پنجشنبه ۹ آذر برابر است با هشتادوپنجمین سالگرد درگذشت آیت‌الله‌ سیدحسن صدر مشهور به «محدث کاظمینی». این مرجع تقلید، محقق و مفسر در ۱۱ ربیع‌الأول ۱۳۵۴ درگذشت و در یکی از حجره‌های صحن حرم کاظمین به خاک سپرده شد.

آیت‌الله صدر از مهم‌ترین چهره‌های خاندان صدر در عراق است. وی در سال ۱۲۷۲ در کاظمین به‌دنیا آمد. تحصیلات دینی را در زادگاه خود آغاز کرد و بعد به توصیه پدرش آیت‌الله سیدهادی صدر به نجف اشرف رفت و در آنجا از محضر میرزای شیرازی بهره‌ علمی برد. از دیگر اساتید او می‌توان به آیات میرزا حبیب‌الله رشتی، محمد ایروانی، ملا حسینقلی همدانی و عبدالنبی نوری طبرسی اشاره کرد.

تالیفات آیت‌الله سیدحسن صدر
در زندگینامه آیت‌الله سیدحسن صدر نوشته‌اند که ایشان بسیار غیرت دینی داشته و تألیفات مهمی در زمینه پاسخگویی به شبهات مخالفان و معاندان مکتب تشیع به یادگار گذاشته است.

عدد تألیفات او به بیش از 80 مجلد می‌رسد که از میان آن‌ها می‌توان به این موارد اشاره کرد: «المسائل المهمه»، «تعلیقة علی رسالة التقیة لشیخنا الأنصاری»، «تبیین الإباحه»، «الدرر الموسویة فی شرح العقاید الجعفریة»، «تحصیل الفروع الدینیه فی فقه الإمامیة»، «صحیح الخبر فی الجمع بین الصلاتین فی الحضر»، «تبیین مدارک السداد للمتن و الحواشی من نجاة العباد»، «المسائل النفیسة»، «انتخاب القریب من التقریب»، «تبیین مدارک السداد للمتن و الحواشی من نجاة العباد»، «الحقائق فی فضائل أهل البیت من طریق الجمهور» و «رساله الشریفه فی الردّ علی فتاوی الوهابین» که کتاب آخر را به دلیل احساس خطر از گسترش وهابیت نوشته شده است.

مشهورترین کتاب آیت‌الله صدر
مشهورترین کتاب آیت‌الله سیدحسن صدر «تأسیس الشیعه الکرام لعلوم الإسلام» است. این کتاب در عصر حاضر با تصحیح، پژوهش و تعلیقات محمدجواد محمودی و سید عبدالستار حسنی به همت انتشارات مؤسسه کتابشناسی شیعه با شمارگان هزار نسخه و در 1520 صفحه (دو مجلد) منتشر شده است. در این چاپ ناشر پیوستی با نام «خلاصه‌ای از کلام بزرگان و اندیشمندان شیعه از صدر اسلام» به قلم آیت‌الله سیدعبدالحسین شرف‌الدین به آن اضافه کرده است.

کتاب، مقدمه مفصلی نیز درباره سیره و سرگذشت آیت‌الله صدر دارد. همچنین، مقدمه دیگری نیز از گفتار خود مؤلف در کتاب موجود است. آیت‌الله صدر بعدها تلخیص این کتاب را نیز با عنوان «الشیعة و فنون الإسلام» نوشت.

کتاب دو بخش و 14 فصل دارد. در فصول چهارده‌گانه کتاب به بررسی نقش علما و دانشمندان شیعه اثنی عشری در تأسیس و گسترش علوم مختلف اسلامی و ابداعات در آن علوم پرداخته شده است. آیت‌الله صدر در این کتاب نقش دانشمندان شیعی در تولید و نشر علوم اسلامی را تبیین کرده و این دانشمندان را از محاق فراموشی بیرون آورده است. به باور آیت‌الله صدر این دانشمندان در تأسیس و گسترش علوم، نقشی به مراتب بزرگ‌تر و مهم‌تر از دانشمندان دیگر فرقه‌های اسلامی داشته‌اند.

علوم مورد بحث در فصل‌های مختلف به ترتیب به این شرح است: «نحو»، «صرف»، «لغت‌شناسی»، «معانی، بیان و بدیع»، «عروض»، «فنون و روش‌های شعر»، «تاریخ و سیره»، «حدیث»، «تأسیس علم حدیث و رشد آن»، «فقه»، «اصول فقه»، «علوم قرآنی»، «کلام» و «علم اخلاق».

انگیزه تألیف «تأسیس الشیعه الکرام لعلوم الاسلام»
برخى از محققان و تاریخ‌نگاران معاصر در مورد انگيزه نگارش كتاب حاضر چنين نوشته‌اند كه جرجى زيدان در كتاب مشهور خود «تاريخ آداب اللغة العربية» در مورد شيعه سخنى به اين مضمون نوشت: «شيعه طايفه‌اى بود كوچک و آثار قابل اعتنايى نداشت و اكنون شيعه‌اى در دنيا وجود ندارد.»

اين شد كه شيخ محمدمحسن آقابزرگ تهرانی و دو دوست هم‌رديف و هم‌سخنش، یعنی آیت‌الله سيد حسن صدر و شيخ محمدحسین كاشف الغطاء هم‌پيمان و هم‌قسم شدند تا هریک در باب معرفى شيعه كارى را بر عهده گیرند و پاسخ جرجی زیدان را بدهند.

بر پايه اين پيمان قرار شد آیت‌الله صدر با نگارش كتابى سهم شيعه در تأسيس و تكميل علوم اسلامى را نشان دهد. این مهم با نگارش كتاب «تأسيس الشيعة الکرام لعلوم الإسلام» محقق شد. شيخ محمدحسین كاشف الغطا نيز متعهد شد كتاب «تاريخ آداب اللغة» جرجى زيدان را نقد كند. تکلیف آیت‌الله کاشف الغطا نیز در جلد دوم کتاب «النقود و الردود» به پایان رسید. این محقق در این قسمت از کتاب خود به نقد علمی کتاب چهارجلدی جرجی زیدان پرداخت. در نهایت نیز خود شیخ آقابزرگ تهرانی تعهد کرد تا فهرستی از تألیفات شیعه را گردآوری کند که به کتاب «الذریعه» ختم شد.