امام موسی صدر پس از تلاش‌های گوناگون برای سر و سامان دادن به اوضاع شیعیان لبنان، در نهایت در ماه می سال ۱۹۶۹، موفق به تأسیس مجلس اعلای شیعیان لبنان شد. آنچه می‌خوانید، خلاصه‌ای از اتفاقات مربوط به تأسیس این مجلس است که به مناسبت فرا رسیدن یکم خرداد، سالروز تأسیس این مجلس منتشر می‌شود:
بخش اول
تبیین اهداف مجلس اعلای شیعیان
امام در مصاحبه‌ای با مجلۀ الحوادث در تاریخ 1966/10/7 جزئیات طرح تأسیس مجلس اعلای شیعیان لبنان را که قرار بود نمایندگان شیعه به پارلمان لبنان ارائه دهند، اعلام کرد و یادآور شد که دیگر مذاهب و فرقه‌ها این طرح را تأیید کرده‌اند.
امام با تأکید بر اینکه مجلس اعلای شیعیان تعارضی با مجلس اعلای مسلمانان اهل سنت ندارد و مکمل آن است، خاطرنشان کرد که مجلس پیشنهادی ماهیتی همچون مجلس اعلای اهل سنت و مجلس ملی دروزیان خواهد داشت. ایشان اجرای این طرح را برای پر کردن خلأ موجود و رفع کاستی‌هایی دانست که هنوز وجود دارند و مانع همکاری مؤثر میان مذاهب اسلامی و تمامی فرقه‌های لبنان می‌شوند. ایشان، در ادامه، احداث مدرسه و بیمارستان و راه و تأمین آب و برق و فرصت‌های شغلی و غیراین‌ها را شعار مجلس اعلای شیعیان برشمرد.
امام در خاتمه خاطرنشان کرد: «تصمیم داشتم در مصاحبۀ مطبوعاتی شرکت نکنم، اما الحوادث به‌مثابۀ مجله‌ای میهن‌دوست و مورد اعتماد مردم جایگاه ویژه‌ای نزد من دارد. از این رو، آن را برای گفت‌وگو برگزیدم، آن هم نه برای پاسخ به آنچه مغرضان در خفا مطرح می‌کنند، بلکه برای تبیین اینکه طرح تشکیل مجلس اعلای شیعیان که در همین دورۀ فعالیت پارلمان تقدیم نمایندگان خواهد شد و اینکه مکمل وظایف مجلس اعلای مسلمانان (اهل سنت) خواهد بود...»
محسن دلول، شخصی که آن مصاحبه را با امام صورت داده بود، در مقدمه چنین نوشت: «از منزل علامه (امام صدر) بیرون آمدم، در حالی که آمیزه‌ای از تحسین و شگفتی از شخصیت امام موسی صدر و اطلاعات گسترده و دلایل قاطع و منطق آشکار و شیوای ایشان بر جانم احاطه یافته بود. با خود گفتم: راستی، عجیب نیست که چنین دانشمند بلندهمتی که نقش مهمی در تاریخ شیعیان ایفا کرده، این‌گونه مورد خصومت و بی‌مهری قرار گیرد... بلکه، اگر چنین دشمنی‌هایی صورت نگیرد، جای تعجب خواهد بود.»[1]
امام چندی پیش از آن، به مناسبت آغاز به کار دورۀ جدید فعالیت پارلمان، در سخنانی با تبیین طرح تأسیس مجلس اعلای شیعیان و ابراز شگفتی از اتهام دخالت ایشان در امور سیاسی، اعلام کرد که شماری از علما و حقوق‌دانان و صاحب‌نظران شیعه پس از بررسی‌های گسترده دربارۀ قوانین و ساختار مجالس دیگر مذاهب و با در نظر گرفتن قوانین و احکام ویژۀ مذهب تشیّع، طرح مقدماتی تشکیل مجلس اعلای شیعیان را تدوین کرده و پس از دریافت دیدگاه‌های اغلب روحانیون و صاحب‌نظران شیعه، تغییراتی در آن اعمال کرده‌اند و در زمان بررسی در پارلمان متن نهایی آن را نمایندگان شیعۀ پارلمان و کمیسیون مديريت و دادگستری تنظیم خواهند کرد. ارکان مجلس اعلای شیعیان عبارت‌اند از:
مجمع عمومی (با حضور تمامی نیروها و استعدادهای شیعیان)، هيئت شرعی (به انتخاب علمای دین و با هدف اجرای امور دینی و مذهبی) و هیئت اجرایی که مجمع عمومی اعضای آن را انتخاب می‌کنند و مسائل اجرایی مجلس اعلای شیعیان را در اختیار خواهد داشت.[2]
نبیه برّی، رئیس فعلی پارلمان لبنان، معقتد است که طرح تأسیس مجلس اعلای شیعیان «امام صدر را در معرض شدیدترین حملات و تهمت‌ها از جانب فئودالیسم سیاسی قرار داد، چرا که آنان خطر فروپاشی سلطۀ خود و برچیده شدن بساط خویش را احساس کرده بودند. شدیدترینِ این حملات از سوی کامل اسعد صورت گرفت که لقب «امام» را از ایشان سلب کرد. شمار دیگری از روحانیون شیعه نیز در آن مرحله با امام مخالفت کردند.»
نبیه برّی می‌افزاید: «ولی امام راه خود را ادامه داد و افرادی همچون شیخ عبدالأمیر قبلان و شیخ محمد یعقوب و بنده (نبیه برّی) و حسین الحسینی و احمد قبيسی و نجیب جمال‌الدین و مالک بدرالدین و حسین کنعان و حسین یتیم را برای آماده‌سازی مقدمات تأسیس مجلس اعلای شیعیان و جلب حمایت‌های لازم برای این طرح از سوی همۀ فِرَق لبنان تعیین کردند. نامبردگان در منزل حسین‌الحسینی (نمایندۀ مجلس) در خلده و یا در منزل استاد نجیب جمال‌الدین در رأس‌النبع تشکیل جلسه می‌دادند.» [3]
------
[1]. الحوادث، 1966/10/7.
[2]. الحیاة، 1966/10/21.
[3]. هیثم، نبیل، نبیه برّی، اسکن هذا الکتاب، دار بلال، بیروت، 2004،ص82.
بخش دومفعالیتهای امام صدر
سال ۱۹۶۹ (۱۳۴۸ش)
با آغاز سال ۱۹۶۹ فعالیت‌های امام صدر در عرصه‌های گوناگون ادامه یافت و ایشان همچون گذشته با حضور در همایش‌ها و دیدار‌ها و ایراد سخنرانی، حاضران را در زمینۀ مسائل دینی و فرهنگی ارشاد و راهنمایی می‌کرد و از هر فرصت مناسبی برای هشدار دربارۀ خطر صهیونیسم و زیاده‌خواهی‌های دشمن بهره می‌گرفت. مهم‌ترین وقایع و رویدادهای این سال عبارت بود از:
تأسیس مجلس اعلای شیعیان
درخواستِ تغییر در قانون ساماندهی وضعیت شیعیانبه دنبال تصویب قانون ساماندهی اوضاع شیعیان در پارلمان، گروهی از علما و روحانیون شیعه با ارسال نامه‌ای خطاب به رئیس پارلمان خواستار تغییراتی در مواد ده و پانزده این قانون شدند. بلافاصله، مجموعه‌ای از نمایندگان پارلمان با ارائۀ طرحی با قید فوریت، اِعمال تغییرات را در دستور کار مجلس قرار دادند. تغییرات مورد نظر به تصویب رسید و متن مادۀ دهم قانون مذکور به این شکل تغییر یافت:
رئیس مجلس در جلسۀ مشترک هیئت اجرایی و هیئت شرعی مجلس و با رأی اکثریت نسبی اعضا از میان چهار تن از علمای اعلام که هیئت شرعی معرفی کرده است، انتخاب می‌شود.
متن مادۀ پانزدهم نیز پس از تغییر به این صورت درآمد: «نایب‌رئیسان اول و دوم را هیئت اجرایی و هیئت شرعی و با اکثریت نسبی اعضا انتخاب می‌کنند. نایب‌رئیس اول باید از میان چهار نفری باشد که براساس مادۀ دهم معرفی شده‌اند و نایب‌رئیس دوم نیز از میان اعضای هیئت اجرایی تعیین می‌شود و مدت دورۀ نیابت آنان معادل دورۀ ریاست رئیس مجلس است و انتخاب مجدد آنان بلامانع خواهد بود.» [۱]
در نامۀ علما به رئیس پارلمان علت تقاضای تغییر در مواد مذکور چنین ذکر شده بود: «در مجلس اعلا باید حال و هوای معنوی حاکم باشد، به‌ویژه دربارۀ شخص رئیس مجلس که همچون رؤسای دیگر مذاهب بالا‌ترین رهبر مذهب به شمار می‌آید. براساس قانون، عدۀ روحانیون عضو مجلس در مقایسه با دیگر اعضا در اقلیت است. و فقط دوازده نفر روحانی هیئت شرعی را تشکیل می‌دهند، در حالی که هیئت اجرایی را ۳۱ نفر غیرروحانی تشکیل می‌دهند.» [۲]
هیئت مقدماتی انتخابات مجلس اعلای شیعیانکمیتۀ فرعی که در هیئت مقدماتی انتخابات مجلس اعلای شیعیان تشکیل شد، اقدام به آماده‌سازی فهرست اعضای مجمع عمومی مجلس کرد [۳] و، پس از آن، در جلسۀ شورای مقدماتی با حضور صبری حماده، رئیس پارلمان، فهرست اعضا به تأیید نهایی رسید و روز جمعه مورخ ۱۹۶۹/۵/۱۶ میلادی (۱۳۴۸/۲/۲۵ شمسی) تاریخ برگزاری انتخابات اعضای مجلس در تالار یونسکو تعیین شد و، سپس، موعد انتخابات تا روز یکشنبه ۱۹۶۹/۵/۱۸ به تعویق افتاد. [۴]
دعوت امام صدر از علما برای گردهماییبنا بر دعوت امام صدر جلسه‌ای با حضور علما و روحانیون شیعه در حسینیۀ برج‌البراجنه تشکیل شد و پس از بررسی مسائل جاری، تصمیمات زیر گرفته شد:
- تأیید و حمایت از اقدامات مبارزان چریکی فلسطینی و لزوم هماهنگی آن با مسئولان امنیتی کشور به‌طور شفاف و صریح و به دور از چالش‌ها و منفعت‌جویی‌ها و منازعات، به‌گونه‌ای که نتیجه‌بخش بودن این اقدامات تضمین شود.
- تقویت موقعیت دفاعی جنوب و ارتقای سطح عمرانی و اجتماعی آن و اجباری شدن خدمت نظام وظیفه و آموزش و آگاهی دادن به اهالی منطقه و تقویت بنیۀ دفاعی ارتش، به‌گونه‌ای که ملت و ارتش لبنان بتوانند از میهن و از عملیات چریکی حمایت کنند.
- درخواست مؤکد ازعموم مردم برای رفتار آگاهانه و مسئولانه در اوضاع خاصّ کنونی.
همچنین، حاضران در همایش با بحث دربارۀ موضوع تأسیس مجلس اعلای شیعیان و ضمن تأکید بر ضرورت اتحاد و وحدت کلمه، برگزاری این جلسه را تا زمان تکمیل فهرست وظایف و عمل به مسئولیتی که بر دوش دارند، مستمر دانستند.
------
[۱]. الکفاح، ۱۹۶۹/۱/۱۳.
[۲]. همان.
[۳]. الحیاة، ۱۹۶۹/۷/۱۱.
[۴]. الحیاة، ۱۹۶۹/۴/۱۹.