به گزارش روابط عمومی مؤسسۀ فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر، وی در ابتدای سخنانش به ویژگی های شخصیتی امام موسی صدر اشاره کرد و سپس درباره موضوع کتاب توضیحاتی داد.
رئیس جامعة المصطفی گفت: جایگاه و نقش عالمان دین برجسته و ممتاز است. عالم دین هم میراث انبیا را صیانت می کند و هم به گونه‌ای از پیشوایان دین نیابت می‌کند. عالمان دین هم مانند سایر قشرها درجات و تیپ‌های شخصیتی متفاوتی دارند و از امتیازات عالمان و حوزه‌های ما این است که همواره از یک تسلسل و پیوند تاریخی برخوردار بوده‌اند و این تسلسل هیچ گاه قطع نشده است.
وی ادامه داد: در عصر مدرنیته که اسلام با غرب مواجه شد، حوزه‌ها و عالمان دینی مواجهه‌های متفاوتی با دنیای جدید داشتند و در میان این رویکردهای متعدد، تیپی مانند امام موسی صدر، شهید مطهری، شهید صدر، امام خمینی و شهید بهشتی را داریم که در تیپ بندی حوزه‌ها متفاوت و متمایزند. این تیپ می‌تواند با دنیای امروز رابطه برقرار کند و به آن پاسخ دهد.
آشنایی با شخصیت‌هایی مانند امام موسی صدر برای نسل امروز حوزه و دانشگاه ارزشمند است
آیت الله اعرافی سپس با اشاره به اینکه امام موسی صدر جزء تیپی از عالمان دینی است که جامعیت دارند، به بیست ویژگی شخصیتی وی اشاره کرد که در ادامه می آید:
1. خاندان عریق، اصیل و درختی تنومند: گاهی عالمانی تک ستاره در یک خاندان ظهور می کنند. اما اینکه فردی از خاندانی بزرگ بدرخشد، به او اصالت ویژه ای می بخشد. خاندان صدر خاندان پر شاخ و برگ و شجره طیبه ای هستند که در همین دو قرن اخیر عالمان بزرگی را تحویل جهان تشیع دادند. چهره های متاخرشان شهید صدر و امام موسی صدر هستند که قدر شهید صدر همچنان ناشناخته مانده است. با اینکه ایشان حق بزرگی بر تفکر اسلامی دارد. شهید صدر آخرین حلقه این خاندان در نجف است و امام موسی صدر سیاستمدار و عالم و مدیری بزرگ و توانا است.
2. استعداد و هوش شخصی و سرشار امام. این ویژگی را همه خوانده و شنیده اید. بنده از اساتید بزرگ ایشان این را شنیده ام. جالب این است که هر دو بزرگوار (امام صدر و شهید صدر) تا حدود پنجاه سالگی در میان ما بوده‌اند. اگر کسی بخواهد به درجات این دو فرد برسد باید دوره ای بسیار طولانی طی کند. اما این دو در کمتر از پنجاه سال به قله های بلند فکری و عملی و مدیریت رسیدند. امام موسی صدر در 30 – 40 سالگی در تراز بالای اخلاق و علم و مدیریت بود. همراهان ایشان، مانند شهید بهشتی، آیت الله شبیری و آیت الله مکارم، شهادت های عجیبی درباره هوش و ذکاوت ایشان داده اند.
3. جامعیت فقهی و حکمتی ایشان که بخشی از آن در کتاب روح تشریع در اسلام منعکس شده است: امام صدر در حکمت و فلسفه شاگردی بزرگان را کرده است. صاحب ایده های نو بوده. در فقه هم مجتهدی کامل بود. معمولا کسی که در همه این حوزه ها به استادی برسد کم داریم.
4. امام موسی صدر هم‌زمان با جامعیت درون حوزه ای، جامعیت برون حوزه ای هم دارد. امام کاملاً با اندیشه فلسفی و سیاسی غرب و دنیای جدید آشناست؛ دانشگاه رفته، افکار فیلسوفان غرب را دیده است. این آشنایی با جهان غرب توانایی ویژه ای به عالم دینی می دهد تا بتواند با نخبگان جوامع ارتباط برقرار کند.
5. جذابیت اخلاقی: شخصیت جذاب فطری و اکتسابی. کمتر کسی در تعامل با ایشان در شعاع جذبه ایشان قرار نمی گرفت. این جاذبه فردی در عالمان دین و رهبران جامعه بسیار مهم و مؤثر است و به شخص توانایی اثرگذاری می دهد.
6. جمع مناسب سنت و تجدد و حوزه و دانشگاه. این بحث داستان مفصلی در جهان اسلام و ایران است. کم هستند افرادی که کاملاً سنت حوزه را درک کرده باشند و از موضع اجتهادی دنیای جدید را درک کنند و بتوانند بین سنت و تجدد پیوندی برقرار کند، آن هم بدون افتادن در ورطه های اشتباه.
7. بیانی رسا و شیوا و حکیمانه و مؤدبانه. ادبیات گفتاری برای نخبگان و عالمان دین بسیار مهم است. اینکه با چه ادبیات و منطق گفتاری برخورد کنیم. ادبیات درست و گفتار قوی و منطق و بیان مناسب و شیوا از امتیازات ملموس امام موسی صدر است.
8. ذوق سلیم و قریحه خوب و برداشتی درست از منابع و متون دینی: برداشتی که با ادبیات امروز هم قابل عرضه باشد. این که کسی با بهره گیری از ادبیات، برداشت های زیبا و در عین حال درست از آیات داشته باشد ویژگی ای است که هرکسی ندارد و در امام موسی صدر می بینیم.
9. قدرت اینکه از گفتمان درون حوزه ای فرتر رود و با فراتر از حوزه دیالوگ برقرار کند در همه عالمان دینی نیست. ایشان رویکرد فراگفتمانی داشت. امام موسی صدر این قدرت را داشت که با حفظ اصالت ها، بدون انحراف و التقاط وارد گفتمان با سایر حوزه ها شود.
10. درک هم‌زمان قم و نجف و رویش جوانه های اصلاحی در نظام های حوزه: در سده اخیر دو حوزه عمومی نجف و قم در تشیع داریم. این دو حوزه تفاوت هایی دارند. درک هر دو حوزه برای فرد امتیاز محسوب می شود. امام موسی صدر هر دو را درک کرده و با نگاه نقادانه آسیب های هر دو را شناخته و اندیشه های اصلاح گرانه در نگاه ایشان مشخص است.
11. قدرت مدیریت و رهبری: جهان علم با جهان سیاست و مدیریت سیاسی و اجتماعی متفاوت است. جمع این دو بسیار دشوار است. امام صدر از همان ابتدای جوانی قدرت مدیریت دارد. بعضی از همراهان ایشان از همان جوانی تحت تاثیر قدرت رهبری ایشان بودند. آنچه ایشان در لبنان انجام داد آغازی بود که همچنان ادامه دارد.
12. مرد هجرت های بزرگ: هجرت در زندگی افراد فصل مهمی است. قدرت مهاجرت و انتخاب آن امر مهمی است. یک هجرت باطنی داریم و یک هجرت ظاهری. در قرآن هم دو هجرت ذکر شده: هجرت برای دفاع و جهاد و هجرت برای فراگیری علم و دانش. اما موسی صدر اهل هجرت های بزرگ بود. ایشان در قم متولد شده و پنج، شش سالی هم به نجف رفت. در نجف تجارب زیادی در کنار عالمان بزرگ و شهید صدر اندوخت و سپس به قم آمد. بسیاری از اندیشه های جدید ایشان در این یکی دو سال اقامت مجدد در قم نمود یافته است. هجرت سوم ایشان به لبنان است که نشانه ای از شخصیتی متعالی است. ایشان بعد از چند هجرت در نهایت به کشوری پرتلاطم مانند لبنان رفت و توانست چنین جایگاهی کسب کند.
13. مرد سفرهای بزرگ و رایزنی های بزرگ: وارد گفت‌وگوهای حساس علمی و سیاسی شدن در زندگی ایشان موج می زند.
14. مرد مبارزه با اسرائیل در قلب خاورمیانه و همراهی با آرمان فلسطین.
15. مرد گفت‌وگوی ادیان و مذاهب و اندیشه تقریبی: شاید امروز این اندیشه گسترش یافه باشد، اما در زمان امام موسی صدر این‌گونه نبود و ایشان از مبتکران این حرکت است.
16. پایه‌ریزی مقاومت: آنچه را امروز به نام مقاومت وجود دارد، ایشان پایه ریزی کرده است.
17. احیاگری جریان شیعی در قلب خاورمیانه.
18. نگاه عمرانی و اقتصادی و فعالیت های خیرخواهانه. عالمان دین همواره به رسیدگی به محرومان توجه داشتند.
19. همراهی با امام خمینی و انقلاب اسلامی ایران.
20. بهره‌مندی از شبکه‌ای از همراهان خوب.
آیت الله اعرافی در ادامه به خصوصیات دیگری نیز اشاره کرد. وی گفت: صبوری، مقاومت، ایستادگی و نهراسیدن از امواج بلند؛ جمع این ویژگی ها، تیپی است که مورد نیاز نسل جوان امروز است؛ عالمان دینی که ریشه در سنت دارند و مجتهدند، اما افق‌های روشنی باز می کنند و با علم و دانش و اخلاق و ادب و حکمت جامعه را هدایت می کنند.
رئیس جامعة المصطفی در پایان بخش اول سخنانش تأکید کرد: چنین تیپ شخصیتی بسیار مغتنم است و اما موسی صدر در بالای این گروه است. برای نسل جوان حوزه و دانشگاه آشنایی با چنین شخصیتی می تواند ارزشمند باشد.
امام موسی صدر تلاش می کند از منظر فقه به چالش های امروز پاسخ دهد
آیت الله اعرافی در ادامه به کتاب «روح تشریع در اسلام» و حضور امام در کنفرانس ملتقی الفکر الاسلامی پرداخت و گفت: سخنرانی امام موسی صدر در این کنفرانس، کوتاه اما بسیار نغز و مهم بوده و عالی ارائه شده است. یکی از نکات محوری که ایشان مطرح کرده اند، سؤال مهمی در باب فقه اسلامی است که علامه طباطبایی، شهید مطهری و شهید صدر هم به آن پرداخته اند و آن اینکه شریعت و هنجارهای فقهی و اخلاقی اسلام ثابت است. این اصول چگونه می تواند خود را با امور متغیر هماهنگ کند؟ پاسخ اجمالی به این سؤال این است که فقه شیعه ضمن قواعد ثابت مکانیزمی دارد که می تواند به امور متغیر هم پاسخ دهد.
اعرافی ادامه داد: این مکانیزم چند نکته دارد که به خوبی به آن اشاره شده است: یک اینکه احکام اسلام به دو دسته اولیه و ثانویه تقسیم می شود: احکام اولیه ثابت است. البته گاهی ممکن است تغییر کند. اما احکام ثانویه که در قالب عمومی فقه بیان می شود، درباره عناوین کلی است که جابه جا می شود و تغییر می کند.
وی افزود: نکته دوم بحث تزاحم است؛ در اخلاق و فقه قانون تزاحم را داریم. در واقع همان قانون اهم و مهم؛ اگر در موقعیتی حکمی مانع حکم دیگر می شود باید حکم اهم را به مهم ترجیح داد. این قاعده به خصوص در مسائل اجتماعی بسیار پیش می آید.
اعرافی اضافه کرد: ساز و کار دیگر تحولات موضوعات است. مانند معامله خون که در گذشته چون نفعی بر آن مترتب نبود، جایز نبود اما امروز که بالاترین نفع را دارد، جایز است.
وی گفت: ویژگی چهارم را امام موسی صدر با عنوان مصلحت آورده است. این همان اختیارات ولی امر و حکومت است.
آیت اهاو اعرافی بیان کرد: این ها چند مکانیزم است که هرکدام جای تحلیل دارد. حضرت امام موسی صدر به این ساز و کارهای دورن فقه اشاره می کنند و در بحث منابع هم ایشان به بحث عقل و تفاوت آن در فقه شیعه و سنی اشاره دارند.
آیت الله اعرافی در پایان ابراز امیدواری کرد که باز هم از علم و دانش و چهره دلربای امام موسی صدر بهره مند شویم و این نسل از عالمان دین رشد کنند و ثمردهی بیشتر داشته باشند.
نشست رونمایی از کتاب «روح تشریع در اسلام» عصر روز یکشنبه، دوم تیر 1392 در مؤسسۀ فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر در تهران، با حضور آیت الله اعرافی، برگزار شد.