س: این روز‌ها خبر احکام جلب قذافی و اقدامات قضایی دادستان کل لبنان در صدر خبر‌ها بوده است. ممکن است به صورت خلاصه سیر پرونده قضایی ربوده شدن امام موسی صدر را از ابتدا تا امروز بفرمایید.

ج: همانطور که می دانید پس از ربودن امام موسی صدر و شیخ محمد یعقوب و استاد عباس بدرالدین در لیبی و هنگام دیدار رسمی از این کشور، دولت لیبی ادعا کرد که امام و همراهان در تاریخ ۳۱ آگوست ۱۹۷۸ با هواپیمایی آلیتالیا طرابلس غرب را به مقصد رم ترک کرده‌اند. متعاقب این ادعا، خانواده های شخصیت های ربوده شده به همراه مجلس اعلای شیعیان لبنان پیگیری قضایی را در ایتالیا و لبنان آغاز کردند. ابتدا حکومت لبنان کمیته ای متشکل از کار‌شناسان اطلاعاتی امنیتی تشکیل داد و برای تحقیق پیرامون ادعای لیبی، به کشورهای ایتالیا و لیبی اعزام کرد. دولت لیبی از پذیرفتن این کمیته جلوگیری کرد. لذا کمیته لیبیایی فقط موفق به دیدار از ایتالیا و همکاری با دستگاه های امنیتی ایتالیا و جمع - آوری اطلاعات با ارزش شد، که از این قرار است «امام صدر و دو همراه ایشان وارد رم نشده‌اند و با هواپیما و زمانی که دولت لیبی رسمااعلام کرده است از لیبی خارج نشده‌اند»، سپس دادستان کل ایتالیا با استناد به تحقیقات و اطلاعات جمع آوری شده در تاریخ ۱۹ / ۵ / ۱۹۷۹ رسما اعلام کرد که:

امام موسی صدر و همراهان، هرگز اراضی لیبی را به قصد ایتالیا ترک نکرده‌اند. اما حکومت لیبی با ارسال مجموعه ای از اسناد و گزارش‌ها به حکم دادستان کل ایتالیا اعتراض کرد، نتیجتا پرونده دوباره به جریان افتاد و سرانجام قاضی تحقیق دادستانی کل ایتالیا در تاریخ ۲۸ / ۱ / ۱۹۸۲ حکم جدیدی را بدین شرح صادر کرد:

 «مستندات ارایه شده توسط دولت لیبی مجعول است، لذا حکم قبلی دوباره تایید میشود.»

از سوی دیگر پیگیری قضایی در لبنان به سبب جنگهای داخلی و ضعف حکومت مرکزی دچار کندی ناخواسته شد تا اینکه در تاریخ ۱۸ / ۱۱ / ۱۹۸۶ طربیه رحمه قاضی تحقیق دادستانی کل لبنان حکمی بدین شرح صادر کرد:

امام صدر و همراهان در داخل اراضی لیبی ربوده شده‌اند و اسناد ارایه شده توسط حکومت لیبی جعلی و نادرست است. لذا باید تحقیق و جستجو برای یافتن هویت ربایندگان و آمران و افراد شریک جرم ادامه یابد. خانواده امام موسی صدر چهارسال پیش (سال۲۰۰۰) تیم حقوقی، مرکب از وکلای برجسته لبنانی تشکیل داد و تلاش های فراوانی برای بازگشایی و فعال کردن شکایت خود در سیستم قضایی لبنان آغاز کرد که دستاوردهای مهمی داشت، مثلا: اولا: شکایت دوباره به دادگاه برای اینکه پرونده شامل مرور زمان نشود. ۲۲ (/ ۵ / ۲۰۰۱) دوم: تقدیم شکایت جدید خانواده های شخصیتهای ربوده شده به دادگاه بیروت علیه مجهول، این دادخواست با توجه به نوع صلاحیت دادگاه محلی لبنان علیه مجهول تنظیم شده است.

س: چرا شکایت علیه مجهول شده بود؟

ج: شما با مطرح شدن پرونده های قضایی در مطبوعات ایران حتما بامقررات حقوقی و اصطلاحات قضایی آشنا شده‌اید. دادگاه برای پذیرش هر گونه ادعایی مدارک گوناگونی لازم دارد که آن ادعا را اثبات کند. مدارک ما تا آن موقع یعنی سال۱۹۸۶، سال ربوده شدن امام موسی صدر در لیبی را اثبات میکرد و در آن هیچگونه شکی نبود. یعنی نتایج تحقیقات دادستانی کل ایتالیا و قاضی تحقیق رم ثابت میکرد که امام موسی صدر با هیچ وسیله ای لیبی را ترک نکرده است. بنابراین وقوع جرم و محل آن در لیبی ثابت شده بود. بحث بر سر این نکته بود که چه کسی وی را ربوده چه کسی دستور داده و چه کسانی این توطئه را اجرا کرده‌اند. این‌ها مجهولات پرونده بودند. لذا دادستانی لبنان وقوع جرم، یعنی ربودن او در لیبی را تایید کرده بود و حکم به تحقیقات بیشتر داده بود تا مجهول پرونده یعنی آمران و اجرا کنندگان را پیدا کنند. هر چند که دادگاه بیروت در ماه آوریل۲۰۰۴ اعلام کرد که رسیدگی به پرونده شکایت خانواده‌ها در صلاحیت این دادگاه نیست، پرونده را به «دادستانی کل کشور لبنان» (المجلس العدلی) احاله کرد تا به پرونده که در آن دادگاه باز بوده الحاق شود.

س: حکم احضار قذافی یا جلب مته‌مان بر اساس چه شکایتی بوده؟

ج: در تاریخ سه شنبه ۲۷ جولای۲۰۰۴ ۶ (/ ۵ / ۸۳) سیدصدرالدین صدر فرزند امام موسی صدر، خانم امتثال سلیمان (همسر شیخ محمد یعقوب) و خانم زهرا یزبک (همسر استاد عباس بدرالدین) دادخواستی شخصی به عنوان شاکی خصوصی به دادستانی کل کشور لبنان ارایه کردند و طی این دادخواست از معمر قذافی رییس جمهور لیبی و۱۷ تن دیگر که برخی از آن‌ها مسوولان این کشور هستند، به عنوان توطئه برای ربودن، مخفی کردن، جعل سند، استفاده از اسناد مجعول و استمرار جرم شکایت کردند. به همراه این دادخواست اسناد و مستندات جدیدی در اثبات جرم و ادعاهای یاد شده نیز ارایه شد. مهم‌ترین نتیجه این است که در تاریخ سه شنبه ۳ اوت ۲۰۰۴ ۱۳ (/ ۵ / ۸۳) برغم تعطیلات سیستم قضایی لبنان، دادستان کل کشور لبنان، قاضی عدنان عضوم، دستور بازگشایی پرونده را به قاضی تحقیق صادر کرد و از او خواست تا با احضار مته‌مان و بازجویی از آن‌ها حکم نهایی خود را صادر کند. این حکم به مثابه دادخواست ملی و عمومی مردم لبنان است که به دادخواست شخصی خانواده‌ها الحاق شده است. بطور طبیعی ما، یعنی خانواده های امام صدر و دو همراه ایشان از این حکم استقبال کردیم و اعلام کردیم که این پرونده را تا مراحل نهایی و تا مجازات قذافی ادامه خواهیم داد. هم اکنون قاضی تحقیق باید مته‌مان (قذافی و۱۷ متهم دیگر) را (به دادگاه لبنان) احضار و بازجویی کند و داوری خود را اعلام کند. طبیعی است که مراحل صدور حکم تحت تاثیر فشارهای سیاسی بسیاری خواهد بود.

س: ممکن است بفرمایید اسناد جدیدی که به دادگاه ارایه کردید چه بوده است؟

ج: بله اولین آن اعترافات خود قذافی است. نمیخواهیم به نقل جزییات بپردازیم. حکومت لیبی از‌‌ همان روز ربودن امام موسی صدر، سناریوی جعلی و دروغین ساخته بود و دایم آنرا تکرار میکرد، که امام موسی صدر و دو همراهش با هواپیمای ایتالیا، روز۳۱ اوت یعنی نهم شهریور۱۳۵۷ لیبی را به مقصد رم ترک کرده است. حتی برای درست جلوه دادن این ادعای سراسر کذب دو نفراز ماموران لیبیایی راباپاسپورت امام موسی صدر وشیخ محمد یعقوب به هتل «هالیدیاین» در رم میفرستد. ام۱۲ا ساعت پس از نشستن هواپیمای ادعا شده در رم، دادستانی ایتالیا این ادعا را طی دو مرحله تحقیق رد میکند و اعلام می کند که امام موسی صدر و همراهان اصلا از لیبی خارج نشده‌اند. خوب این دروغ را لیبی تا سال۲۰۰۲ یعنی۱۳۸۱ تکرار میکند. اما بدلایل بسیار، قذافی در یک سخنرانی رسمی و علنی اعلام میکند: «امام موسی صدر رفیق من بوده موسس مقاومت لبنان بوده و به دعوت من به لیبی آمده و در لیبی گم شده است؟ این اعتراف بسیار مهمی بود که رییس کشور لیبی بگوید تمام ادعای رسمی مانند رفتن امام موسی صدر به ایتالیا دروغ بوده است و وی در لیبی ربوده شده است. این یکی از مهم‌ترین اسناد ما برای دادگاه است که به همراه اعترافات سیف الاسلام و مقامات دیگر لیبی و برخی اطلاعات سازمان های اطلاعاتی به دادگاه تسلیم کردیم و تایید شد و منجر به صدور قرار احضار قذافی به دادگاه عدلی لبنان شد.

س: آیا استعفای قاضی تحقیق، بدلیل همین فشارهاست؟

ج: آقای طریبه رحمه قاضی بسیار شریفی است و تاکنون انصافا با شجاعت حکم داده است. ما معتقدیم که دلیل استعفای او،‌‌ همان طور که خودش تصریح کرده، سن زیاد و بازنشستگی قریبالوقوع اوست. اما برخی مطبوعات لبنانی فشارهای سیاسی را هم جزء سبب های استعفای او میدانند. س: استعفای او تاثیری در روند پرونده میگذارد.

ج: خیر. چون قاضی تحقیق دیگری جانشین ایشان میشود.

س: مرحله بعد در روند قضایی و شکایت خانواده چیست؟ ج: بطور طبیعی دادستان کل لبنان شکایت ما را وارد دانسته و اسناد و مستندات ارایه شده را مستدل و صالح و موید شکایت ما ارزیابی کرده فلذا تقاضای احضار قذافی و۱۷ تن شرکای جرم را نموده است. قاضی تحقیق جدید با مطالعه پرونده نسبت به ابلاغ حکم احضار و احضار قذافی و دیگران اقدام میکند. س: واکنش حکومت لیبی نسبت به این حکم تاریخی چه بود؟

ج: اولین واکنش، اعلام موجودیت گروهی به نام فدائیان قذافی بود که خانواده امام موسی صدر و وکلا و دادستان کل لبنان و قاضی تحقیق را تهدید به ترور کرد. خیلی زود معلوم شد که این اقدام، کار دستگاه امنیتی لیبی است. واکنش دوم، اقدام رسمی دولت لیبی در لغو کلیه قراردادهای همکاری اقتصادی با لبنان بود.

س: چه نوع همکاریهای اقتصادی میان دو کشور وجود دارد؟

ج: اغلب خرید محصولات کشاورزی لبنان مثل سیب و موز و نظایر آنست.

س: بنظر می رسد که لغو قراردادهای یاد شده بر مردم لبنان فشار بیاورد.

ج: همینطور است. اما چه باید کرد؟ مردم لبنان یکصدا میگویند» هذااضعف الایمان «یعنی اقدام قضایی حداقل کاری است که در حق رهبرشان صورت گرفته. لذا آماده پذیرش این فشار‌ها هستند. اما من از همین جا از همه تجار و حتی دولت ایران تقاضا میکنم که نگدارند کشاورزان جنوب لبنان که اغلب شیعه هم هستند قربانی دفاع از حقیقت و مظلومیت شوند. حجم مالی کل خرید لیبی از کشاورزان لبنان به پنج میلیون دلار نمیرسد. دولت های مستقل و حق طلب مثل ایران میتوانند کل این محصولات را بخرند و یا هدیه کنند به مردم محروم افغانستان یا عراق و فلسطین. دولت ایران میتواند از حرکت مردم لبنان برای حمایت از رهبرشان حمایت کند. پنج میلیون دلار برای دولت‌ها رقم زیادی نیست. اگر نخواهند هدیه بکنند میتوانند اجازه واردات به تجار بدهند تا آن‌ها را در بازارهای محلی بفروشند.

س: احزاب لبنانی چه واکنشی در برخورد با فعال شدن پرونده و اقدام اخیر آن یعنی احضار قذافی داشته‌اند.

ج: غالب احزاب لبنانی به عنوان دفاع از مرز لبنان و دفاع از هویت و استقلال لبنان یعنی دفاع از شخصیت امام موسی صدر، رهبر شیعیان لبنان از سیر قضایی پرونده دفاع کردند. علنی یا غیر علنی. همینکه کارشکنی نکردند علامت حمایتشان است. حرکت امل و حزب الله هم که خودشان پرچمدار این قضیه هستند. احزاب سنی و مسیحی هم ما را یاری کردند. زیرا هنوز مردم نجیب و شریف لبنان از همه ادیان و طوایف حاضر نیستند حق و عدالت را به پول و زور و تهدید و تطمیع لیبی بفروشند.

س: شخصیت های سیاسی لبنان چطور؟

ج: اگر مقصودتان روسای قوای سه گانه لبنان است، باید بگویم آقای نبیه بری رییس مجلس لبنان حقوقدان است و همواره درتقویت حرکت قضایی و رفع موانع قانونیاین پرونده و مذاکره با قضات، شرافتمندانه پشتیبانی ودخالت و همراهی کرده است. که به واقع از او تشکر می کنیم. رییس جمهور لبنان نیز حمایت کرده است. اما نخست وزیر لبنان تاکنون دخالت نکرده است. نه رد کرده و نه تایید، ما هنوز نفهمیده‌ایم موضع ایشان چیست. امیدواریم که روابط سیاسی و اقتصادی فیمابین دولتمردان لبنان و لیبی و شرکتهای دو طرف باعث نشود که ایشان بی طرفی خود را از دست بدهد.

س: رهبران مذاهب با شما همراهی کرده‌اند؟

ج: بله، بسیار خوب و از نزدیک. دو تن از وکلای بسیار خوب و معتمد ما اصلا مسیحی هستند. رهبران مسیحی و سنی و دروزی و ارمنی همیشه با ما همدردی و همراهی داشته‌اند. همه در کمیته لبنانی پیگیری سرگذشت امام موسی صدر عضوهای فعال دارند. س: موضع سوریه، با توجه به ارتباطات نزدیک و قدرتی که این کشور در لبنان دارد چیست؟

ج: آقای بشار اسد‌‌ همان راه پدر مرحومش حافظ اسد را ادامه داده است. به نوعی رفاقت و روابط نزدیک امام موسی صدر با حافظ اسد را، با خانواده وی حفظ کرده است. اگر حمایت سوریه و ایران نبود شاید لیبی تند‌تر عمل میکرد. اینهمه بیانیه های تهدیدآمیز دستگاه اطلاعاتی و امنیتی لیبی علیه خانواده او و لبنان قابل تامل است. غیر از آقای بشار اسد کلیه مقام های رسمی و مذهبی سوریه با خانواده وی همراهی کرده‌اند و ظاهرا هیچ حرفی یا عملی که معنایی غیر از حمایت داشته باشند، مشاهده نکرده‌ایم.

س: شما چه نشانه هایی از حمایت سوریه دارید؟ اگر اشکالی ندارد بفرمایید.

ج: چندی پیش، یکی از مسوولان عالیرتبه لیبی به یک مقام ارشد سوریه گفته بود که این رباب صدر یعنی خواهر من و خواهر امام موسی صدر، کیست که اینقدر قضیه امام موسی را پیگیری میکند و با اتهامات گوناگون دائما ما را محکوم میکند و مجرم معرفی میکند. چرا ساکتش نمیکنید. مقام سوری پاسخ داده بود که خانم رباب صدر حق دارد. او پرچمدار راه برادرش است. صاحب حق است. ما نمیتوانیم او را ساکت کنیم. خوب این ماجرا را‌‌ همان مقامات سوری به خواهرم یعنی خانم رباب صدر اطلاع داده بودند. اخبار و مشاهدات ما حاکی از آن است که سوریه هیچ مخالفتی با اقدامات قضایی ما در لبنان ندارد.

س: به نظر شما دولت ایران در این مرحله از پیگیری قضایی خانواده، چه همکاری میتواند بکند.

ج: خیلی همکاری‌ها امکان پذیر است. مثلا ایران هر چه اطلاعات در اختیاردارد و نتیجه تحقیقات خود را میتواند در اختیار دادگاه لبنان و قاضی تحقیق بگذارد. تیم حقوقی و دانش قضایی ایران به دلیل مسایل پس از انقلاب بسیار قوی و خبره و مجرب شده است. لذا وکلای برجسته ایران میتوانند راه - کارهای قضایی، مستندات حقوق بین المللی و مراجع بین المللی برای رسیدگی به اینگونه شکایت‌ها را به خانواده وی و تیم وکلای خانواده معرفی کنند. دولت ایران میتواند حمایت سیاسی کند تا سیستم ضعیف لبنان تحت تاثیر فشارهای خارجی قرار نگیرد.

س: مردم ایران چگونه؟

ج: ملت ایران ملتی بزرگ و آزاده و شریف است. انقلاب اسلامی مردم ایران و استقامت در برابر تهدیدهای خارجی، احترام و اعتبار زیادی به مردم ایران بخشیده است. مردمی که برای دفاع از حق و مبارزه با ظلم میتوانند انقلابی به آن عظیمی خلق کنند، آیا نمیتوانند برای نجات یا روشن شدن وضع امام موسی صدر، شخصیت برجسته تاریخ معاصر، عزم استوارشان را به کار گیرند؟ با تشکر از شما و فرصتی که به خبرگزاری جمهوری اسلامی دادید. ما هم برای آزادی ایشان دعا میکنیم.