دلایل متعددی برای کشش و کوشش مسلمانان برای نزدیک شدن به رهبران دینی و شخصیت‌های ایشان وجود دارد. به نظر می‌رسد در این زمینه، امام موسی صدر در خود گوهری داشت که توانسته بود علاوه بر مسلمانان، پیروان سایر ادیان همچون مسیحیان را به سمت خود جذب کند. آن گوهر، امام موسی صدر را به رتبتی رساند که می‌تواند از نظر اسلوب فکری و عقیدتی، پولادین و محکم باشد اما در عمل منعطف، تعاملی و پذیرای تمامی انسان‌ها با عقاید مختلف بماند و به‌راحتی بتواند گفت‌وگو کند. شاید خیلی‌ها دستیابی به عقیده راسخ و والا را در زهد اجتماعی بدانند، در دوری از کسانی که به زعم آنان از دین دورند و با این دوری، خود را پاک نگه دارند و شاید خیلی‌ها هم اتخاذ خط فکری مشخص را مغایر با پذیرش تکثر و تعامل با همه بدانند، اما به صراحت می‌توان گفت هیچ‌کدام از این خیلی‌ها، امام صدر نیستند، ایشان نماینده دسته سوم است و همین امر این پیشوای شیعیان لبنان را بر صدر نشانده است. امام موسی صدر بینش و منش را یگانه می‌پندارد، همان‌گونه که می‌اندیشد عمل می‌کند، اگر تعامل می‌کند، گفت‌وگو می‌کند، به کلیسا می‌رود و سخنرانی می‌کند، با مسیحیان حشر و نشر دارد، تلاش می‌کند تا از فردی‌ترین عبادات، اجتماعیات را استخراج کند. بدین دلیل است که فهم وی از اسلام، همین را اقتضا می‌کند. اسلام وی، اسلامی اجتماعی است و از ایمان وی ریشه و سرچشمه می‌گیرد.

نکته حائز اهمیت دیگر آن است که در جامعه امروز ما هستند بزرگانی که به تعبیری تفنگ وجودی‌شان پراست و داشته‌ها و یافته‌هایی دارند که نیاز نسل جوان است، اما قدرت فکری آنان الزاماً هم‌نشین ظرافت و خلاقیت برای جذب مخاطب نشده است. راحت‌تر بتوان گفت که نزد ایشان، علم هست اما ذوق و هنر نیست. و این در شرایطی است که مخاطب و روحیه پرسشگری همچنان هست، اما مردی که جامع ظرافت و خلاقیت در برقراری ارتباط با جوانان تحول‌خواه باشد، چندان نیست. جای امام موسی صدر و سبک او در زمانه ما سخت خالی است، اگرچه در میان اندیشمندان و عالمان دینی ما هنوز هم کسانی را می‌توان یافت که ظرفیت این فضیلت را به درجاتی دارند.


سید مصطفی جلیلی