سید موسی صدر فرزند آیت ا... سیدصدرالدین در چهاردهم خرداد ۱۳۰۷ ش. درخیابان چهار مردان قم، به دنیا آمد.
غلامرضا آذری خاکستر
سید موسی صدر فرزند آیت ا... سیدصدرالدین در چهاردهم خرداد ۱۳۰۷ ش. درخیابان چهار مردان قم، به دنیا آمد. پدرش از مراجع قم و مادرش فیضیه خانم، دختر حاج حسین آقا قمی است. وی تحصیلات ابتدایی را در مدرسه حیات قم و متوسطه را در دبیرستان حکیم نظامی به اتمام رساند. امام موسی صدر تحصیلات حوزوی را همزمان با تحصیل در دبیرستان آغاز کرد، اما در پایان مقطع متوسطه به طور تمام وقت به تحصیل در حوزه علمیه قم پرداخت. او در این راه، از حضور عالمان فرزانه‌ای مانند آیةا... بروجردی، سید احمد خوانساری، محقق داماد، حجت کوه کمره‌ای و امام خمینی (ره)، در کنار پدر بزرگوار خود کسب فیض کرد.
اولین حلقه اتصال حوزه و دانشگاه
سید موسی صدر علاوه بر تحصیلات حوزوی، به تحصیل در دانشگاه نیز پرداخت. در سال ۱۳۲۹ وارد دانشکده حقوق دانشگاه تهران شده و در رشته اقتصاد ادامه تحصیل داد. می‌توان گفت، وی نخستین روحانی است که تحصیلات دانشگاهی داشته و در واقع حلقه اتصال بین دو قشر عظیم فرهنگی یعنی حوزویان و دانشگاهیان است. پس از اتمام تحصیل دانشگاه در سال ۱۳۳۲ شمسی، به نجف اشرف هجرت کرد و تا سال ۱۳۳۷ از محضر اساتیدی چون آیات عظام حکیم، خوئی و عبدالهادی شیرازی بهره برد.
وی در این سال به ایران برگشت و سردبیری اولین نشریه حوزه علمیه قم به نام «درسهایی از مکتب اسلام» را به همراهی تعدادی از روحانیون برعهده گرفت. مقالات ایشان در موضوع اقتصاد در این مجله، نشان از بینش اقتصادی وی دارد. تأسیس دبیرستان ملی در قم، از دیگر فعالیتهای امام موسی صدر دراین سالهاست.
هجرت به لبنان
در اواخر سال ۱۳۳۸ به لبنان مهاجرت کرده و عمده مبارزات و اقدامهای اصلاحی‌اش را در آنجا پایه ریزی می‌کند. تأسیس مؤسسه صنعتی جبل عامل، بازسازی جمعیت خیریه احسان و نیکوکاری، رسیدگی به وضعیت زنان، تأسیس خانه دختران، ایجاد آموزشگاه پرستاری، راه اندازی درمانگاه و مراکز پزشکی، تأسیس کارگاه‌های قالیبافی، راه اندازی مرکز بررسیهای اسلامی و مجلس اعلای شیعیان، از مهم‌ترین اقدامهای امام موسی صدر در لبنان محسوب می‌شود.
پایه گذاری جریان انقلابی در لبنان
امام موسی صدر در خطابه‌ای که روز انتخابش به ریاست مجلس ایراد نمود، مهم‌ترین برنامه‌هایش را در چند موضوع اصلی تبیین کرد. تنظیم شؤون طایفه‌ای شیعه و بهسازی هر چه بیشتر اجتماعی و اقتصادی شیعیان، قیام و اقدام به یک موقعیت کامل اسلامی از نظر فکری، عملی و مبارزه و جهاد، اقدام اساسی در راستای وحدت، همکاری با همه طوایف لبنان، صیانت از استقلال کشور، مبارزه با جهل، فقر و فساد، پشتیبانی از مقاومت فلسطین و ایجاد سازمان نظامی امل، از اصولی است که وی از آن‌ها یاد کرده است.
اصلاحات اجتماعی امام موسی صدر، با شناخت عمیق از جامعه لبنان بوده است. بنابراین، وی با انجام اصلاحاتی که بیشتر تمرکز انقلابی دارد، سعی نموده تا یک جریان انقلابی را در لبنان پایه گذاری کند. مردمی بودن، سیستماتیک بودن برنامه‌ها، برنامه ریزی بر اساس وضع موجود، آینده نگری، ایجاد آشتی و نزدیکی میان جامعه شیعیان و نهادهای دینی و عبور از گفتمان تئوریک و وارد کرن نهضتهای اسلامی در عرصه عمل از ویژگیهای عمده فعالیت امام موسی صدر است.
رسالت من، مفهوم زندگی من است
اندیشه‌های انقلابی، یکی از مهم‌ترین محورهای فعالیتهای امام موسی صدر است. این اندیشه‌ها الهام گرفته از خط سیر انبیا و ائمه (ع) می‌باشد. وی در خصوص ایستادن در مقابل طاغوت چنین می‌پندارد: «ایستادن در برابر طاغوت هزینه دارد، با وجود این می‌دانم که رسالت من، همانا امانت من و مفهوم زندگی من است.» امام موسی صدر در مقابل مفاهیمی چون انقلاب، از فتح و پیروزی هم سخن گفته است: «فتح انقلابی است اصیل که وارداتی، اقتباسی و تقلید شده نیست. انقلابی در راه مستقیم است نه در راه مغضوبان الهی و گمراهان». انتظار و امید یکی از مفاهیم انقلابی اندیشه‌های امام موسی صدر می‌باشد.
وی انتظار را نوعی آمادگی می‌داند: «انتظار عبارت است از اینکه آماده باشیم، شمشیر و تفنگ در دست تمرین کنیم و آموزش نظامی ببینیم، خود را آماده سازیم، مراقب و نگهبان بگماریم.» تاریخ را آن گونه که حسین (ع) می‌خواهد، بنا می‌کنیم سخنرانی امام موسی صدر در روز عاشورا، تا حدی به افکار انقلابی وی اشاره دارد: «حسین (ع) شورید، ولی برای علاقه به شورش نبود، او جنگید و کشت اما به دلیل علاقه به قتل و خونریزی نبود، تنها برای پاسداری از اسلام بود. حسین (ع) تا این اندازه، حقیقت بنی امیه را آشکار کرد و نقاب از چهره واقعی یزید برداشت و تأکید کرد که این مرد به رسالت اسلامی و ارزشهای انسانی و هیچ چیزی پایبند نیست و من برای همین قیام کردم و پنهان را بر شما آشکار ساختم...
اگر حسین نبود، یزید شناخته نمی‌شد، چرا که با بسیاری از راه‌ها و روش‌ها چهره خود را می‌پوشاند و می‌توانست در پس این نقاب‌ها، اسلام را با حکمی پس از حکم و امری پس از امر و موضعی پس از موضع، نابود کند. ولی حسین (ع) همه این‌ها را روشن ساخت و یزید و بنی امیه را رسوای امت کرد و سپس به آن‌ها گفت:ای مسلمانان، شما داوری کنید. این حکمران شماست که بر شما چیره است. به چهره او بنگرید. او را چگونه می‌یابید؟ آیا قبول می‌کنید که در برابر او کرنش و بیعت کنید؟ یک تن نزد حسین (ع) تنها یک نفر نبود، بلکه یک تن سلاحش بود. یک طفل در پیش اوفقط یک طفل نبود، وسیله‌ای برای سوزاندن نقاب‌ها و روشن کردن حقایق بود. ما در این وطن حق داریم. ما جماعت حسینی هستیم. ما در کاروان حسین (ع) می‌رویم. ما انقلابی همراه حسین (ع) هستیم. ما تاریخ را آن گونه که حسین (ع) می‌خواهد بنا می‌کنیم و آرزومندیم حرف ما فهمیده و هدف ما شناخته شود.»
انقلاب ایران؛ ندای پیامبران امام موسی صدر در آخرین سفر خود به فرانسه در روزنامه لوموند، مقاله‌ای درباره انقلاب اسلامی با عنوان «ندای پیامبران» نوشته است در بخشی از این مقاله آمده است: «جنبش ملت ایران به رغم گسترش آن و تمام اتهامهای که قدرت حاکمه بر آن وارد می‌آورده به دلیل مردمی بودن، اصول، هدف‌ها و خلاقیتش از اصالت کامل برخوردار است... این ملت بدون اسلحه با خون خود و به خوبی و قهرمانانه این حمایت را به ثبوت می‌رساند و نیرویی تشکیل می‌دهند که هیچ چیز نمی‌تواند آن را خرد کند. این موج که امروز در ایران گسترش یافته است، ندای پیامبران را قبل از اینکه این ندا توسط مریدان و سودجویان ننگین شود، به یاد می‌آورد.»
منابع
۱- سید محمدرضا غیاثی کرمانی: یوسف لبنان امام موسی صدر.
۲- گزارش پیگیری سرنوشت امام موسی صدر (تهران، مجلس شورای اسلامی دوره هفتم، ۱۳۸۶)
۳ - هادی خسروشاهی، امام موسی صدر استمرار راه سیدجمال الدین اسدآبادی.
۴ - سخنرانی امام موسی صدر در کلاس اعضای ارشد جنبش امل به مناسبت عاشورا، ترجمه مهدی فرخیان