هرچند که این فضائل در شخص او گرد آمده است. در جهان بشری، جهان اسلام و عالم تشیع شخصیتهای و عالمان هنری و اجتماعی ظهور کرده‌اند. اما اینکه فضائل گوناگون امام متضاد در وجود یک فرد جمع شود استثنایی است که امام موسی صدر نمونه بارز آن است.

وی تصریح کرد: امام موسی صدر به مراحل بالای اجتهاد فقهی و دینی دست یافته بود امام به تحصیلات فقهی، کلام، فلسفه، تفسیر اکتفا نکرد و در سایر شاخه‌های علوم اسلامی و بشری صاحب نظر بود. علاوه بر تحصیلات دانشگاهی در عرصه مختلف مسائل روز دارای. مطالعات عمیق بود. او مصداق بارز و گویای امام صدق یعنی زبان آگاه به زمانه خویش بود که اگر عالمان دینی از این فضیلت تهی باشند، علم و جایگاه اجتماعی آن‌ها سدی در برابر پیشرفت خواهد بود.

رئیس جمهور، امام موسی صدر را مظهر واقعی یک روشنفکر دانست و گفت: او روشنفکر هرهرلی مذهب نیست، باورهای او بر برهان، و دلیل و منطق استوار است. یعنی سخن‌ها را می‌شنود و بهترین را انتخاب می‌کند و برآن پافشاری می‌کند.

در عین حال که به فرد انسانی احترام می‌گذارد به سبب برخوردار از منطق استوار، از تعصب ناروا و اسارت در بند عادتهای فسیل شده‌‌ رها شده است. وی با بیان اینکه روشنفکری کسی است که از نوآوری در عمل و نظر استقبال می‌کند، گفت: اسلام بر تعقل و خردورزی انسان تاکید می‌کند، دین نیز برای رهایی و بالابردن بینش و تقویت عنصر ممیز انسان یعنی خرد آمده است و در صورت‌ها و شکلهایی متناسب با زمان که رنگ تقدس گرفته، خلاصه می‌شود. اما روشنفکری دچار آفت بزرگ تاریخی شده است یعنی به جای آنکه خود را با مقولات زمان تنظیم کنند در مقابل تحولات زمان و اندیشه که منجر به تحولات زمان می‌شود می‌ایستد. وی ظاهر بینی را آفت بزرگ دین‌ها دانست و گفت: حداقل در بخشهای مهمی از تاریخ ادیان محتوای دین قربانی صورت‌ها و شکل‌ها شده است.

اشکال و صوری که متناسب با زمان هستند وقتی که رنگ تعصب می‌گیرند مانع دیدن چهره حقیقت دین می‌شوند و دین به جای آنکه عامل رشد و اعتلای باشد، عامل ایستایی و پافشاری بر ظواهر و غفلت از دین می‌شود.

وی افزود: یکی از دردسرهای بزرگ پیامبران الهی این بود که با عادتهای فسیل شده و با شکلهای ظاهری دین که رنگ تقدس یافته است، روبه رو بودند و در برابر منطق استوار دین که انسان را به خردورزی و تامل در آفاق و انفس دعوت می‌کرد، ایستادند و می‌گفتند؛ این خرد آمده تا ما را از آنچه به آن عادت کرده‌ایم، دور کنند و عادتهای مقدس ما را بگیرند و از هویتمان تهی کنند.

وی با بیان اینکه گذشتگان ما این روش را داشته‌اند و ما پیرو آن هستیم گفت: پیامبران آمدند تا این عادت‌ها را تغییر دهند و حتی پیامبر اسلام (ص) نیز که به عرف جامعه بسیار اهتمام داشتند و بسیار از صورتهای رایج در آن روز را زدودند با تفسیر محتوای آن صورت‌ها به آنجان بخشیدند.

خاتمی تاکید کرد: ظاهر بینی و اسارت در بند عادت‌ها از مشکلات بزرگ بشری و به خصوص جوامع دیندار است. چرا که دین امری متعالی است که وقتی قداست محتوای دین به ظاهرش سرایت می‌کند، ظواهر که تنها جامعه دین هستند، مقدس می‌شوند و به جای اینکه انسان‌ها اینجامعه را از تن درآورند و متناسب با زمان و مکان در آن تحول ایجاد کنند تا محتوای دین محفوظ بماند، می‌کوشند صورت‌ها را برجامعه تحمیل کنند و این امر امکان پذیر نیست و نتیجه اآن دین گریزی جامعه خواهد بود.

رییس جمهور در ادامه اظهار داشت: امام موسی صدر روشنفکر اهل بود که به حقیقت دین توجه داشت، در عین حال به موازین و اصول که در حقیقت مهم‌ترین دشمن ظاهر بین است، پاینبند بود. خاتمی با بیان اینکه پرستش در ذات انسان است گفت: اگر فرد خدا را نپرستد پرستشگر اموری می‌شود که حتی از خود انسان نیز کوچک‌تر هستند.

وی افزود: شان انسان بالا‌تر از آن است که بنده انسان دیگری باشد، چه به اینکه بندهٔ امور باشد که جزئی از انسان یا کوچک‌تر از آن است.

خاتمی در ادامه اظهار داشت: روشنفکر حقیقی بر اساس اصول معیار به حقانیت خود معتقد است. چنین روشنفکری در نظر و عمل نوآور است چنانکه امام موسی صدر بدون تردید از جمله کسانی هستند که این راه و روش را دنبال می‌کردند. رییس جمهوری احترام به جوهر انسانیت را از دیگر خصوصیات امام موسی صدر عنوان کرد و گفت: انسان از آن جهت که انسان است، مورد احترام است و صاحب حقوق و حرمتی است که باید آن را پاس داشت.

وی تصریح کرد: این بینش به علاوه خردورزی مسئله‌ای را پیش می‌آورد که برای صلح جامعه بشری لازم است و آن رواداری است بدین معنی که انسان به میزانهایی پایبند است، روادار نیز هست و انسان مقابل را صاحب احساسات و اندیشه می‌دانند.

خاتمی با بیان اینکه محیط اجتماعی امام موسی صدر اقتضای چنین منشی را داشت گفت: جامعه لبنان جامعه‌ای متکثر و برخوردار از طوایف مختلف و جایگاه تلاقی تمدنهای متفاوت است و کسی می‌تواند در چنین محیطی بماند که چنین روحیه‌ای داشته باشد، اهل رواداری و منطق باشد.

رئیس جمهور در ادامه اظهار داشت: امام موسی صدر به عنوان رهبر شیعه در لبنان معرفی می‌کنیم به عنوان شخصیتی فرا‌تر از رهبری یک طایفه حضور داشت.

خاتمی با اشاره به سفر اخیر خود به لبنان گفت: در این سفر با نمایندگان و رهبران همه فرقه‌ها و طوایف دیدار داشتم، آن‌ها به طور یکسان از شخصیت امام موسی صدر به بزرگی یاد می‌کردند. در این سفر او را به عنوان رهبر همه طوایف یافتم، رهبری که به عنوان یک قهرمان ملی مورد احترام قرار می‌گرفت.

وی افزود: امام موسی صدر از موضع دین دغدغه دنیای مردم را داشت و این راز محبوبیت و تاثیر او در جامعه بود و مختص فرقه خاصی نبود.

خاتمی یادآور شد گرچه شیعه بخش محروم جامعه لبنان را تشکیل می‌دهد و توجه به بهبود وضعیت این طایفه مظلوم که اکثریت را در برداشت لازم بود، نگاه او به محرومیت نه یک ابزاری بلکه نگاهی اصولی بود، او خواستار عزت هر انسان بود که در لبنان، جامعهٔ اسلامی و انسانی زندگی می‌کرد.

وی تصریح کرد: امام موسی صدر همزمان با تقویت بنیه دینی و اعتلای بینش و روش شیعه سعی می‌کرد با دمیدن روحیه خودباوری و تلاش برای رفع محرومیت از این بخش محروم اندیشه خود را به سایر طوایف گسترش دهد آثار به جا مانده از وی نشانه همه جانبه نگری اوست. رئیس جمهور در ادامه سخنان خود با بیان اینکه مجلس اعلای شیعه پشتوانه اعتقادی و معنوی و جامعه شیعه لبنان است، گفت: «حرکت محرومان» جریانی برای ایجاد خودباوری و تقویت حرکت به سوی رفع فقر و محرومیت است.

به همین منظور امام موسی صدر موسسات خیریه‌ای را برای بهبود وضع زندگی انسان‌ها تاسیس کرد. وی افزود: جنبش امل به عنوان پشتوانه عزت و اقتدار جامعه لبنان است، جامعه‌ای که تا ضعیف باشد توسری خور است اما آنچه نباید فراموش شود این است که ما نباید ظلم ستیز باشیم بلکه باید در مقابل ظلم و تجاوز نیز بایستیم، آموزش ببینیم و نیرومند شویم.

خاتمی تصریح کرد: جنبش امل حرکتی جهادی است، اما نه برای تجاوز بلکه به منظور جلوگیری از تجاوز متجاوزان به حقوق جامعه‌ای که مردم آن حق زندگی آبرومند دارند. امام موسی صدر نیز خواستار عزت و استقرار عدالت در جامعه بود و اسراییل را عامل اصلی تبعیض، نابرابری، بحران، خشونت و عقب ماندگی می‌دانست. اسراییل که با غصب به وجود آمده و با سرکوب به حیاتش ادامه می‌دهد.

رئیس جمهور تصریح کرد: امام موسی صدر کوشید بیداری و اعتماد به نفس را در جامعه لبنان به وجود آورد و برپایه آن سازوکاری برای ایستادن در برابر اشغال متجاوزین ایجاد کند.

وی با اشاره به عملکرد گروه مقاومت لبنان گفت: این گروه که بار اصلی آن بر دوش جوانان فداکار پیرو امیرالمومنین است به درجه‌ای رسیده که برای اولین بار قدرت سهمگین اسراییل را مجبور به عقب نشینی از نقطه اشغال شده کرده است تا جایی که به شکست خود اعتراف می‌کند.

خاتمی در ادامه پیروزی و مقاومت ملت بزرگوار لبنان را افتخار بزرگی برای شیعه، اسلام و مقاومت اسلامی دانست و گفت: رمز مقاومت ملت بزرگوار لبنان که به عنوان خط مقدم دفاع از عزت عرب، اسلام و محرومان است. بذری است که امام موسی صدر آن را کاشته است. وی افزود: قهرمانان جنوب لبنان برای اولین بار اشغالگر بزرگ را وادار به عقب نشینی کردند تا جایی که آن‌ها اعتراف کردند که اندیشه‌ها، راهنمایی‌ها و سازماندهی امام موسی صدر منشا پیروزی آن‌ها بوده است.

خاتمی با بیان اینکه محور کار امام موسی صدر مقاومت و ایستادگی در برابر ستم بود، افزود: او خواستار صلح و پیشرفت بود نه درگیری و خشونت، اما متاسفانه مصلحان همواره در اقلیت و مظلومیت بودند.

رئیس جمهور با اشاره به اعتصاب تاریخی امام موسی صدر در هنگام جنگهای داخلی لبنان، اظهار داشت: این اعتصاب یک حادثه تاریخی ثبت شده در مبارزات او و لبنان است. تلاش او و پیروانش منجربه کنفرانس ریاض در سال ۱۹۷۶ شد که نتیجه آن صلح پایدار در جامعه لبنان بود.

خاتمی همچنین به تلاشهای امام موسی صدر در جهت ایجاد جبهه فراگیر وحدت ملی در لبنان اشاره کرد و گفت: این حرکت امام در جامعه لبنان مورد استقبال قرار گرفت تا جائیکه قرار شد پس از بازگشت از سفر لیبی این حرکت را که مکمل مجلس اعلا بود ایجاد کند اما متاسفانه با بروز آن حادثه ایجاد این جبهه فراگیر عقیم ماند.

وی در ادامه بر ظرفیت بالا و استعداد کم نظیر امام تاکید کرد و گفت: وی از جمله کسانی بود که اگر در حوزه علمیه می‌ماند به سادگی تا قله مرجعیت شیعه بالا می‌رفت. اعتبار خانوادگی، دانش وسیع، محبوبیت در حوزه‌ها و دست یابی به درجه اجتهاد در جوانی او را در موقعیت ممتازی قرار داده بود. اما ایشان با ترک همه این‌ها به نقطه پرآشوبی رفت که حضورش ضروری می‌نمود تا پناه شیعیان لبنان باشد.

وی افزود: حضور امام در لبنان سبب شد شیعیان لبنان جایگاه خود را در خاورمیانه بیابند و بخش اثرگذار جامعه شوند. او فقط به دنبال تقویت شیعه نبود بلکه قهرمان آزادی خواه، عدالت طلب و پیشرفت جوی دنیای عرب و جهان اسلام بود که دشمنان اسلام تحمل آزادی چنین چهره‌هایی را ندارند.

خاتمی در ادامه سخنانش گفت: امام در موقعیت دستیگر شد که موجب بیداری اسلام در سراسر دنیای اسلام به چشم می‌خورد، خودباوری در میان اعراب برای ایستادگی در برابر تجاوزگری‌های اشغالگران به وجود آمده بود و بالاخره حرکت موج خیز انقلاب اسلامی در ایران شکل گرفته بود. در چنین شرایطی وجود امام موسی صدر برای کسانی که خواستار عزت و عزمت مسلمانان نبودند به نظر مضر می‌آمد، چرا که او می‌توانست در همه عرصه‌ها تاثیر گذار باشد.

رئیس جمهور با بیان اینکه نباید ساده اندیشی را یک اتفاق ساده تلقی کرد، گفت: ربوده شدن امام موسی صدر ناشی از توطئه بزرگی است که پس از ۲۶ سال از اختفای آن بزرگوار هنوز هم مانع از گشودن راز معمای اختفای او هست. خاتمی تاکید کرد: نمی‌توان در برابر سرنوشت این عزیز که به سرنوشت جامعه بشری، امت اسلامی و نیز جامعه ما پیوند خورده است بی‌تفاوت بود.

ما نیز نسبت به مسئله بی‌تفاوت نبوده‌ایم و گامهایی به جلو رفته‌ایم. اما عزمت حادثه و آثار برجای مانده مانع پیشرفت بیشتر ما در پیگیری این امر است که امیدواریم با تامل و واقع بینی بتوانیم گامهای موثری برداریم.

وی افزود: اگرچه امام موسی صدر در میان ما نیست امام روش و منش او سرمایهٔ بزرگی در دست جامعه شیعی است و امیدوارم چنین همایشهایی بتواند ارزش این سرمایه را روشن کند و گوشه‌های ناپیدایی از شخصیت او را مشخص سازد.