به گزارش پایگاه اطلاع رسانی موسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر، خبرگزاری ایرنا نوشت:

چهل سال از ناپدید شدن امام موسی صدر گذشت. آخرین باری که صدر دیده شد روبروی هتل «الشاطی» طرابلس بود که در پاسخ به خبرنگاری گفته بود می‌خواهد به دیدار قذافی برود. پس از آن، سرنوشت او در هاله‌ای از ابهام قرار گرفت و روایات غیر رسمی مختلفی از او منتشر شد. آیا امام موسی صدر 90 ساله زنده است؟ 

«محمد علی مهتدی» پژوهشگر مسائل خاورمیانه و دیپلمات سابق وزارت امور خارجه در پاسخ به پرسشی در خصوص زنده بودن امام موسی صدر می‌گوید برمبنای قاعده فقهی «استصحاب» تا زمانی که پیکر صدر پیدا نشده، فرض بر این است او زنده است هر چند شواهد زیادی مبنی از زنده بودن وجود دارد. او تصریح می‌کند اخلاقا و شرعا باید پیگیر سرنوشت امام موسی صدر باشیم. گفت‌وگوی گروه سیاسی ایرنا با مهتدی را در ادامه بخوانید.

مهتدی در گفت‌وگو با خبرنگار سیاسی ایرنا با بیان اینکه امام موسی صدر حرکتی انقلاب گونه برای حمایت از محرومان در لبنان به راه انداخت، گفت: این حرکت در شرایطی شکل گرفت که امام موسی صدر در پی مبارزه با نفوذ فئودالیسم سیاسی در همه فرقه‌های مذهبی به ویژه علیه «مارونیت سیاسی» بود.

وی افزود: امام موسی صدر این حرکت را در سال 1974 میلادی با تظاهرات مسلحانه 75 هزار نفری عشایر شیعه شهر «بعلبک» و تظاهرات دوم را با 150 هزار نفر مسلح در شهر «صور» به راه انداخت. صدر اعلام کرد اگر دولت به درخواست های طبقات محروم لبنان پاسخ ندهد این تظاهرات گسترده را به بیروت خواهد کشاند و انقلاب راه می‌اندازد.

مهتدی ادامه داد: اما قبل اینکه تظاهرات به بیروت برسد جنگ داخلی 16 ساله لبنان از سال 1975 شروع شد. جنگی که دلایل و علل زیادی داشت که یکی از آن خاموش کردن حرکت امام موسی صدر بود.

مهتدی با اشاره به ربوده شدن امام موسی صدر در لیبی، گفت: علل ربوده شدن صدر بسیار مهم است چون این اتفاق در آستانه پیروزی انقلاب اسلامی رخ داد و طبیعتا با توجه موقعیت صدر در لبنان و منطقه، او توانسته بود توجه جهان عرب به ویژه کشورهای مصر، عربستان، الجزایر و سوریه را به خطر ناشی از ادامه جنگ داخلی در لبنان جلب کند.

وی افزود: زمانی که انقلاب اسلامی در حال پیروزی بود صدر در مقاله‌ای در روزنامه «لوموند» چاپ پاریس حمایت کامل خود را از انقلاب اسلامی ایران ابراز و تاکید کرد این انقلاب هیچ ارتباطی با کمونیسم و اتحاد شوروی ندارد و یک حرکت اجتماعی و فرهنگی است و از همه جهانیان خواست از این انقلاب حمایت کنند. گفته‌های او در روزنامه لبنانی السفیر هم به چاپ رسید.

مهتدی تاکید کرد: در پاریس از قول امام خمینی (ره) در درس ولایت فقیه، نقل شده است، «اگر انقلاب ما پیروز شود امام موسی صدر در این انقلاب نقش مهمی خواهد داشت» بنابراین یکی از علل ربوده شدن وی را به مساله پیروزی انقلاب اسلامی ارتباط می‌دهند تا نتواند نقش سازنده‌ای داشته باشد.

عضو سابق کمیته پیگیری وضعیت امام موسی صدر تصریح کرد: از سوی دیگر صلح «کمپ دیوید» میان رژیم صهیونیستی و مصر باعث شد جنگ در جبهه جنوبی به پایان رسد و اسرائیل تمام توان خودش را برای ضربه زدن به جبهه شمالی یعنی لبنان و سوریه متمرکز کند و چون نمی‌توانست توان ارتش خود را در دو جبهه تقسیم کند همه فشار خود را روی لبنان و سوریه گذاشت.

وی اظهار داشت: با توجه به نفوذی که صدر نه فقط میان شیعیان بلکه در سراسر لبنان و منطقه داشت و سران کشورهای منطقه به شدت تحت تاثیر اندیشه‌های صدر قرار گرفته بودند، وجود این رهبر فکری، مانع بزرگی مقابل اسرائیل محسوب می‌شد. به اعتقاد بسیاری از تحلیل‌گران یکی از علل ربوده شدن صدر همین مساله است تا مانعی برابر ارتش صهیونیستی برای حمله به لبنان و سوریه وجود نداشته باشد.

مهتدی خاطر نشان کرد: «منصور قدر» سفیر وقت ایران در لبنان علاوه بر ارتباطی که با رژیم شاه و دستگاه‌های اطلاعاتی چون «موساد» و «سیا» داشت درواقع برنامه‌های آنها را علیه امام موسی صدر اجرا می‌کرد.

وی افزود: نفوذ صدر به همراه احتمال وقوع انقلاب در ایران، منافع جناح چپ لبنان و سازمان‌های چپ فلسطینی تهدید می‌کرد. در این شرایط چپ‌های لبنان که به شدت ضربه خورده بودند در منطقه شیعه نشین جنوب لبنان منزوی شدند.

پژوهشگر مسائل خاورمیانه ادامه داد: چیزی که به آن معتقد هستم و تحقیقات چهل ساله‌ام نشان می‌دهد این است که ربوده شدن امام موسی صدر نتیجه منافع جناح‌های داخلی لبنان به همراه رژیم صهیونیستی و آمریکا بود. این منافع اقتضا می‌کرد در شرایط حساس منطقه و در آستانه پیروزی انقلاب اسلامی شخصیتی مانند صدر در صحنه نباشد.

مهتدی با بیان اینکه مقام‌های لیبی با صحنه سازی مدعی بودند صدر و همراهانش نهم شهریورماه 1357 (30 اوت 1978) طرابلس را به مقصد پایتخت ایتالیا ترک کرده است، افزود: بعدها مشخص شد چنین چیزی نبوده است و تحقیقات مفصلی که در ایتالیا صورت گرفت نشان داد آنها از طرابلس خارج نشده‌اند بطوری که 2 نفر از دستگاه اطلاعاتی لیبی با پاسپورت‌های صدر و همراهانش به رم رفتند و در هتل «هالیدی این» اتاق گرفتند و بعد از آنجا خارج شدند.

وی تاکید کرد: بعدها دلایل و نشانه‌های زیادی به دست آمد که موسی صدر و همراهانش در جنوب لیبی در جایی به نام «کفرا» زندانی و بازداشت هستند، ولی متاسفانه اقدام عملی برای استفاده از این نشانه‌ها و برنامه‌ریزی برای روشن شدن سرنوشت یا آزادی امام موسی صدر انجام نشد.

مهتدی در پاسخ به پرسشی در خصوص علل پیگیر نشدن سرنوشت صدر توسط مسؤلان جمهوری اسلامی، گفت: تا آنجایی که مربوط به جمهوری اسلامی ایران می‌شود نفوذ بعضی عناصر که با جناح چپ لبنان در ارتباط بودند مانع بزرگی برای پیگیری جدی مسئولان بوده است.

عضو سابق کمیته پیگیری وضعیت امام موسی صدر افزود: جناح چپ آن زمان مانند حزب توده، گروهک منافقین و چریک‌های فدایی خلق و برخی اشخاص که عضو سازمان‌های فلسطینی بودند مانند «جلال الدین فارسی»، «ابوشریف»، «ابوحنیف»، مرحوم «محمد منتظری» که با جناح چپ لبنان و لیبی در ارتباط بودند همگی به شدت مخالف پیگیری سرنوشت امام موسی صدر بودند.

پژوهشگر مسائل خاورمیانه خاطرنشان کرد: حتی در آن زمان «صادق خلخالی» به لیبی سفر می‌کند و در مصاحبه‌ای می‌گوید «هم اکنون در لیبی هستم نه ربوده و نه بازداشت شدم و به ایران باز می‌گردم» کنایه از اینکه ربوده شدن امام موسی صدر نادرست است.

مهتدی گفت: حضرت امام (ره) در ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی با ارسال تلگرام‌هایی به «حافظ اسد» و «یاسر عرفات»، از آنها می‌خواهد موضوع ناپدید شدن صدر را پیگیری کنند بعد ایشان دستور دادند کمیته تحقیقی برای سفر به لیبی تشکیل شود.

مهتدی با اشاره به تمایل قذافی برای سفر به ایران، افزود: امام خمینی (ره) آمدن قذافی به ایران را مشروط به این کردند که صدر را همراه خود به ایران بیاورد.

وی با بیان اینکه اشخاصی چون محمد منتظری و جلال‌الدین فارسی و دیگران، تلاش می‌کردند کمیته پیگیری به لیبی سفر نکند و مساله دنبال نشود، گفت: همان روزی که قرار بود این کمیته، تهران را به سمت طرابلس ترک کند آیت الله منتظری در نامه‌ای از امام خواست به دلیل نامناسب بودن شرایط، سفر این کمیته لغو شود.

مهتدی اظهار داشت: به طور طبیعی افرادی که در بیت آیت الله منتظری بودند مانند مهدی هاشمی که با لیبی، سازمان‌های فلسطینی و جناح چپ لبنان ارتباط داشتند صلاح نمی‌دانستند مساله پیگیری شود و آیت‌الله منتظری را وادار به نوشتن این نامه به امام (ره) کردند.

وی افزود: در آن سال‌ها وجود این اشخاص در کشور و تبلیغاتی که علیه امام موسی صدر و شهید چمران می‌کردند و نفوذی که جناح چپ لبنان و برخی سازمان‌های فلسطینی به همراه حکومت لیبی از طریق همین اشخاص در ایران به دست آورده بودند بزرگترین مانع پیگیری سرنوشت صدر بود. بطوری که «هانی الحسن» سفیر وقت فلسطین این مساله را مدیریت می‌کرد و مانع از این می‌شد جمهوری اسلامی ایران اقدام موثر و برنامه‌ریزی شده برای حل مساله انجام دهد.

مهتدی گفت: با شروع جنگ تحمیلی و محاصره و موشک باران شهرها توسط عراق، ایران نیازمند کمک خارجی بود تنها دولت عربی که در کنار ما ایستاد سوریه و کشوری که به ما موشک داد لیبی بود.

وی افزود: برهمین اساس عده‌ای استدلال می‌کردند در شرایطی که مقابل تسلیحات صدام به موشک نیاز داریم درست نیست مساله امام موسی صدر را دنبال کنیم. این دلایل آن زمان مانع پیگیری‌ها می‌شد.

مهتدی با بیان اینکه پایان جنگ فرصت خوبی برای پیگیری مساله به وجود آورد، گفت: در دوره ریاست جمهوری آقای خاتمی کمیته‌ای به ریاست «محمدعلی ابطحی» و نمایندگانی از وزارت امور خارجه و اطلاعات به همراه من تشکیل شد. اما این مساله از راه دیپلماتیک حل نشد چون برای روشن شدن موضوع نیازمند طراحی امنیتی بودیم.

وی ادامه داد: این کمیته در عمل کوشید از راه دیپلماتیک مساله را با تماس با قذافی و دولت لیبی حل کند ولی این کشور حاضر به همکاری نشد و تلاش دیپلماتیک به نتیجه نرسید.

مهتدی اظهار داشت: در دوره آقای احمدی نژاد هم یک چنین کمیته‌ای تشکیل شد در آنجا هم برادران سعی کردند از راه تماس‌های شخصی و دیپلماتیک این مساله را حل کنند که من به شدت مخالف بودم چون باید کار اطلاعاتی می‌کردیم. به طوری که اطلاعات پیرامون سرنوشت امام موسی صدر و همراهانش در لیبی و اروپا جمع آوری و از کسانی که مدعی بودند امام موسی صدر را زنده در لیبی دیده‌اند بازجویی می‌کردیم و پس از آن اقدامات عملی انجام می‌دادیم.

وی تاکید کرد: متاسفانه چنین طرحی انجام نشد و ترجیح داده شد از طریق مذاکرات این مساله حل شود که بازهم تماس‌های دیپلماتیک با مسؤلان رژیم لیبی به نتیجه نرسید و آنها عنوان کردند امام موسی صدر لیبی را ترک کرده است.

مهتدی با بیان اینکه در جاهای مختلف معمر قذافی پذیرفت که صدر در لیبی ناپدید شده است، افزود: دیکتاتور سابق لیبی گناه آن را به گردن گروه فلسطینی «ابونضال» انداخت و گفت احتمالا میان محل اقامت و فرودگاه، این گروه تروریستی مورد حمایت صدام، امام موسی صدر را ربوده است.

کارشناس مسائل خاورمیانه ادامه داد: این اعتراف ها زمینه خوبی تحقیقات موثر فراهم کرد اما مدتی بعد هم ابونضال در بغداد به قتل رسید و گفته شد خودکشی کرده است. با این اتفاق عملا راه‌ها و امکان پیگیری مساله بسته شد.

مهتدی با اشاره به وقوع بهار عربی در سال 2011 و سقوط و قتل قذافی، گفت: یک تیم از دیپلمات‌ها و شخصیت‌های حقوقی و قضایی لبنان متشکل از «عدنان منصور» وزیر پیشین امور خارجه لبنان و سفیر این کشور در ایران، سید «صدرالدین» پسر امام موسی صدر و مهندس «فیروزان» داماد این خانواده به لیبی سفر کردند. کسانی که در آن زمان در لیبی قدرت داشتند قول همکاری دادند منتها عملا هیچ کاری نکردند.

وی افزود: در سال‌های اخیر به دلیل اینکه این مساله در اولویت نبود، در جمهوری اسلامی ایران اقدامی صورت نگرفت چون مشکلات داخلی و خارجی به قدری زیاد بود که دولت‌ها بیشتر وقت خود را صرف آن می‌کردند و انگیزه زیادی برای پیگیری این مساله نداشتند. 

مهتدی با بیان اینکه تا الان اطلاع دقیقی از سرنوشت امام موسی صدر نداریم، تاکید کرد: نشانه‌های زیادی از زنده بودن وی و همراهانش (شیخ محمد یعقوب و عباس بدرالدین رئیس خبرگزاری لبنان) وجود دارد منتها این شواهد نیازمند اقدامات اطلاعاتی بوده که تاکنون صورت نگرفته است.

عضو سابق کمیته پیگیری وضعیت امام موسی صدر خاطرنشان کرد: پس از کشته شدن قذافی تقریبا مشخص شده است تمام کسانی که به موضوع ناپدید شدن امام موسی صدر ارتباط داشتند به شکل مرموزی به قتل رسیده‌اند. حتی دونفری که جای صدر و همراهانش به رم رفته بودند در قید حیات نیستند و سرنخ‌ها کاملا از بین رفته است تنها سه شخصیت هنوز زنده هستند که می‌توانند کمک کنند.

وی اظهار داشت: «سیف الاسلام» پسر بزرگ قذافی که در جریان این تحولات بوده است و در زندان گروه مسلط بر شهر «زنتان» نگهداری می‌شود. شخص دیگر، «عبدالله السنوسی» مسئول دستگاه امنیتی قذافی است که در موریتانی بازداشت شد و بعد به دولت لیبی تسلیم شد. می‌توانستیم متخصصان اطلاعاتی به موریتانی بفرستیم تا از السنوسی بازجویی کنند اما این کار صورت نگرفت. همچنین فرد دیگری به نام «عبدالسلام جلود» که مرد شماره دو لیبی بوده است ظاهرا در امارات زندگی می‌کند.

مهتدی تصریح کرد: اگر کار اطلاعاتی برای روشن شدن سرنوشت صدر انجام گیرد این افراد تنها کسانی هستند که می‌توان از آنها بازجویی کرد که این امر مستلزم اراده سیاسی و برنامه‌ریزی است.

مهتدی در پاسخ به پرسشی در این مورد که پس از فروپاشی حکومت قذافی، چه افرادی و با کدام انگیزه صدر را در بازداشت نگه داشته‌اند، گفت: شرایط داخلی و منطقه‌ای قائل به حذف امام موسی صدر است بیشتر از گذشته وجود دارد. با توجه به اوضاع منطقه و مخصوصا تحولات لبنان و سوریه وجود شخصیتی مثل امام موسی صدر می‌تواند نقش بزرگی در آرامش منطقه و مقابله با طرح‌های رژیم صهیونیستی داشته باشد. 

وی افزود: خوشبختانه هم اکنون مقاومت اسلامی «حزب الله» در لبنان برپایه اصول امام موسی صدر و دکتر چمران پایه ریزی شده است و هنوز شمار زیادی از شاگردان صدر در حزب الله حضور دارند و توانسته‌اند پیروزی‌های مهمی را به دست بیاورند و قدرت بازدارندگی بسیار خوبی برابر رژیم صهیونیستی و کل منطقه ایجاد کنند.

مهتدی با بیان اینکه منطقه به اندیشه و نظریه امام موسی صدر نیاز دارد، افزود: هیچ گروه و کشوری، منافعی برای بازگرداندن صدر یا روشن شدن پرونده وی ندارد.

مهتدی گفت: خانواده امام موسی صدر اعتقاد و یقین کامل دارند که او و همراهانش زنده و در بازداشت هستند. انقلابی‌های لیبی پس از کنار رفتن قذافی، زیرزمین‌های باب العزیزه (قصر قذافی) را جست‌وجو کردند چون در این مکان عده‌ای بازداشت بودند چیزی پیدا نکردند.

وی ادامه داد: خیلی‌ها معتقدند صدر و همراهانش را شهید کردند اما همچنان کسانی که وی را در جنوب لیبی و در منطقه صحرایی کفرا دیده‌اند به همراه شواهد دیگری که از زنده بودن وی حکایت دارد نشان می‌دهد امام موسی صدر احتمالا زنده است.

کارشناس مسائل خاورمیانه تصریح کرد: در فقه قاعده‌ای موسوم به «استصحاب» وجود دارد. براین اساس، وضعیتی که نسبت به آن یقین وجود دارد تا زمانی که ضد آن به شکل یقینی بروز نکرده، بر آن قاعده می‌شود عمل کرد. یعنی آخرین باری که امام موسی صدر و همراهانش زنده دیده شده‌اند ساعت یک عصر روز 30 اوت 1978 جلوی هتل الشاطی بوده است که روزنامه نگاران صدر را دیده‌اند و از او پرسیدند شما کجا می‌روید و او در حالی که سوار بر خودروی تشریفاتی می‌شد پاسخ داد به ملاقات سرهنگ معمر قذافی می‌رویم. بنابراین فرض براین است «صدر زنده است تا زمانی که با پیدا شدن پیکرها یقین حاصل شود که شهید شده است.»

وی افزود: این دلیل عقلی است تا پیکری دیده نشده است نمی‌توان به حرف افراد مختلف که قائل به شهید شدن امام موسی صدر هستند اعتماد کرد.

مهتدی گفت: حتی بر فرض اینکه به شهادت امام موسی صدر یقین داشته باشیم با این حال نمی‌شود از ناپدید شدن این اندیشمند بزرگ فکری و دینی به سادگی گذشت.

وی افزود: رژیم صهیونیستی برای استخوان‌های پوسیده یک سرباز خود حاضر است جنگ راه بیندازد و هزینه دهد، آن وقت ما به عنوان جمهوری اسلامی ایران و یا لبنان نسبت به سرنوشت مرجع، فقیه بزرگ و اندیشمندی مانند امام موسی صدر (حتی اگر فکر کنیم وی شهید شده است) بی تفاوت هستیم.

مهتدی تاکید کرد: دست روی دست گذاشتن از نظر شرعی، قانونی، اخلاقی و انسانی به هیچ وجه قابل قبول نیست. نمی‌شود به صرف اینکه بگوئیم این افراد شهید شده اند تلاشی برای پیدا کردن پیکرهای پاک آنها نکنیم در حالی که هیچ دلیل یقینی بر شهادت آنها وجود ندارد و هیچ عذری هم برای پیگیری نکردن این مساله پذیرفتنی نیست.