در حالی که او قبل از آنکه سیاستمداری در کسوت روحانی باشد، اندیشمندی متفکر و پژوهشگری عملگرا در لباس روحانیت است. سرویس فرهنگی هنری برنا- علی سید محسنی/ بسیاری حتی نمی‌دانند او اولین روحانی دانشگاهی تاریخ ایران است و در دانشگاه تهران رشته حقوق در اقتصاد خوانده است. به سبب همین آشنایی با علم اقتصاد اولین تألیفات او در نخستین مجله حوزوی در قم به نام «مکتب اسلام» با سردبیری امام موسی صدر مجموعه مقالاتی بود با عنوان «اقتصاد در مکتب اسلام».

جالب است که مجله مکتب اسلام در عصری منتشر می‌شد که روزنامه خوانی یک طلبه علوم دینی نشانه بی‌تقوایی و ضعف ایمان وی تلقی می‌شد تا چه رسد به اینکه یک روحانی، روزنامه نگار و یا صاحب امتیاز مجله‌ای بشود! و اگر خواست خدا و حمایت مرجع مقتدر آن زمان حضرت آیت الله بروجردی نبود چه بسا در شماره‌های اولین آن با مخالفت‌های بسیار کوته فکران متوقف می‌شد. مرحوم علی دوانی درباره نظر علامه متفکر شهید مرتضی مطهری بعد از خواندن شماره‌های مجله می‌نویسد: «شهید مطهری ضمن اظهار مسرت زیاد، ‌ در حاشیه اغلب مقالات اظهار نظرهایی کرده بود. آن طور که به خاطر دارم مخصوصاً از مقاله اقتصاد در مکتب اسلام آقای سید موسی صدر تعریف کرده بود که این مقاله تازگی دارد و در اوضاع و شرایط کنونی لازم و ضروری است.

در آن زمان‌ها این گونه مباحث سابقه نداشت. «آری سید موسی صدر قبل از آنکه احساس وظیفه کرده و به فعالیت‌های اجتماعی و فرهنگی و سیاسی مشغول شود، اندیشمند آینده نگری است که دغدغه سرگشتگی و گم گشتگی بشر امروز را دارد و در این راستا سخت به دنبال تببین مکتبی است که بتواند راهنمایی برای بشر حیران آخر الزمان باشد؛ مکتبی چون اسلام ناب! سال هاست که وجود بنیادی برای حفظ و ساماندهی جدی تألیفات امام موسی صدر ضروری می‌نماید.

بنیادی که علاوه بر گرد آوری نوشته‌ها و سخنرانی‌های فارسی امام به ترجمه آثار عربی به جا مانده از ایشان هم بپردازد. اکنون که پس از سال‌ها موسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر به صورت رسمی و مستقل پا به عرصه نشر گذاشته و برای اولین بار است در بیست ودومین نمایشگاه بین المللی کتاب غرفه‌ای جداگانه دارد.

و آثار تآلیفی امام سید موسی صدر و آثاری که پیرامون شخصیت ایشان چه از این موسسه و چه از دیگر ناشران کشور منتشره شده را یک جا عرضه کرده و به دید علاقمندان این شخصیت ناشناخته ایرانی می‌رساند؛ به جا است که مروری مختصر بر این آثار داشته باشیم:

نای و نی

نخستین کتاب از مجموعه «در قلمرو اندیشه امام موسی صدر» است. این کتاب به همت دانشمند فقید، مرحوم حجت‌الاسلام و المسلمین علی حجتی کرمانی گردآوری و ترجمه شده است. کتاب شامل برخی از سخنرانی‌ها، مقالات، مصاحبه‌ها و بیانیه‌هایی است که از زمان استقرار امام موسی صدر در لبنان تا نخستین سال تاسیس مجلس اعلای شیعیان ارائه یا صادر شده است.

فصل اول این مجموعه به اصول عقاید، جهان‌بینی، ارزش‌ها و اخلاق و تاریخ اسلامی اختصاص یافته است. مخاطبان موضوعات این فصل گاهی شیعیان در مساجد، گاهی مسیحیان در کلیسا، افرادی در محافل علمی و دانشگاهی لبنان یا دیگر کشورهای عربی و اروپایی بوده‌اند.

بخش دوم این کتاب گزارشی است از تجربه امام موسی صدر در لبنان، برای احیای هویت، حرکت و شخصیت شیعیان در لبنان. این بخش، روش کار امام را که از صور در لبنان شروع شده و سپس به تمام مناطق شیعه نشین لبنان گسترش یافته، تشریح می‌کند. قسمت آخر به معرفی دشمن مشترک و تمهیدات جمعی، ملی و فراملی می‌پردازد که برای مبارزه با اسرائیل و حمایت از ملت مظلوم فلسطین صورت گرفته است.

این اقدامات، پس از تاسیس مجلس اعلای شیعیان و آغاز حملات اسرائیل به جنوب لبنان شدت بیشتر و ماهیت جدیدی به خود گرفت و به سبب اعتماد قاطبه ملت لبنان به امام، نقش و موقعیت خاصی برای رهبری ایشان در راه مبارزه با تجاوزگران و اشغالگران و دفاع از شیعیان جنوب لبنان، که در معرض حملات دائمی اسرائیل قرارگرفته بودند، فراهم آورد.

ادیان در خدمت انسان

نام این کتاب، از موضوع سخنرانی تاریخی امام موسی صدر در کلیسای کبوشیین بیروت اقتباس شده است. امام برای موعظه آغاز روزه به این کلیسا دعوت شده بود. این رویداد بی‌نظیر نخستین بار بود که شکل می‌گرفت.

کتاب در بردارنده سخنرانی‏‌ها و مقالات مختلفی از امام موسی است؛ از جمله سخنرانی در کلیسای کبوشیین، سخنرانی در مراسم چهلم شریعتی و مقاله» پیام انبیا سرچشمه قیام «که درباره انقلاب اسلامی ایران است و در روزنامه لوموند پاریس به چاپ رسید. هم از آزادی مطبوعات در این مجموعه سخن رفته است و هم از نقش و جایگاه دین در دنیای امروز هم از تمدن درخشان اسلامی صحبت شده و هم از عدالت اسلام....

این مجموعه، با موضوعات متنوع، دست کم این حسن را دارد که می‌تواند ما را با دیدگاه‌ها و روش و منش امام موسی صدر آشنا سازد.

رهیافت‌های اقتصادی اسلام

کتاب سوم از مجموعه «در قلمرو اندیشة امام موسی صدر» به گفتار‌ها و نوشتارهای اقتصادی امام موسی صدر اختصاص دارد. این کتاب در سه بخش فراهم آمده است: بخش نخست مجموعه کامل مقالات امام موسی صدر در نشریه مکتب اسلام است.

بخش دوم گفتارهای اقتصادی امام موسی صدر است که در لبنان ارائه شده که بخش عمده آن، درس ‌گفتارهای وی برای اعضای ارشد جنبش امل است. بخش سوم در بردارنده دو مقاله اقتصادی اجتماعی است؛ یکی درباره اختلاف طبقاتی و راه حل آن در اسلام و دیگری درباره عدالت اقتصادی و اجتماعی از نظر اسلام است.

پرتو‌ها

مجموعه پرتو‌ها، کتاب‌هایی در قطع جیبی است که هر جلد آن به یک و یا چند سخنرانی با موضوع واحد، از امام موسی صدر اختصاص دارد. هدف از چاپ این مجموعه، فراهم آوردن کتابی با حجم اندک، قیمت مناسب و در ظاهری زیبا برای علاقمندان بوده است. این مجموعه با همکاری موسسه امام موسی صدر و سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران و موسسه نشر شهر چاپ شده است.

عناوین این ۱۰ جلد عبارتند از: دین در جهان امروز، اخلاق روزه، محمد پیامبر بت شکن، زهرا فصلی از کتاب رسالت، علی موحد بود و بس، حسین وارث آدم، زینب شکوه شکیبایی، عدالت در اسلام، اسرار ربودن امام صدر و روح تشریع در اسلام.

اندیشه ربوده شده

موسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر مقاله‌ها، سخنرانی‌ها، مصاحبه‌ها، میزگرد‌ها و حاصل برخی نشست‌های انجام گرفته درباره امام صدر را به صورت کتاب در اختیار علاقه مندان قرار داده.

کوشش شده است تا مطالب برگزیده متنوع باشد، تا هم از ملال خواندن کتاب کاسته شود و هم به جنبه‌های مختلف شخصیت امام پرداخته گردد.

در این کتاب به جنبه‌های مختلف شخصیت امام موسی صدر از دیدگاه صاحب نظرانی چون امام خمینی، مقام معظم رهبری، سیدمحمد خاتمی، نبیه بری، سید محمدباقر حکیم، می‌رمحمد صادقی، محسن کمالیان، سید صدرالدین صدر، جورج خضر، نیکولاتیفن، رباب صدر، صادق طباطبایی، سید محمد حسین فضل‌الله، مصطفی محقق داماد، سید حسن نصرالله و اکبر هاشمی رفسنجانی.... پرداخته شده است.

امام موسی صدر، امید محرومان

کتابی است به تألیف عبدالرحیم اباذری درباره امام موسی صدر از تولد تا ربودن، در آغاز خاندان صدر و اجداد امام موسی صدر معرفی شده و سپس به بررسی فعالیتهای امام موسی صدر در ایران و عراق و لبنان پرداخته.

با توجه به این مطالب و نیز با توجه به نثر ساده و روان و حجم متوسط، این کتاب می‌تواند آغاز خوبی برای شناختن امام موسی صدر باشد. همچنین تصویرهای موجود در کتاب بر جذابیت آن افزوده است. کتاب، سیر تاریخی منظمی از تولد امام در قم تا ربوده شدن او در لیبی دارد.

همین روایت داستانی یک خطی باعث شده خواننده کاملا با شخصیت و زندگی نامه امام آشنا شده و به تحلیل خوبی از فضای لبنان آن روز و اثرات اقدامات امام دست یابد.

عزت شیعه (دفتر اول)

این کتاب در زمستان ۱۳۷۷ توسط دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم به مناسبت بیستمین سال ناپدید شدن امام به چاپ رسید. کتاب دربردارنده ۱۰ مصاحبه از نزدیکان و همراهان امام موسی صدر درباره شخصیت و روش و منش او، یک مقدمه، روزشمار زندگی با عنوان در گذر زمان، سخن اول، وصیتنامه شهید چمران خطاب به مرادش امام سید موسی صدر و سخن آخر است. در بخشی از سخن اول کتاب نقل قولی بسیار زیبا از کاردینال فرانس کونیگ، کشیش دانمارکی، آمده است که پس از ملاقات با امام صدر گفته است:» عالی جناب! من راجع به شما زیاد شنیده‌ام. ایمان دارم که می‌توان تاریخ لبنان را به دو دوره کاملا مجزا تقسیم نمود: دوران قبل از موسی صدر و دوران موسی صدر.

عزت شیعه (دفتر دوم)

دفتر دوم تاریخ شفاهی زندگی فرهنگی، اجتماعی و سیاسی امام مقاومت را پی‌ می‌گیرد. این کتاب به ترتیب یک مقدمه، پنج بخش متوالی زندگی‌نامه، گفت‌وگو‌ها، پیوست‌ها، تصاویر، نمایه‌ها و نیز یک صفحه الحاقی شامل شجره‌نامه خاندان صدر را دربردارد.

نگارنده در مقدمه می‌نویسد: آنچه این دفتر به خوانندگان تقدیم می‌کند، متن کامل تعداد ۲۵ گفتگوی دیگر نگارندگان با دوستان، نزدیکان و همکاران امام موسی صدر است که در بازه زمانی زمستان ۱۳۷۴ تا پائیز ۱۳۸۳ انجام گرفته است.

در انتخاب کسانی که طرف گفتگو قرار گرفتند، تنها یک معیار وجود داشت: هرکس با امام صدر انس، تاریخ و نتیجتاً روایتی برای گفتن داشت، بدون توجه به سلایق سیاسی و جایگاه اجتماعی او، مشتاقانه آماده شنیدن سخنانش بودیم.

مصاحبه‌ها در قم و تهران، تعدادی در اصفهان و شیراز و بعضی در بیروت و صورانجام شده. اسناد ساواک مجموعه‌ای سه جلدی از اسناد مربوط به امام موسی صدر است که مرکز بررسی اسناد تاریخ وزارت اطلاعات، آن را به چاپ رسانده است. تاریخ سند این مجموعه ۱۲/۳/۱۳۳۸ و مربوط به صدور امتیاز مجله مکتب اسلام است و تاریخ آخرین سند ۲/۱۰/۱۳۵۷ است که خبری از زنده بودن امام صدر و بازداشت او در خاک لیبی است.

گزارش کمیته پیگیری سرنوشت امام موسی صدر (از ربودن تا به امروز)

این کتاب را کمیسیون اصل ۹۰ مجلس شورای اسلامی در واپسین روزهای مجلس هفتم به چاپ رسانده. می‌توان گفت این کتاب کامل‌ترین کتابی است که اسناد و مدارک ربودن امام صدر را در لیبی که به دستور معمر قذافی اتفاق افتاد، تهیه کرده است.

پیشگفتار این کتاب به قلم سعید ابوطالب، دبیر کمیته پیگیری سرنوشت امام و مقدمه آن را حجت الاسلام ‌والمسلمین فاکر، رئیس کمیسیون اصل نود مجلس نوشته است. لبنان به روایت امام موسی صدر و چمران عنوان کتابی است که مرحوم علی حجتی کرمانی، تنظیم و گردآوری کرده، و انتشارات قلم در سال ۱۳۶۴ به چاپ رسانده است. عنوان فرعی کتاب «نگاهی به تاریخ جنگ‏های داخلی لبنان» است. این کتاب در بردارنده تحلیل‏های امام موسی صدر و دکتر چمران، درباره جنگ‏های داخلی لبنان است. سرانجام کتاب با دو مقاله با نام‏های «چریک پرفضیلت» و «چمران، یادآور سرداران صدر اسلام»، به پایان می‌‏رسد.

یادنامه امام موسی صدر

این کتاب که به کوشش حجت‌الاسلام و المسلمین سید هادی خسروشاهی گردآوری شده، مجموعه‌ای از مقالات، سخنرانی‌ها، مصاحبه‌ها، بیانیه‌ها، عکس‌های تاریخی و اسنادی است که در سه دهه اخیر و در مناسبت‌های مختلف، به قلم وهمت دانشمندان، نویسندگان، اندیشمندان، رجال سیاسی و شخصیت‌های فرهیخته آشنا با امام موسی منتشر شده و حیات ایشان را از بدو تولد، رشد و پررش در ایران و عراق تا اوج شکوفایی و ثمر‌بخشی در لبنان را در بر می‌گیرد.

مطالب جلد اول عمدتا از علما و شخصیت‌های ایرانی است و جلد دوم بیشتر دربردارنده آرای شخصیت‌های غیر ایرانی درباره امام موسی صدر است. مسیره الامام السید موسی الصدر مجموعه‏ای ۱۲ جلدی است که با کوشش دفتر مرکزی تبلیغات جنبش امل در لبنان به چاپ رسیده است. جلد یک تا نه کتاب، روزشمار وقایعی است که از سال ۱۹۶۰ تا ۱۹۸۷ برای امام موسی صدر رخ داده است. جلد ده شامل تفاسیر، جلد ۱۱ شامل بحث‏هایی در عقاید اسلامی و جلد دوازده، در بردارنده بحث‏هایی درباره چگونگی سازماندهی، شکل‏گیری و ایدئولوژی حرکت محرومان است. این مجموعه کامل‏‌ترین مجموعه‏ای است که تا امروز درباره امام صدر به چاپ رسیده است. مردی که زنده می‌ماند مجموعه داستان‌های کوتاه و خاطراتی است از امام صدر به قلم حسن مولادوست که در سال ۱۳۸۴ به چاپ رسیده است.

گذار‌ها و خاطره‌ها، ایران، نجف، لبنان

عنوان جدید‌ترین کتابی است که مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر درباره امام ایرانی شیعیان لبنان منتشر کرده. کتاب گذار‌ها و خاطره‌ها نگاهی دارد به محیط پرورش امام صدر و اظهارات خویشان و دوستان درباره او، به گونه‌ای که با نگاهی گذرا می‌توان تصویری از ایشان در سه مرحله حضور در ایران، نجف و لبنان به دست آورد. امام موسی صدر در تاریخ ۹ شهریور ۵۷ بنا به دعوت رسمی لیبی به آین کشور سفر کرد و در لیبی ربوده شد. تحقیقات متعدد مقامات امنیتی لبنان و ایتالیا نشان می‌دهد که امام موسی به هیچ وجه از لیبی خارج نشده. با پیروزی انقلاب شکوه‌مند ایران امید‌ها برای آزادی امام افزایش یافت.

اما متاسفانه این مهم تا به امروز تحقق یافته است. در سال ۲۰۰۸ قاضی لبنانی پرونده بعد از بررسی‌های قضایی طی حکمی برای سرهنگ قذافی و ۴ تن از مسئولان لیبیایی درخواست اعدام صادر کرد. این پرونده همچنان مفتوح است وپیگیری‌ها ادامه دارد.