اشاره: امام موسی صدر پس از تلاش‌های گوناگون برای سر و سامان دادن به اوضاع شیعیان لبنان، در نهایت در ماه می سال ۱۹۶۹، موفق به تأسیس مجلس اعلای شیعیان لبنان شد و در انتخاباتی که در ۲۲ می آن سال برگزار شد به ریاست این مجلس انتخاب شد. آنچه می خوانید مصاحبۀ روزنامۀ الحیات با امام موسی صدر است که پس از انتخاب ایشان به ریاست مجلس اعلای شیعیان لبنان انجام شده است و ترجمۀ فارسی آن برای نخستین بار به مناسبت سالروز تأسیس این مجلس منتشر می شود.
این مصاحبه در تاریخ ۲۵ می۱۹۶۹ در روزنامۀ الحیات لبنان منتشر شده است.
مقدمه:
نبیل الحسینی نوشته است: مهابتی را بر جلسه حکمفرما می‌کند و از اولین دیدار، اعجاب گفت‌وگوکننده را برمی‌انگیزد، بی‌آنکه قامت بلندبالایش سبب این اعجابی باشد که احساس می‌کند. او از اندیشه‌هایش دربارۀ ایمان مطلقی سخن می‌گوید که از دو چشمان زلالش پرتو می‌افکند. این‌ها تنها واژگانی ساده‌اند که نمی‌توانند بیان‌کنندۀ شخصیت بزرگوار علامه سیدموسی صدر باشد؛ شخصیتی که وحدت علما و سیاستمداران شیعه را از راه اجماع بر ریاست خود بر نخستین مجلس شیعیان، تثبیت کرد.
در حلقۀ شمار فراوانی از تبریک‌گویندگان قرار گرفته که از دور‌ترین مناطق جنوب آمده‌اند تا وظیفه‌شان را برابر امیدشان انجام دهند که مژده‌رسان خیر است. در چنین وضعی به پرسش‌های من در نخستین گفتگوی مطبوعاتی‌اش پس از انتخاب به ریاست مجلس ـ که اختصاص به الحیات دارد ـ پاسخ گفت.
اکنون چه احساسی دارید که می‌بینید شیعیان مجلسی دارند که شما ریاستش را بر عهده دارید؟
احساس مسئولیت بیشتر می‌کنم، اگرچه، در حقیقت، همگان مسئولیت دارند، زیرا حدیث شریف می‌گوید: «کللم راع و کللم مسؤول عن رعیتة» «همۀ شما نگاهبانید و همه‌تان مسئول رعیت خود هستید.»
برنامۀ کاری‌تان چیست؟
من خطوط کلی اهدافم را در سخنرانی‌ام پس از ابلاغ تصمیم هیئت‌های شرعی و اجرایی به صورت خلاصه بیان کرده‌ام. اهداف اصلی‌ام در سازمان‌دهی و ایفای دقیق‌تر و بهتر نقش‌های بایستۀ ملی و دینی و انسانی‌ای خلاصه می‌شود که طایفۀ شیعیان در زمینه‌های مختلف برعهده دارد. شک نیست که این اهداف نیازمند مطالعۀ گسترده و برنامه‌ریزی و تلاش پیگیر است. از خدا می‌خواهم تا با کمک شیعیان و دیگر فرزندان مخلص این میهن، توفیق تحقق این اهداف را بیابم.
آیا شما قبول ندارید که اجرای قانون تأسیس مجلس اعلا ممکن بود نتایج مثبت بیشتری داشته باشد؟
من ادعا نمی‌کنم که همۀ مراحل اجرای قانون سازمان‌دهی به امور شیعیان به بهترین وجه انجام شده است. هر طرحی سیر تدریجی به سوی کمال را می‌پیماید. اما من به فضای حاکم در روز انتخابات و جدیت همگانی و تمایل صادقانه به طرحی که اکثریت‌ْ آن را پذیرفته بودند، افتخار می‌کنم. نقش کمیتۀ تدارک و، به‌ویژه، رئیس پارلمان که ریاست این کمیته را بر عهده داشت، نقشی باعث افتخار بود.
دربارۀ اختیارات دو هیئت مجلس و آیین‌نامۀ داخلی آن نظرتان چیست؟
اختیارات دو هیئت شرعی و اجرایی و نیز اختیارات ریاست مجلس به صورت مجمل در قانون آمده است. اما آیین‌نامۀ داخلی که این اختیارات را مشخص می‌کند، همان‌گونه که قانون بر آن تصریح دارد، به زودی در جلسۀ اعضای دو هیئت تدوین خواهد شد. اولین جلسۀ مشترک اجرایی این دو هیئت، احتمالاً پنجشنبه‌شب آینده برگزار خواهد شد.
مهم‌ترین مسایل و گلایه‌های شیعیان چیست؟
من اکنون نمی‌توانم مهم‌ترین گلایه‌های شیعیان را به دقت مشخص کنم. اما اذعان می‌کنم مسائل مهم فراوانی از ابعاد دینی و فرهنگی و آموزشی و اجتماعی و غیر این‌ها وجود دارد که فرزندان این فرقه از آن رنج می‌برند.
حال‌که مسئلۀ وضعیت این فرقه به میان آمده است، شمار جمعیت شیعۀ لبنان چقدر است؟
ما آمار درستی از شمار جمعیت شیعه نداریم، اما به کمک آمار گروه «ارفد» و با مراعات تطبیق آن بر مناطق، به نظر می‌رسد که شمار شیعیان لبنانی به ۶۴۵ هزار نفر می‌رسد. اما شمار شیعیان جهان بیش از ۸۰ میلیون نفر است.
مهم‌ترین دستاورد روشنفکران و تحصیلکردگان شیعه را در دو بُعد ملی و بین‌المللی ـ به خصوص عربی ـ چه می‌دانید؟
اگر مقصود شما نقش علمای‌دینی و دستاورد‌هایشان است، می‌توانید به کتاب‌های تفصیلی که دربارۀ علمای جبل‌عامل و دستاورد‌هایشان نوشته شده و نیز به کتاب‌های تاریخی که در این زمینه تألیف شده، مراجعه کنید و اینجا مجال بحث مفصل دربارۀ آن نیست. به اجمال باید بگویم که به اذعان بسیاری از کتاب‌ها، یک‌پنجم علمای شیعۀ جهان لبنانی‌اند و یک‌پنجم تألیفات شیعه در جهان تولید علمای شیعۀ لبنان است. این نسبت هزاران کتاب را شامل می‌شود. اما مشارکت ملی و فعالانة ایشان در حرکت‌های آزادی‌بخش بر همگان آشکار است.
به نظر شما با چه ابزارهایی‌می‌توان گرایش به شورش را که اکنون در میان جوانانمان وجود دارد، معالجه کرد؟
طبیعت جوان تمایل به تحرک و گسست از وضع موجود جامعه است و احساس نیاز به خودنمایی و آرمان‌ها و پاکی درون او، عواملی‌اند که در بسیاری از مواقع او را به حرکت خشنی وامی‌دارد که ما آن را شورش می‌نامیم. اما اگر جامعه، وظیفۀ خانوادگی و اجتماعی‌اش را در برابر جوان انجام دهد و از او در برابر عوامل ایجاد عقده‌ها حمایت کند، از این روحیۀ شورشی بهره خواهد برد. اما اگر در جامعه‌ای، به تربیت خانوادگی بی‌اعتنایی شود و پدران و مادران و جامعه به سرگرمی‌های خود مشغول باشند و در رفتار خود با جوانان دقت نکنند، این شورش با کینه‌توزی همراه خواهد بود. شنیدم که در شورش‌های ماه مه‌گذشته در فرانسه برخی جوانان تلاش کردند تا بسیاری از آثار ارزشمند تمدن فرانسه را تخریب کنند و به بعضی آثار که نماد افتخار فرانسه است، بی‌حرمتی کنند. برای درمان این حالت باید به پیراستن آن روی آورد، زیرا اصل چنین حالتی بیماری و خطر به شمار نمی‌آید.
بهترین راه تحقق وحدت ملی لبنان و رهایی از فرقه‌گرایی را چه می‌دانید؟
فرقه‌گرایی معانی مختلفی دارد.گاه به سیاست است و در بسیاری موارد، مقصود از فرقه‌گرایی اهتمام و توجه به امور فرقه است و کسانی هم از این تعریف، مفهوم تدین را برداشت می‌کنند. اما فرقه‌گرایی خطرناک، همان منفی‌بافی است و اینکه فرقه را مانعی در برابر همکاری و نه مبنایی برای همکاری قرار دهیم. این‌گونه فرقه‌گرایی خطرناک است و علاج آن تربیت دینی درست و تلاش جدی نیک‌دلان در عین پرهیز از سازشکاری است. من معتقدم اگر ملت لبنان به طبیعت خود وانهاده شود، از پی فرقه‌گرایی منفی نخواهد رفت، بلکه همۀ شهروندان به همکاری صادقانه با یکدیگر تمایل خواهند داشت و این از اهدافی است که من برای تحقق آن تلاش می‌کنم.
سؤ‌ال آخر من که علامه سیدموسی صدر نتوانست به سبب تنگی وقت و ازدحام جمعیت تبریک‌گویندگان بیش از آن را پاسخ گوید دربارۀ علت حقیقت ضعف اعراب در برابر اسرائیل بود که ایشان به اختصار چنین پاسخ دادند:
علل فراوانی وجود دارد. این مشکل را در کتاب‌ها و سخنرانی‌ها مطرح شده است و دوست دارم در رأس این علل از ضعف ایمان یاد کنم. سال گذشته دربارۀ این موضوع چندین سخنرانی داشته‌ام.