به گزارش پایگاه اطلاع رسانی موسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر، میزگرد دوم از همایش «مدرسه تربیتی امام موسی صدر» با موضوع «دریافت های تربیتی امام موسی صدر از قرآن» بخش پایانی همایش روز سی ام بهمن ۱۳۹۷ بود.
این میزگرد با حضور حجت‌الاسلام دکتر مسعود آذربایجانی، دکتر معصومه عبدلی و دکتر علیرضا هزار و با دبیری دکتر محمود امانی در مدرسه دارالفنون برگزار شد. گزارشی از این میزگرد را در ادامه می خوانید.
مدل تربیتی امام صدر اعتماد به نفس اشخاص را بالا می‌برد
حجت‌الاسلام دکتر مسعود آذربایجانی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در سخنانی گفت: «توجه به ابعاد اجتماعی تربیتی و سویه‌های در آیات قرآن از ویژگی‌های تفکر تربیتی امام موسی صدر است. به عنوان مثال امام صدر پاداش و عقاب را محدود به آخرت ندانسته و آن را در این جهان نیز معتبر می داند. در بحث انفاق، انسان نتایج انجام دادن یا ندادن آن را در همین دنیا خواهد دید. اگر به نیازمند کمک کردیم، زندگی اجتماعی امروز ما نیز بهبود پیدا می‌کند. این برداشتی است که امام صدر ۵۰ سال پیش انجام داد اما ما امروزه به آن نیازمندیم.»
وی در ادامه افزود: «امام موسی صدر در برداشت‌های تربیتی از قرآن با شواهد علمی آن برداشت‌ها را اثبات می‌کند. به عنوان مثال در برداشتی از آیات سوره ذاریات می‌گوید که قرآن کتاب هدایت، دین و تربیت است نه کتاب فیزیک و شیمی. به همین دلیل است که وقتی شواهدی علمی از عالم را می‌دهد صرفا برای تذکر به انسان‌ها برای تامل و تدبیر در هستی است تا از آن به خشیت و فروتنی دربرابر خداوند برسند.»
آذربایجانی همچنین عنوان کرد: «امام موسی صدر اعتقاد داشت که ما باید تربیت را مرتبط به قواعد منتج از اصول دین کنیم. ترجیع بند تربیت‌های ما باید بر اساس عدل و حق باشد که مسئله‌ای بسیار حائز اهمیت است. امام صدر از آیه میزان برداشت می‌کند که تمام عالم بر اساس قواعد منظم است و نظم همان عدالت است. این روش تربیتی سه نتیجه دارد: نخست اینکه این مدل از تربیت در هستی تا به ابد امتداد پیدا می‌کند. دیگر اینکه احساس همراهی با هستی و جهان به تربیت شونده می‌دهد و سومین نتیجه این است که احساس اعتماد به نفس به تربیت شوندگان می‌دهد.»
آموزش و پرورش می تواند مدل تربیتی را بر اساس نگاه امام صدر به انسان تغییر دهد
دکتر معصومه عبدلی که از رساله دکترایش با موضوع «بررسی سیره نظری و عملی امام موسی صدر به منظور استنتاج فلسفه تربیتی» دفاع کرده، در این میزگرد گفت: «من دو رویکرد را در روش امام صدر بیان می‌‌کنم که بدون توجه به آنها هیچ اتفاقی در نظام تعلیم و تربیت ما نخواهد افتاد. ما باید نوع نگاهمان را به انسان تصحیح کنیم تا روش‌های تربیتی ما هم تغییر کند. امام موسی صدر می‌گوید که ادیان باید در خدمت انسان باشند و این حرف بسیار بزرگی است. دین باید به انسان تعظیم کند و خادم او باشد.»
وی افزود: «اگر بخواهیم بر مبنای روش امام صدر در آموزش و پرورش حرکت کنیم باید نگاه ما به انسان در دیدگاه‌های تربیتی‌مان تغییر کند. امام صدر بدون خشونت انسان‌ها را تربیت کرده است. یکی از رویکردهای مهم امام صدر اجتماع محوری اوست. همه حضور امام صدر در عرصه اجتماع است. امام صدر همه رذیلت‌ها و فضیلت‌های اخلاقی را اجتماعی تفسیر می‌کند. هنگامی که ما غیبت می‌کنیم شخصی را که یک امکانی برای جامعه است، از آن می‌گیریم. جامعه‌ای که اعتماد و اطمینان در مردمش نسبت به همدیگر وجود نداشت به سادگی از هم می‌پاشد. بنابراین رذیلت اخلاقی غیبت، اجتماع را به نابودی می‌کشاند. ما باید در نظام آموزش و پرورش دقت کنیم که فرزندان را اجتماعی بار بیاوریم.»
عبدلی همچنین عنوان کرد: «مبنای دوم عملگرایی امام صدر است. بین نظر و عمل امام صدر تفاوتی وجود نداشت، اما در جهان اسلام متاسفانه بین حکمت نظری و حکمت عملی مانند ارسطو تفکیک قايل شدند، اما حتی در آیات خدا نیز نظر از عمل جدا نیست. در کمتر آیه‌ای از قرآن کریم ذکر ایمان بدون اشاره به عمل یعنی کار نیک، آمده است. این تفکیک پس از انقلاب در تعلیم و تربیت ما آسیب جدی بوجود آورده است. همه معلمان گمان می‌کنند که هرچه مباحث نظری را مدام تکرار کنند بیشتر در مغز دانش آموزان فرو می‌رود. ما مدام بچه‌ها را مجبور می‌کنیم که آیات بسیاری از قرآن را حفظ کنند. در صورتی که خداوند در قرآن نظر دیگری دارد. موضوع امام صدر هم شبیه قرآن و سخن ائمه است. امام صدر درباره شب قدر می‌گوید که این باوری خرافاتی است که اعتقاد داریم شب قدر همه تقدیر ما نوشته می‌شود. تقدیر ما از آنچه تاکنون انجام داده‌ایم به دست می‌آید. امام صدر همه مباحث نظری‌اش نیز در حوزه مسائل معتنابه و مورد نیاز جامعه بوده است. او آنچه را که به آن اعتقاد داشته و بیان کرده به آن عمل کرده است.»
تربیت امام صدر مانند روش امیرالمومنین بر بهبود معیشت استوار است
دکتر علیرضا هزار نیز در سخنانی گفت: «ما هنوز مدرسه تربیتی امام موسی صدر نداریم و شاید دقیق این بود که درج می‌کردیم سیره یا منهج تربیتی امام موسی صدر. مدرسه به عنوان یک جریان مطرح است و به این معنا ما مدرسه تربیتی امام صدر نداریم. بنابراین امروز از روش تربیتی امام صدر صحبت می‌کنیم. روش تربیتی قرآنی امام صدر چنین بود: واقع‌گرا و در عین حال آرمانگرا بود. مربی بود و نه رییس. دیدش جهانی بود، اما در منطقه خود عمل می‌کرد. بلنداندیش و بلند همت بود و از خانواده‌ها آغاز کرد. نمی‌گفت بروید، می‌گفت بیایید با هم برویم. مدارا داشت و ایمان به کارش. این عناوین را از مجموعه «گام به گام با امام» استخراج کرده‌ام.»
وی افزود: «امام صدر در زمین زیست می‌کرد، بنابراین طبیعی است که واقع‌گرا بود. امام صدر استشهاد می‌کند که خدای این خانه را بپرستید، خدایی که شما را از گرسنگی و هراس ایمن می‌دارد. امام صدر تعبیر لطیفی از این آیه دارد که شما خدایی را می‌پرستید که گرسنگی را از میان شما برمی‌دارد و هم ترس را. بنابراین امام صدر اقتصاد را مهم می‌داند و نگاهش این است که جوان زمانی صدای مو‌‌ذن را نخواهد شنید که گرسنگی امانش را بریده باشد.»
هزار عنوان کرد: «فرهنگ تربیت در کلام امیرالمومنین بر بهبود معیشت مردمان استوار است و امام صدر نیز از این روش استفاده می کند. به همین دلیل ما او را واقع‌گرا می‌دانیم. به عبارتی امام صدر واقع‌گرایی را با آرمان‌گرایی درهم تنیده است. به زعم من امام صدر بسیار بلند همت است. این از ویژگی‌های مهمی است که در حوزه تعلیم و تربیت به آن معتقدیم. او معتقد است به این فرمایش امام سجاد(ع) که خدای متعال امور عالی را دوست می‌دارد و از امور سطح پایین کراهت دارد. امام صدر راضی نیست که صرفا دغدغه معیشت را رفع کند و هویت انسانی شاگردانش نیز برای او بسیار اهمیت دارد.»
در پایان میزگرد دوم و پایان همایش، علیرضا حاجیان زاده، رییس ستاد همکاری‌های آموزش و پرورش و حوزه در سخنانی کوتاه عنوان کرد: «نقش تربیتی امام موسی صدر باید الگویی باشد در نقش روحانیت در آموزش و پرورش. ما باید این روش تربیتی را در حوزه‌های علمیه خودمان تعلیم بدهیم. امام صدر می‌تواند الگوی مربیان ما و مدیران آموزش و پرورش باشند. الگوی دیگری که می‌توانیم از سیره امام صدر استفاده کنیم نگاه تقریبی وحدت گرایانه ایشان است. امروزه ما در نظام جمهوری اسلامی که حاکمیت شیعی دارد نمی‌توانیم میدان را فقط برای تشیع باز کنیم. باید پیروان ادیان دیگر را نیز به عنوان شهروندان جمهوری اسلامی مورد کرامت قرار دهیم.»