به گزارش روابط عمومی مؤسسۀ فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر، در این جلسه حجت الاسلام والمسلمین مهدی مهریزی، محقق حوزه، جایگاه زن در اندیشه و عمل امام موسی صدر را بررسی کرد.
در ابتدای این نشست که دومین نشست درس‌گفتار دربارۀ این موضوع بود، خلاصه‌ای از مباحث جلسۀ قبل بیان شد.
در ادامه آقای مهریزی دیدگاه امام موسی صدر درباره زن را با استناد به سخنرانی‌ها، مقالات و مصاحبه‌های وی شرح داد.
حجت الاسلام مهریزی با بیان این نکته که از میان آثار منتشر شده از امام موسی صدر، ده نوشته، مستقیم و غیرمستقیم، به بحث زن پرداخته است، گفت: امام موسی صدر در مقدمه‌ای که برای کتاب سلیمان کتانی با نام «زهرا(ص) فصلی از کتاب رسالت» نوشته است، نگاه اسلام به زن را به طور موجز بیان کرده است. سه اصلی که از این مقدمه استخراج می‌شود، «تمایز بین احکام اسلام و آداب و رسومی که به مرور وارد حوزه دین شدند، تفکیک احکام تاریخی و احکام بنیادین و قرآن محوری» است.
نگاه امام موسی صدر قرآن محور بودمهریزی در توضیح قرآن محوری امام موسی صدر گفت: در طول تاریخ احادیث ما در معرض آسیب‌های مختلف فرهنگی قرار گرفته است. اما قرآن از این آسیب‌ها مصون مانده است. در همۀ حوزه‌های دینی اصل قرار دادن قرآن یک مبناست. بر این مبنا احادیثی که به صراحت با قرآن ناسازگارند، مورد استناد قرار نمی‌گیرند. در حوزۀ مطالعات زنان نیز کسانی که توانستند مباحث جدی و درخور بحث مطرح کنند، رویکرد قرآنی دارند.
این محقق حوزه ادامه داد: نگاه امام موسی صدر به زن را می‌توان در شش محور دسته‌بندی کرد: شخصیت زن، جایگاه زن در خانواده، جایگاه زن در جامعه، حجاب، زن در غرب و برخی شبهات مسائل دینی مربوط به زن. وی سپس به توضیح چهار محور اول پرداخت.
وی دربارۀ موضوع شخصیت زن گفت: امام صدر با استناد به آیات قرآن جوهر وجودی واحدی را برای زن و مرد ذکر می کند و در تعبیری زیبا می‌گوید بسیاری از ما خود را مهم‌تر و بالاتر از زنان می‌بینیم اما من اصلاً چنین چیزی را از اسلام نمی‌فهمم.
مهریزی افزود: امام صدر به صراحت بیان می‌کند برخی احکام اسلام برای شرایط متفاوت وضع شده است.
وی در ادامه به بحث خانواده پرداخت و گفت: امام صدر در مقالۀ «روح تشریع در اسلام» در مباحث خانواده از بحث استمرار شریعت استفاده کرده است؛ اسلام در شریعت خود اصولی را وضع کرده است که انسان می‌تواند در حکم شرعی تغییر ایجاد کند. در اینجا شریعت بخش عملی دین است نه بخش شهودی آن؛ جهان‌بینی بخشی از دین است. بخش دیگر اخلاق است و بخش کوچک‌تر شریعت است. در قرآن هم این بخش، کوچک‌تر از موضوعات دیگر است. قرآن برای بیان کل، از کلمۀ «دین» استفاده می‌کند و بعد می‌گوید هر پیامبر شریعتی دارد. لذا دین متحول نمی‌شود، شریعت است که متحول می‌شود. از لحاظ اهمیت هم شریعت بعد از باورها و اخلاق، در درجۀ سوم اهمیت قرار دارد. اما امروز جایگاه‌ها تغییر کرده است.
امام موسی صدر چندهمسری را حکمی مقید و محدود میداندمهریزی ادامه داد: امام صدر سه نوع تحول در شریعت را ذکر می‌کند: اول، ایشان به تحول در حکم فقهی به دلیل تغییر موضوع معتقد است و یکی از نمونه‌های آن را مسئلۀ چندهمسری می‌داند. امام می‌گوید چندهمسری، برخلاف آنچه اکنون رایج است، مباح مطلق نیست، بلکه مباح مقید است و اگر بپذیریم این بحث برای رفع نگرانی خانواده است، آن‌گاه می‌توان گفت قرآن در هیچ نص صریحی از جواز چندهمسری مطلق یاد نکرده است.
امام موسی صدر به تحول احکام معتقد بودمهریزی افزود: گونۀ دوم تغییر در احکام مربوط به اصولی است که با هدف تحول وضع شده‌اند؛ مانند طلاق. در پرتو این قواعد می‌توان در شرایط ازدواج و طلاق تحول ایجاد کرد و زن می‌تواند حقوقی را دریافت کند.
وی تأکید کرد: این نظرهای امام موسی صدر بیش از چهل سال قبل مطرح شده است و ایشان این موضوع را در مورد ریاست زن بر خانواده هم مطرح می‌کند و معتقد است به طور طبیعی مرد سرپرست خانواده است، آن هم با این منطق که هر جمعی نیاز به مدیر دارد و به جهت اینکه زنان در طول زندگی شرایط جسمانی مختلفی را تجربه می‌کنند، این موضوع به طور طبیعی به مرد واگذار شده است، آن هم با شرایطی. مرد تا زمانی مدیر است که ظلم نکند و شرایط مدیریت را داشته باشد. اگر این شرایط نباشد، این سرپرستی خود به خود ساقط می‌شود. در عین حال که در زمان ازدواج می‌توان سهمی از این سرپرستی را به زن واگذار کرد.
پدر در ازدواج دختر نقش مشورتی دارددر ادامۀ بحث، مهریزی به بحث ازدواج پرداخت و گفت: امام معتقد است در ازدواج اول دختر، چون او تجربۀ لازم را ندارد، پدر باید مشارکت داشته باشد اما این نقش در مقام مشاور است و تصمیم‌گیرندۀ دختر است. در این مورد پدر نباید از حدود خودش خارج شود و اگر مخالفت پدر بی‌جا باشد، حق او ساقط می‌شود.
هر مانعی برای بروز توانایی‌های زن، مصداق زنده به گور کردن استحجت الاسلام مهریزی با اشاره به اینکه زنده به گور کردن دختران در دوران جاهلیت رفتار شایعی نبوده و به ندرت اتفاق افتاده است، اما به سبب آنکه عمل بسیار زشتی است، قرآن این‌گونه بر آن تأکید می‌کند، افزود: نگاه امام صدر به این آیه فراتر از تفسیر ظاهری معمول است. ایشان با ذکر دو مثال دو تفسیر ارائه می‌کند و می‌گوید پدری که مانع ازدواج درست دخترش می‌شود یا مردی که مانع حضور زن در اجتماع می‌شود، هر دو مصداق این آیه هستند. این آیه مصداق امروزی هم پیدا می‌کند: هر کاری که مانع بروز توانایی‌های زنان شود، در حکم همان زنده به گور کردن است.
وی تأکید کرد: امام صدر نشان داد زن در خانواده موجود درجۀ دو نیست و اسلام احکامی را تعیین کرده که می‌تواند باعث حل مشکلات امروز شود. البته چنین اجتهادهایی هنوز رایج نشده است.
امام موسی صدر زن را سازندۀ جامعه میدانستمحقق حوزۀ زنان دربارۀ نگاه امام موسی صدر به حضور اجتماعی زن، به مثابۀ محور سوم از دیدگاه وی، با اشاره به فلسفۀ ارسطویی و اعتقاد به ماده و صورت گفت: امام می‌گوید جامعۀ انسانی از دو وجه تشکیل شده و زن حکم مادۀ جامعه را دارد. این مادۀ اولیه که زن باشد، سازندۀ خانواده است که رکن اصلی جامعه است.
مهریزی در ادامه پاسخ امام موسی صدر به سؤال خبرنگاری دربارۀ امکان حاکم شدن زنان را بیان کرد. وی اظهار کرد: امام می‌گوید اسلام زن را از این کار منع نکرده است، اما این کار را برای زنان خوش ندارد، چراکه نقش دیگری برای زن قایل است که زادن و پروراندن حاکم است.
وی افزود: این حرف در مقابل نگاهی است که مخالف حضور زن در جامعه است و در این مورد حتی کتاب‌هایی نوشته است. نگاه و پاسخ امام در مقابل چنین نگاه سختی، نگاه رو به جلویی است. اگرچه می‌توان از ان فراتر رفت. شاید اگر ایشان امروز بودند، خودشان هم جلوتر می‌رفتند.
حجاب برای این است که زن و مرد در مقام انسان در جامعه حاضر شوندآخرین محوری که حجت الاسلام مهریزی به آن پرداخت، نظر امام موسی صدر دربارۀ حجاب بود. وی ابتدا گفت: نکته‌ای را در نظرها و نوشته‌های اندیشمندان لبنانی بعد از امام موسی صدر دربارۀ حجاب دیدم که متأثر از ایشان است و آن این نگاه است که اسلام می‌خواهد زنانگی و مردانگی در جامعه نمود نداشته باشد و زن و مرد تنها به مثابۀ انسان در اجتماع حضور داشته باشند، نه زن و مرد.
وی افزود: حجاب قالب و ظاهر است، باطن آن عفت و حیاست که اصلی فرهنگی در تمام فرهنگ‌هاست، اما حجاب با توجه به شرایط فرهنگی مختلف متفاوت است.
مهریزی نگاه امام موسی صدر را این‌گونه تشریح کرد: امام می‌گوید قرآن در مورد آیات سورۀ احزاب به زنان می‌گوید وقتی بیرون می‌آیید زنانگی‌تان را بروز ندهید، برانگیزاننده حرف نزنید. اگر این‌گونه باشید، اولین چیزی که مردان در شما می‌بینند زنانگی است و سایر توانمندی‌هایتان پنهان می‌شود.
وی ادامه داد: امام در جایی تعبیر زیبایی دربارۀ حجاب همسرشان دارند و می‌گویند احساس نمی‌کنم حجاب همسر و خواهرم که در جنوب فعال است، مانع وظایف اجتماعی‌شان شده باشد. امام صدر در ادامه به صراحت می‌گوید حجاب شرعی آسان‌تر از حجابی است که ما به آن عادت کرده‌ایم.
مهریزی افزود: حجاب جزء دستورات دینی است و تردیدی دربارۀ آن نیست، بحث بر سر این است که جایگاه آن در تعالیم دینی کجاست؟ معتقدم در جامعۀ ما درمورد حجاب با حساسیتی بیش از جایگاه آن در تعالیم دینی برخورد شده است. چنان‌که بی‌حجابی جزء گناهان کبیره ذکر نشده است. این نشان‌دهندۀ جایگاه حجاب است. این تعبیر که شخصیت زن به حجاب اوست، خلاف اصول دینی و توهین به زن است. شخصیت زن، مانند مرد، به دانش و خردمندی و اخلاق و نقش سازنده‌اش در جامعه وابسته است. این برداشت را از سخنان امام صدر هم می‌توان استنباط کرد.
بعد از این سخنان نشست با پرسش و پاسخ حاضران پایان یافت.
حاشیه نوشت:
ـ برنامه با تأخیری 20 دقیقه‌ای آغاز شد.
ـ حجت الاسلام مهریزی در طول سخنرانی به تناسب هر بحث جملاتی از امام موسی صدر را عیناً می‌خواند. این کار باعث ملموس‌تر و مستندتر شدن بحث شد.
ـ در بخش پرسش و پاسخ از سخنران نشست دربارۀ تأثیر لبنان بر نگاه امام موسی صدر سؤال و اینکه اگر وی به لبنان نمی‌رفت، همان نگاه سنتی را نداشت، سؤال شد. آقای مهریزی با قبول تأثیر فضا در نگاه هر فرد گفت: نگاه ایشان را نمی‌توان تنها متأثر از لبنان دانست. از زمان حضور ایشان در قم و نجف هم مسائل و مطالبی نقل شده که نشان‌دهندۀ نگاه ایشان است.
ـ در حین پرسش و پاسخ و در زمان صحبت دربارۀ سرپرستی مرد در خانواده، یکی از حاضران این پرسش را مطرح کرد که امروز زنان بر مردان سلطه دارند و این مسئله باعث بحران خانواده و افزایش آمار طلاق است. مهریزی با بیان اینکه پدیده‌های اجتماعی تک عاملی نیستند و نباید این‌گونه تحلیل شوند، گفت ربط دادن بحران خانواده به چنین مسائلی پاک کردن مسئله است. ما عوامل اصلی را پنهان و چنین موضوعاتی را پررنگ می‌کنیم. وقتی اخلاق و عدالت در جامعه آسیب دیده است، به خانواده هم سرایت می‌کند. به جای درک این موضوعات به حضور اجتماعی زنان ایراد گرفتیم. در حالی که افزایش آگاهی و علم و معرفت هرگز مشکل‌ساز نبوده و نیست. بی‌اخلاقی و جهل مشکل‌ساز است. در مورد سرپرستی خانواده هم چون شروط آن به درستی بیان نمی‌شود و در قانون هم نیامده، باعث برداشت غلط شده است.
ـ نشست‌های درس گفتار، دوشنبه اول هر ماه در دفتر مؤسسۀ فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر برگزار می‌شود. جلسۀ بعدی با حضور دکتر طلال عتریسی، استاد دانشگاه لبنان، با موضوع «امام موسی صدر، امام مقاومت» برگزار می‌شود.