از شاهکارهای علی (ع) که می‌توانست و نکرد، خودداری از استثمار عواطف خلق بود. استثمار عاطفه، ظلم بر عقل است، نه ظلم بر پیکر، نه ظلم بر مال، نه ظلم بر جاه، نه ظلم بر آبرو. استثمار عواطف خلق، برای کسی مانند علی(ع)، بسیار آسان بود؛ چون همه گونه وسیله‌ای برای چنین کاری داشت و نکرد. سخنوری توانا بود، دانشمندی بزرگ بود، دلاوری بی‌نظیر بود، یار رسول بود. سوابق درخشانی داشت و متفکر و دانشمند بود و شایستگی‌ها و فضایل دیگر که بس بود یکی از آنها را دام قرار دهد و عواطف مردم را شکار کند، تا مخالفی نیابد و در حکومتش کامیاب گردد، ولی نکرد. توانست و نکرد، دانست و نکرد.

استثمار عواطف خلق، به ویژه عاطفۀ جوان، خیانت به انسانیت است و علی(ع) خادم انسانیت بود نه خائن. اگر علی(ع) استثمارگر عواطف بود، می‌توانست همۀ افکار عمومی را مسخّر کند، مخالفی برای خود در ملک و حکومت پیدا نکند و صددرصد، در مقاصدش موفق بشود و کوچک‌ترین توطئه‌ای بر ضد او، و جنبشی بر ضد حکومتش رخ ندهد.

مطابق دلخواه مردم سخن گفتن و به جای منطق، به شعار اکتفا کردن و از حق ‌گویی دم فرو بستن و مردم را به وسیلۀ سکوت در کارهای ناشایسته نگاه داشتن، هر چند از همه کس ساخته است، ولی کارِ علی(ع) نیست، دیدیم که چشم چران‌ها را چگونه سرزنش کرد و سپس رهنمایی فرمود.

مردم، به طور طبیعی از نصیحت و پند خوششان نمی‌آید. موعظه را دوست ندارند؛ به ویژه اگر به طور مستقیم مخاطب قرار گیرند. از امر به معروف و نهی از منکر می‌گریزند. زبان حال خوبانشان این است:

من آگر نیکم اگر بد تو برو خود را باش       که گناه دگری بر تو نخواهند نوشت

پس، زبان حال بداندیشان چه خواهد بود؟

استثمارگران عواطف، از این صفت مردم بهره‌برداری می‌کنند، ولی علی (ع) نکرد، به موعظه پرداخت، تخطئه کرد، پند داد، امر به معروف و نهی از منکر را پیشه ساخت. نقل است که روزها در بازار می‌رفت و بازاریان را در داد‌ و‌ ستد به معروف امر می‌کرد و از منکر نهی می‌فرمود.

استثمارگرانِ عواطفِ مردم، وقتی که فاقد شایستگی باشند عوام فریبی می کنند، ریاکاری می‌کنند، دروغ‌سازی می کنند، تهمت می‌زنند، مخالفان خود را ننگین می سازند، به هر وسیله‌ای موانع راه خود را بر می‌دارند، از کارهای خوب و سودمند برای ملک و ملت خودداری می‌کنند؛ اگر از کارش حرف درآید، اگر بدنامی داشته باشد، اگر متّهم به خیانت شود.