفت‌و‌گو میان ادیان و مذاهب ایمان دارد.

وی افزود: ایشان به هر انسانی احترام می‌گذاشت. هر کسی که به ایشان مراجعه می‌کرد با کمال تواضع از او استقبال می‌کرد، به طوری که فرد تصور می‌کرد با کسی برخورد کرده که سال هاست با او آشناست. هیچ کس ایشان را عصبانی ندید. در حالی که همیشه شبانه روز در خدمت انسان بود. 

لبنان نمونه‌ای از جامعه جهانی

کار‌شناس مسائل خاورمیانه لبنان را فضای مناسبی برای ظهور اندیشه امام موسی صدر خواند. جامعه‌ای که نمونه‌ای از جامعه جهانی است و اگر امام صدر موفق می‌شد گفت‌و‌گو و زندگی مشترک را در آنجا اجرا کند، نمونه‌ای می‌شد برای ایجاد نظم جهانی. در واقع، امام از همزیستی نمی‌گفت، همزیستی صرفاً تحمل اندیشه متفاوت است، امام از زندگی مشترک سخن می‌گفت. 

تأسیس جنبش امل با گفت‌و‌گوی ادیان تناقض ندارد

دکتر مهتدی شرایط تأسیس جنبش امل و نسبت آن با گفت‌و‌گوی ادیان را توضیح داد: زمانی که امام موسی صدر حرکت المحرومین را تأسیس کرد، شیعه و سنی از این حرکت استقبال کردند. زمانی که جنگ داخلی آغاز شد، خط تماس و درگیری گروه‌ها مناطق شیعه نشین بود و شیعیان قربانیان اصلی درگیری بودند. در این شرایط ایشان جنبش امل را تأسیس کرد.

وی افزود: هدف اصلی این جنبش این بود که از جنوب لبنان که دائماً مورد حمله اسرائیل بود، و از طرف ارتش لبنان حمایت نمی‌شد، دفاع کند. بنابراین، این مسئله تناقضی با تساهل و تسامح و گفت‌و‌گوی ادیان ندارد. ایشان جز در مورد اسرائیل، به گفت گو اعتقاد داشتند. اما در مورد این رژیم می‌گفتند اسرائیل شر مطلق است و به عنوان فقیه هرگونه تعامل با اسرائیل را حرام اعلام کردند.

در همایش شرح صدر، علاوه بر دکتر محمدعلی مهتدی، مهندس مهدی فیروزان و دکتر احسان شریعتی نیز حضور داشتند و درباره اندیشه امام موسی صدر سخن گفتند.