عنوان

توضیحات

معنای لغتی اصلاح

اصلاح یعنی «به سامان کردن» و «مرتب کردن» و افساد به معنای «پریشان کردن» در مقابل آن قرار دارد.

اصلاح و انقلاب

* اصلاح (reform) و اصلاح طلبی (reformism) با انقلاب (revolution) تفاوت دارد. در حالی که در نیم قرن اخیر معنای این دو کلمه خلط شده و انقلاب به جای اصلاح به کار رفته است.

* این معنی با تبلیغات مارکسیستی در کشورهای اسلامی سایه انداخته است، این برداشت غلط سبب شد که هرگونه اصلاح‌طلبی مذموم باشد.

اصلاح مارکسیستی

مارکسیست ها انقلاب را برای تکامل ضروری می دانند و معتقدند که باید تضادهای جامعه را تشدید کرد تا به انقلاب برسد. بنابراین با اصلاح جامعه مخالف هستند و آن را مانع رسیدن به انقلاب و انفجار می دانند.

اصلاح دینی

* مصلح دینی، معتقد است باید جامعه را اصلاح و به سامان کرد و جلوی بروز انقلاب را گرفت. و نباید برای هر مشکل و نابسامانی انقلاب راه انداخت.

* دین اسلام معتقد است هرکس به هر اندازه‌ای که ممکن باشد و برایش مقدور شود باید برای اصلاح جامعه بکوشد.

* امر به معروف، جهاد و انقلاب هر کدام یکی از مراحل اصلاح است، زمانی که در جامعه ای امید به اصلاح نیست و همه تار و پود جامعه گسیخته است باید همه ارکان آن فرو بریزد و نظام جدیدی شکل بگیرد.

عنوان

توضیحات

تفاوت تجدد گرایی و نوگرایی با اصلاح طلبی

* یک تجدد گرا و نوگرا مدرنیسم برایش اصل است و می خواهد آن را برای دینداران تبیین کند.

* یک نوگرا برای عقب نیفتادن دین از دنیای امروز، خودش را با زمان هماهنگ می کند.

* یک مصلح دینی، دین را با مقتضیات زمان هماهنگی می کند اما با روشی که خود دین در اختیار قرار می دهد.

شیوه مصلحان دینی برای همگامی با مقتضیات زمان

* امام موسی صدر یک مصلح دینی است، می گوید اسلام باید با مقتضیات زمان همگام باشد اما با شیوه مخصوص به خودش.

* امام صدر «اجتهاد» را کلید راه اصلاح و روش حرکت و اعلام نظر همگام با زمان و دنیای مدرن می داند.

* اقبال لاهوری نیز در کتاب احیای تفکر دینی از اجتهاد سخن می‌گوید و آن را موتور حرکت اسلام می‌خواند.

عنوان

توضیحات

ادب، احترام و تعامل رمز اصلاحی گری

* ادب رفتاری و و ادبیات زیبای گفت و گوی مصلحان دینی اهمیت زیادی در پیشبرد اهداف آنها داشته است.

* مصلحان دینی با همه، حتی دشمنان و مخالفان خود با احترام رفتار می کردند.

* همگرایی مذهبی در دو سده اخیر همواره آرمان مصلحان بوده است. همگرایی درک درست از زمانه و سعه صدر نیاز دارد و آنچه مهم است، اخلاق تعامل و همراهی با مذاهب است که گمشده امروز ماست.

حرکت و تکاپو در جامعه

* مصلح دینی در حرکت و تکاپو است و از هر کاری برای اصلاح جامعه دریغ نمی کند.

* فاصله بین امثال امام صدر و دیگران زیاد است. کسی که در خانه‌اش نشسته است و به درس اکتفا کرده است با کسی که ملت‌های مختلف از برکات وجودش بهره‌مند بودند، قابل قیاس نیست.

* علی‌رغم ادعاهای اهل علم امروز کاستی‌هایی را می‌بینیم که امام موسی صدر در آن زمینه‌ها ممتاز بودند. جامعیت امام صدر را در علم و اخلاق و سعه صدر امروز کمتر در یک نفر مشاهده می‌کنیم و باید سیره عملی ایشان را به عنوان الگو استفاده کنیم.

تفاوت کار یک مصلح با یک انقلابی

* نگاه انقلابی می خواهد با دامن زدن به تضاد‌ها و تقابل‌ها جامعه را به مرز انفجار برساند و برای چنین هدفی به خشونت هم متوسل می‌شود.

* مصلح به نتیجه فکر می‌کند و هدف و آرمانش را مدنظر دارد و اینکه رفتارش چه آثاری دارد. اما کسی که انقلابی به مفهوم چپی آن است، صرفا این موضوع را در نظر می‌گیرد که آیا در قالب ایدئولوژی حرکت کرده است یا خیر.

نمونه رفتار دو مصلح دینی معاصر

* مصلحان حدی برای فعالیتشان قائل نیستند. هرجا که بتوانند ظلم را کاهش دهند، وارد عمل می‌شوند. سید جمال اسدآبادی هم متهم بود که چرا با شاهان دیدار می‌کند. این انتقاد از ذهنیت غلط ناشی می‌شود که هدف را در نظر نمی‌گیرد که اگر هدف سامان دادن به امور مسلمانان و کاستن از ظلم باشد، این کار وظیفه‌ای دینی است.

*امام موسی صدر یک مصلح است و در هر کجا و به هر میزان که بتواند تأثیری بگذارد، کوتاهی نمی‌کند؛ چه محرومان لبنان باشند و چه نیروهای سیاسی ایران و چه تعامل با مراجع. به همین دلیل می‌بینیم که امام موسی در تعامل با مراجع قائل به خط قرمزی نیست و با همۀ آنان تعامل دارد.

* امام موسی صدر تلاش کرده است در هر جا نقش اصلاحی داشته باشد؛ اصلاح در دین با بازسازی تفکر دینی و اصلاح در جامعه. زمانی که امام تشخیص می‌داد برای جلوگیری از ظلم بیشتر یا آزادی زندانیان با شاه ملاقات کند؛ این کار را انجام می داد اما از نگاه انقلابی چپی این حرکت محکوم است.

برخورد مصلح دینی با

وسیله و هدف

* تفکیک بین هدف و وسیله درست نیست. همه چیز همان هدف است.

* بین هدف و وسیله از نظر اصلاح طلبی دینی تفکیک نیست. اغلب اصلاح طلبان نیز به این موضوع پایبند بودند، اما طبیعتا آنها معصوم نبوده و عاری از خطا نیستند.

فاصله گرفتن جامعه امروز از رفتار و ادب مصلحان دینی

* امروز ما از این ادبیات ویژه مصلحان در جامعه فاصله گرفته ایم. نه تنها با دیگران، دیگر مذاهب و عقاید بلکه با خودمان نیز رفتاری بر پایه مدارا و احترام و ادب نداریم.

* آیا ادبیات ژورنالیستی کنونی درخور یک مسلمان است؟ همه جا پر از تهمت، غیبت و نسبت ناروا است. این گونه به نام دین عمل می کنیم، و دین را در دنیا بدنام می کنیم.

عنوان

توضیحات

انقلاب یا اصلاح؟

* انقلابی بودن منافاتی با اصلاح طلبی ندارد اما حرکت امام حسین یک حرکت اصلاحی است. چرا که انقلاب مقدماتی می خواهد که در آن زمان مهیا نشده بود.

* در آن زمان عرصه را بر امام در شهر مدینه تنگ کردند و قصد ریختن خونش را داشتند، اگر می ماند بی فایده خونش ریخته می شد پس خروج کرد و به مکه رفت. آنجا هم همین رویه تکرار شد. امام برای پرهیز از ریخته شدن خونش در خانه خدا از آنجا هم بیرون رفت.

* زمانی که کوفیان نامه دعوت نوشتند امام به آن سمت حرکت کرد تا حرکت اصلاحی خود را آنجا انجام دهد، که آن واقعه در کربلا اتفاق افتاد و مردم نیز پشت او را خالی کردند.

* امام انقلاب نکرد، چرا که برای انقلاب باید جمعی از مردم بر علیه نظام حاکمه بشورند و کسی آنها را رهبری کند. در اینجا امام قصد اصلاح جامعه و برگرداندن سنت های پیامبر را داشت اما حکومت او را تحمل نکرد عرصه را بر او تنگ کرد و در نهایت او را مجبور به جنگ کرده و به شهادت رساندند.

* امام حسین یک اصلاح طلب است و در کوتاه مدت درصدد ایجاد انقلاب نبود.

خلط میان قیام، نهضت و انقلاب

* اگر معنای این سه کلمه به درستی فهمیده شود، مبنای حرکت های اسلامی ائمه و دیگران در طول تاریخ بهتر فهمیده می شود.

* قیام یعنی: حرکت اعتراض آمیز یک فرد یا یک جمع بر علیه نظام حاکم

* نهضت یعنی: حرکت فکری یک فرد یا یک جمع که در زمان خود یا زمان های بعدی تاثیرگذار است.

* انقلاب یعنی: حرکتی جمعی برای دگرگونی و تغییر تمام ساختارهای یک جامعه و حکومت

* انقلاب کار یک فرد نیست، زمانی اتفاق می افتد که مردم یک جامعه از نظر فکری و سیاسی متحول شوند.

عنوان

توضیحات

اجتهاد، کلید اصلاح

امام صدر، اجتهاد را کلید اصلاح در جامعه می داند.

تعریف اجتهاد

* اجتهاد در فقه به معنای نهایت جهد و کوشش برای کشف و استنباط حکم شرعی است.

* مجتهد منابع را می بیند، موضوع را کشف می کند و بعد موضوع را بر منابع عرضه کرده و حکم را استخراج می کند.

احکام ثابت و متغیر

* قوانین و احکام در فقه به دو دسته ثابت و متغیر تقسیم می شوند. قوانین ثابت در بستر زمان تغییر نمی کنند مانند نماز و روزه و ... اما قوانین متغیر با تغییر موضوع، حکمشان نیز تغییر می کند مانند احکام مربوط به خانواده، طلاق و ...

* برخی احکام باید با موضوعات وارد شده در زمان مطابقت کنند. این یک نوآوری نیست. بلکه وقتی موضوعی در گذر زمان تغییر کرد حکم آن نیز باید بازنگری شده و از نو صادر شود.

* امام صدر معتقد است کسی که حکم قدیم را برای موضوع جدید صادر می‌کند یا شناختی از حکم و موضوع ندارد یا از تطبیق آن عاجز است و در بسیاری از امور این اتفاق افتاده است.

* در برخی موارد نیز باید منابعی که حکم از آنها استخراج شده مورد بازنگری قرار بگیرد و بررسی شود آنچه از احادیث و روایت ها به ما رسیده آیا بدون اشکال است. و اینکه تلقی و برداشتی که از آنها شده درست است یا نه.

* از همین رو وقتی استفاده از وسایلی مانند آلات موسیقی که قبلا بیشتر برای مجالس عیش و طرب بوده یا شطرنج که قبلا وسیله قمار بوده، اما الان حکم ابزار مشترکه را دارد، یعنی هم به عنوان یک ورزش فکری از آن استفاده می شود و هم عده ای ممکن است برای قمار از آن استفاده کنند، باید در حکم حرمت آن ها تجدید نظر نکرد.

*بسیاری از دریافت‌های امام صدر همین‌گونه است. برای مثال اعتقاد ایشان به پاک بودن ذبیحه اهل کتاب و طهارت آنان در سیره عملی ایشان قابل تشخیص است.

اجتهاد در شیعه و سنی

* شیعه معتقد است که باب اجتهاد باز است اما سنی تنها به چهار فقیه مذهب مالکی، حنفی، شافعی و حنبلی رجوع می کند و اجتهاد بعد از آنها را جائز نمی داند.

* برادران اهل سنت حق داشتند که در این چهار مذهب محدود شوند و باب فتوای جدید را باز نکنند، چرا که در طول تاریخ پادشاهانی در ممالک اسلامی حکومت می کردند که التزام به شرع نداشتند و از این فتح باب می توانستند سوءاستفاده کنند. اما امروز که این مورد مرتفع شده آنها نیز می توانند به در مسائل متغیر و جدید به روز اجتهاد کنند.

عنوان

توضیحات

پذیرش اجتهاد و نفی مذاهب چهارگانه اهل سنت

* سلفی ها در میان اهل سنت، اصلا مذاهب چهارگانه را قبول ندارند و تنها برخی از آراء حنبلی را می پذیرند.

* سلفی ها تنها گروه اهل سنت هستند که اتفاقا خودشان دست به اجتهاد می زنند.

شیوه غلط اجتهاد

* شیوه اجتهاد کردن سلفی ها مبنای درست و عقلی ندارد و جمود عجیبی بر ظاهر نصوص دارند. آنها تنها بر ظاهر قرآن و حدیث اکتفا می کنند و به عمق و معنا کاری ندارند.

* گروهی از سلفی ها که سلفی های تکفیری هستند، در اجتهاد به نصوص هم مراجعه نمی کنند.

* بنابر این مشکل در باز بودن امر اجتهاد نیست، بلکه در شیوه نادرست اجتهاد است.