به گزارش خبرنگار شفقنا، این استاد حوزه علمیه قم که اهتمام مطالعاتی خود را در زمینه زنان قرار داده است، بیان داشت: مقدمه کتاب سلیمان کتانی و کتاب نای و نی عُصاره نظرات امام موسی صدر راجع به زن است. امام موسی صدر در مقدمه کتاب سلیمان کتانی گفت: «حقیقت آن است که دو میراث مختلف در نزد مسلمانان وجود دارد، یکی تعالیم دینی مستقیم و مستند، دیگری عادات موروثی که هیچ نشانی از آنها در آثار دینی دیده نمیشود. باید با دقت و اهتمام ویژهای هر کدام از اینها را از دیگری متمایز کرد».
او در این باره اضافه کرد: در حوزه مسائل زنان کم نیستند عرف و عادتهایی که به مرور زمان به نام دین عرضه شده است. برای نمونه مرحوم مطهری در کتاب حجاب بیان میدارد که پوشیه از فرهنگ ایرانی وارد اسلام شده است. بعد بعضی از فقها به وجوب استفاده از پوشیه برای زنان فتوا دادهاند.
مهریزی «تفکیک احکام تاریخی و بنیادی» و همچنین «قرآن محوری» را یک مبنا در حوزه مطالعات دینی مربوط به زنان دانست و به نقل از امام موسی صدر گفت: «آثار دینی مربوط به زن، خود دو بخش است. بخشی مربوط به زن و شوونات زن که درباره مرحله معینی از تاریخ سخن میگوید و بخشی دیگر که بنیادین و جاودانه است. برای کشف موضع حقیقی اسلام راجع به زن، باید آیات قرآنی را اساس بحث و چارچوب آموزههای حقیقی و نه خارجی قرار دهیم».
او در این بخش از سخنانش به آسیبشناسی روش مطالعات دینی و جایگاه حدیث در آن پرداخت و گفت: حدیث بعد از قرآن است. حدیث مورد آسیبهای گوناگونی در طول تاریخ قرار گرفته است. برای نمونه در حدیثی که در کتابهای اصلی شیعه و اهل سنت آمده است، ذکر شده که پیامبر فرمودند سه چیز بد شگون است: زن، مرکب و خانه. اما در برخی نقلهای دقیقتر آمده که این حدیث این گونه بوده است که پیامبر فرمود مردمان جاهلی میگفتند سه چیز بدشگون است... راوی، این قسمت ازحدیث را نقل نکرده است. یا روایاتی هست که «بهترین داماد قبر است» که یعنی دختر انسان زودتر از دست برود. این حدیث با آیه صریح قرآن منافات دارد.
این پژوهشگر دینی در ادامه این بخش از سخنانش گفت: ما در مطالعات دینی مغالطههای زیادی مرتکب میشویم. از جمله آنها این است که در منابع از آخر –یعنی از حدیث و نه از قرآن- شروع میکنیم. دوم اینکه برای مطالعه اسلام از آخر شروع میکنیم. مثلا میگوییم که امام صادق فرمودند دختر نه ساله بالغ میشود. وفات امام صادق سال صد و چهل و هشت بوده است. سوال اینجاست که مسلمانها در این صد و چهل و هشت سال چه میکردند؟ یا میگوییم قرآن را نمیشود بدون روایت مطالعه بکنیم. در صورتی که وقتی پیغمبر آمدند این روایتها نبوده است و خیلی از این روایتها مربوط به زمان امام صادق است. مسلمانها در این صد و پنجاه سال قرآن را چگونه میفهمیدند؟ جای حدیث پس از عرضه بر قرآن است. یعنی حدیث هم در جایگاه پس از قرآن است و هم برای عمل کردن پس از عرضه بر قرآن میتوان به آن عمل کرد. نباید ملاک را در وهله اول، حدیث قرار دهیم زیرا در این صورت نقش قرآن خیلی کمتر میشود در حالی که قرآن مصدر اول و حدیث مصدر دوم است که باید در جای خودشان قرار بگیرند. برای همین از قرآن و حدیث به ثقل اکبر و ثقل اصغر تعبیر شده است.
او اضافه کرد: پیغمبر در زمان حیات خودشان و در شهر کوچک مدینه فرمود «دروغ گوها بر من زیاد شدند. هر چه از من برای شما نقل شده، با قرآن بسنجید.» با این اوصاف تکلیف ما بعد از هزار و چهار صد سال معلوم است. باب جعل هنوز مفتوح است و از جمله آن میتوان به کتابی اشاره کرد که چند سال پیش در قم در چهارصد صفحه چاپ شد که شرح خطبهای از حضرت ابوالفضل بود که تا به حال در هیچ کجای تاریخ نقل نشده است. نمونه دیگر احادیثی بود که در فضیلت شلمچه در چند سال پیش گفته میشد.
حجت الاسلام مهریزی از شش محور در نگاه امام موسی صدر در مباحث مربوط به زن نام برد که عبارتند از: شخصیت زن، جایگاه زن در خانواده، جایگاه زن در جامعه و حضور اجتماعی، مساله حجاب، زن در غرب و برخی شبهات که در حوزه زن از منظر دینی ممکن است وجود داشته باشد.
او درباره شخصیت زن از منظر امام موسی صدر گفت: ایشان در جاهای مختلف آیات مختلفی را ذکر میکنند و متذکر میشوند که آیات قرآن گوهر واحدی را برای زن و مرد قائل است و زن و مرد را در خلقت یکی میداند. ایشان تعبیر خیلی قشنگی دارند که میگویند «در اینجا دوست دارم توجه شما را به این نکته جلب کنم بسیاری از ما خود را مهمتر و بالاتر از زنان میبینیم و میگوییم مردها مهمتر از زنها هستند. مردها درجه یک هستند و زنها درجه دو. حقیقت این است که من اصلا چنین چیزی را از اسلام نمیفهمم. به هیچ وجه میان مرد و زن فرقی گذشته نشده است. بلکه احکام متفاوت برای شرایط و توانمندیهای متفاوت وجود دارد».
مهریزی که مهمان موسسه امام موسی صدر بود تا نظرات وی را در حوزه زن تبیین کند، درباره جایگاه زن در خانواده از منظر موسی صدر گفت: امام موسی در مباحث مربوط به خانواده از توجه به روح شریعت و اجتهاد مستمر استفاده میکند. او در کتاب روح شریعت در اسلام میگوید «اسلام در شریعت خود اصولی را وضع کرده که انسان میتواند بنا به اقتضائات زمان و مکان و جز آن، در حکم شرعی تحول به وجود آورد. بیآنکه از قداست و غیبیت خود تُهی شود».
او شریعت را بخش عملی دین دانست و افزود: قرآن هم برای کل دین کلمه دین را به کار میبرد و میگوید «ان دین عند الله الاسلام». اما راجع به شریعت میگوید «و جعلنا لکل منهم شرعة و منهاجا» لذا دین متحول نمیشود و شریعت متحول میگردد.
این استاد حوزه علمیه قم با تشبیه دین به گردویی که مغز آن اعتقادات، پوستهاش اخلاق و پوسته ظاهریش فقه است گفت: جایگاهها عوض شده است و همه چیز با فقه سنجیده میشود. فقیه یعنی کسی که با این بخش دین یعنی پوستهاش آشنایی دارد. تنها پانصد آیه از شش هزار آیه قرآن مربوط به فقه است و سایر آیات مربوط به انسان، رشد او، اخلاق و... میشود. شریعت بخشی است که به گفته خود قرآن هم متحول میشود «لکل منهم جعلنا شرعة و منهاجا» و هر پیغمبر به تناسب زمان، مکان و فرهنگ یک شریعت داشته است. ولی دین همیشه ثابت بوده است.
مهریزی بیان داشت که امام موسی صدر سه گونه تحول را ذکر میکند؛ اولی تحول حکم به تبع تحول موضوع است. از نظر امام موسی صدر چند همسری مردان جزء این بخش احکام است و بر خلاف آنچه که معمول رسالهها مینویسند یک حکم مباح مطلق نیست؛ بلکه یک مباح مقید است.
این پژوهشگر حوزه دین و زن، در تبیین نظر امام موسی صدر، قائل به این شد که در شریعت سه گونه اصل برای تحول تعبیه شده است و به نقل از امام موسی صدر گفت: گونه نخست ناظر به آن قسم از موضوعات و شرایط آن است که در اوضاع و احوال گوناگون به لحاظ مدلول تحول پذیر است. گونه دوم این قسم به اصولی اختصاص دارد که خود به هدف تحول وضع شده است. مانند قانون «المومنون عند شروطهم» و «اوفوا بالعقود» که در پرتو این گونه قواعد میتوان در شیوههای ازدواج و شروط طلاق تحول به وجود آورد. یک گونه هم احکام ثانویه است که این قسم ناظر به رعایت مسائل ثانویه میباشد و از مهمترین موارد تغییر احکام شرعی محسوب میگردد.
به دلیل طولانی شدن جلسه، تبیین برخی موضوعات در اندیشه و عمل امام موسی صدر به نشست دیگری موکول شد.