حجت‌الاسلام مسعود ادیب: امام موسی صدر الگویی برای زیست مؤمنانه در روزگار معاصر است

حجت‌الاسلام مسعود ادیب، استاد دانشگاه مفید قم، در گفت‌وگو با روابط عمومی موسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر در ابتدا به دغدغه مسلمان معاصر پرداخت و سپس از ویژگی‌های شاخص امام گفت.


وی گفت: مسئلهٔ بنیادین و اساسی مسلمانان که زیربنای تمام مسائل ماست و قریب به دو قرن است که با آن دست به گریبان هستیم، مسئلهٔ جمع میان فرهنگ و تمدن و سنت اسلامی و ارزش‌های دین مبین اسلام و اقتضائات زندگی مدرن است. فضای مدرن بخواهیم یا نخواهیم در جامعهٔ ما حضور دارد و در زندگی روزمره و فرهنگ و صنعت و سیاست و اقتصاد ما سلطه‌اش را تحمیل کرده است. این که می‌گویم «سلطه» به این معنا نیست که بخواهم ارزش‌داوری کنم و این حضور را مثبت یا منفی بدانم. چرا که فعلاً در مقام داوری نیستم. طبیعتاً برای این فضای مدرن هم وجوه مثتب و هم وجوه منفی می‌توان ذکر کرد. اما آنچه مسلم است این است که ما امروز دیگر نمی‌توانیم به سبک اختصاصی خودمان زندگی کنیم. سبک زندگی ما به هر گونه‌ای که باشد، متأثر از این فضای جدید و الزامات آن است. از طرف دیگر ما عمیقاً به دین پایبند و باورمندیم و ارزش‌های دینی را برای تعالی فردی و اجتماعی خود لازم می‌دانیم و معتقدیم که حقیقت انسان در زندگی جاودانهٔ او ظهور می‌کند و باید به گونه‌ای زیست کنیم که در زندگی جاودانه که دین خط مشی آن را برایمان ترسیم می‌کند، به سعادت برسیم. جمع این دو مقوله بسیار دشوار است. خصوصاً با توجه به این‌که ارزش‌های مدرن و سبک و آداب مدرن چندان اعتنایی به زندگی جاودانه و زندگی پس از مرگ انسان ندارد و بیشتر، دغدغهٔ زندگی این جهانی ما را دارد.


وی افزود: اینکه چگونه می‌توانیم هم در این جهان به بهترین وجه ممکن زندگی کنیم هم به گونه‌ای که زندگی جاودانه‌مان آسیبی نبیند، سؤال و دغدغه اصلی ماست. به تعبیر دیگر، چگونه می‌توانیم بین سنت اسلامی و ویژگی‌های مدرن به ترکیب معقولی برسیم که هم هدف گرانبها و ارزشمند دین را از ما نگیرد و ما را از طی مسیر دین باز ندارد و هم در عین حال در متن واقعیت زندگی امروز بتوانیم زندگی کنیم. 


حجت‌الاسلام ادیب به رویکردهای موجود برای پاسخ به این پرسش اشاره کرد و گفت: بعضی نسخه‌ها چنان است که ما باید یا مؤمنانه بمیریم یا کافرانه زندگی کنیم. ما هیچ کدام از این دو نسخه را نمی‌پذیریم. ما می‌خواهیم مؤمنانه زندگی کنیم و پیدا کردن نسخه‌ای که ما را به زندگی مؤمنانه دعوت کند، کار بسیار دشواری است. البته به لطف خدا در طی صد یا حتی صد و پنجاه سال گذشته در کشورهای اسلامی در میان اقوام مسلمان در میان مذاهب مختلف اسلامی، افکار گوناگونی ظهور کرده و کسان زیادی به دنبال پاسخ به این سؤال برآمده‌اند و به دنبال گشودن این گره بوده‌اند و کسانی هم حل مشکل را در این دیده‌اند که یا مقداری نسبت به ارزش‌های اسلامی با تسامح و سستی برخورد کرده‌اند یا این‌که به کلی دنیای جدید و اقتضائات آن را نادیده گرفته‌اند و نوعی جزمانه و بدون توجه به واقعیت‌ها را بر سنت‌های خودمان پا فشرده‌اند.


وی ادامه داد: در این میان گروه سومی یافت می‌شوند که این گروه سوم از شرق دور، از مالزی و اندونزی تا مغرب عربی در تمام قلمرو اسلامی حضور داشته‌اند و نمایندگانی داشته‌اند و یکی از بزرگ‌ترین نمایندگان این گروه سوم، جناب امام موسی صدر است.


استاد دانشگاه مفید قم گفت: اکنون بیش از سی سال از فقدان امام موسی صدر می‌گذرد و ایشان حدود بیست سال قبل از آن هم کارشان را شروع کردند. بنابراین، بیش از نیم قرن از شروع کار و مشی امام موسی صدر در لبنان می‌گذرد. امروز خیلی‌ها به این نتیجهٔ تعادلی رسیده‌اند. وقتی افراط‌گری‌های طالبانی و سلفی‌گری‌ها را دیدند، وقتی تفریط‌گری‌های سکولارها و وابستگان به تمدن غربی را دیدند، خیلی‌ها به نقطهٔ اعتدال رسیده‌اند. از اخوان المسلمین تا حتی خیلی از سلفی‌ها که دارند به نقطهٔ اعتدال نزدیک می‌شوند. اما امام موسی صدر نیم قرن پیش این مسیر را شروع کرده و در دوره‌ای بیست ساله با موفقیت در دو بعد اجتماعی و فردی نشان داده که چطور می‌شود مؤمنانه زیست و اقتضائات دنیای امروز را هم نادیده نگرفت.


وی تاکید کرد: مهم‌ترین ویژگی امام موسی صدر این بود که عالم امروز بود، مسلمان امروز بود، فرزند روزگار خودش بود. در عین این‌که وابسته به فرهنگ و تمدن اصیل اسلامی بود و در سطح اجتهاد آشنایی عمیق و فقاهتی با سرچشمه‌های معرفت اسلامی داشت، روزگار جدید را می‌فهمید و مردی از جنس زمان خودش بود و به تعبیر سهراب، با تمام افق‌های باز نسبت داشت.


حجت‌الاسلام ادیب افزود: تفکر امام موسی صدر و شیوهٔ عملی امام موسی صدر یکی از پاسخ‌های بسیار ارزشمندی است که ما امروز به آن نیازمند هستیم. می‌توان گفت دیگرانی هم که در این مسیر گام برداشته‌اند، و برای ما خیلی ارزشمند و مغتنم هستند، الهام‌گرفته از امام موسی صدر هستند. مضافاً بر این که زمینه‌های اجتماعی، سیاسی، خانوادگی و جذابیت‌های شخصی امام موسی صدر و دیگر پدیده‌هایی که دست به هم دست هم دادند، الگوی منحصربه‌فردی از ایشان به وجود آوردند که متأسفانه هنوز در سطح ایشان به چنین الگویی دست پیدا نکرده‌ایم.