به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر، پنجاه‌ویکمین درس‌گفتار اندیشه و عمل با موضوع «صلح، صلاح، اصلاح با الهام از اندیشه و عمل امام موسی صدر» عصر چهارشنبه ۷شهریور۱۳۹۷با سخنرانی دکتر محمد منصورنژاد برگزار شد. 

مشروح سخنان دکتر منصورنژاد در این درس‌گفتار را در ادامه می‌خوانید.

صلح معانی متعددی دارد و کمترین حد برای این مفهوم آن است که جنگ را به کنار بگذاریم. در واقع صلح یک مفهوم کمینه و یک مفهوم بیشینه دارد. امام صدر در مبانی و متغیرهای صلح حرف دارد و ایده‌های خود برای از بین بردن موانع صلح را مطرح کرده است.

صلح در معنای بیشینه‌اش همه آن چیزهایی است که ما را به هم نزدیک می‌کند. ما امروزه نیاز به گفت‌وگو داریم، چرا که گفت‌وگو راه صلح است. در آیات قرآن نیز بر گفت‌وگو تاکید می‌شود. حضرت امیرالمومنین نیز در یکی از سخنان خود بیان کرده که برای شناخت یکدیگر باهم حرف بزنید. بنابراین گفت‌وگو یکی از مجاری صلح است و امام موسی صدر نیز با تاکید بر گفت‌وگو پرچمدار صلح است.

طرح بحث صلح در جامعه نیاز به بستر آماده دارد. منادیان صلح همیشه به دو چیز متهم شده‌اند: نخست ترسو بودن و دوم ستون پنجمی دشمن. همین ناآماده بودن بستر جامعه باعث شده است که ما برای جنگ ردیف بودجه داشته باشیم اما برای صلح خیر.

امام صدر در ردیف نواندیشندان دینی قرار می‌گیرد و نواندیشان با روشنفکران دینی تفاوت دارند. روشنفکر دینی محصول و خروجی دانشگاه‌هاست، اما نواندیشان دینی همگی حوزوی بوده‌اند. نواندیش دینی نگاهی روبه جلو و مساله محور دارد و مولفه مهمش در تبلیغ اسلام رحمانی است.

در ذیل بحث از صلح از مفاهیمی چون عشق، دوستی، محبت، تفاهم، اتحاد، همبستگی، مصالحه، آشتی، آرامش، آسایش، عدالت، آزادی، امنیت و صمیمیت نیز صحبت می‌شود. همچنین بین صلح، اصلاح و صلاح نیز نسبت و نزدیکی برقرار است و از نظر تبارشناسی همگی از یک ریشه‌اند. در معنای قرآنی «اصلاح کنید» به مفهوم برقراری صلح و مصالحه نزدیک است. صلاح را هم در قاموس قرآن به شایسته شدن و خوب شدن معنا کرده‌اند.

امام موسی صدر بر صلح با ادیان دیگر تاکید بسیار دارد و این تاکید را از نص قرآن برداشت کرده است. نکته مهم اینجاست که امام صدر این برداشت و فهم دینی را در کشور لبنان عملیاتی کرد. او در بهار سال 1344 نخستین دور گفت‌وگوهای دینی اسلام و مسیحیت را با حضور بزرگان این دو دین در موسسه فرهنگی دارالندوه لبنانیه به راه انداخت.

همچنین امام صدر سخنرانی مهمی در 19 فوریه 1975 برابر با 30 بهمن 1353 در قالب خطبه موعظه آغاز روزه کلیسای کبوشیین بیروت داشت و قصد داشت که از کشیشان مسیحی برای سخنرانی پیش از خطبه‌های نماز جمعه دعوت کرد که متاسفانه آغاز جنگ داخلی این برنامه را به عقب انداخت. اگر این اتفاق در نماز جمعه رخ می‌داد، الگویی بسیار شگفت‌انگیز برای شیعیان ایجاد می‌شد.

امام صدر در سخنرانی کلیسای کبوشیین می‌گوید: «ما برای انسان گرد آمده‌ایم، انسانی که ادیان برای او آمده‌اند.» در تفکر سنتی همیشه این باور وجود داشت که ما باید در خدمت دین باشیم و به دین بدهکاریم، اما امام صدر سخنی متفاوت را مطرح می‌کند. حضور امام صدر در کلیسا و محتوای این سخنرانی خود مبانی صلح است. امروزه نیز ما می‌توانیم با این حرکات راه را برای گفت‌وگو باز کنیم.

ارائه فتوای پاک بودن اهل کتاب، یکی از فتاوای شاذ در فقه شیعه بود که در عصر جدید آیت‌الله حکیم آن را صادر کرد، اما امام موسی صدر پیش از همه مراجع و در سن 30 سالگی فتوای پاک بودن اهل کتاب را در عمل بیان کرد. امام با حضور در محل کسب یک بستنی فروشی مسیحی و خوردن بستنی از دست او کار مهمی را انجام داد و در عمل ثابت کرد که اهل کتاب پاک هستند. میزان تاثیرگذاری این عمل بسیار بیشتر از نشستن در خانه و فتوا صادر کردن است. خداوند بنی آدم را کرامت داده و امام صدر نیز به این تفکر اعتقاد کامل دارد و ناپاک دانستن عده‌ای مخالف این کرامت است.

بحث گفت‌وگوی بین ادیان را امام صدر به طور جدی پیگیری کرد. در همین خطبه موعظه در کلیسای کبوشیین امام می‌گوید: «هم اندرزگو و هم اندرز پذیر هستم.» امام صدر با همین جمله راه گفت‌وگو را باز می‌کند. در گفت‌وگو، اصل شنیدن بسیار مهم است و ما معمولا نمی‌توانیم گوش کنیم و بشنویم. ما فقط سخنرانی کردن را بلد هستیم.

سه عامل در نواندیشی امام موسی صدر موثرند: «نبوغ و ویژگی‌های شخصی»، «تحصیل حوزوی و دانشگاهی» و «حضور در بستر متفاوت لبنان». 

مبانی اندیشه صلح مدار امام صدر را می‌توان در این مولفه‌ها بازسنجی کرد؛ نخست اینکه امام صدر به تاسی از قرآن انسان را دارای کرامت ذاتی می‌داند. دیگر اینکه در تفکر او رویکرد فرهنگی ــ اجتماعی بر رویکرد سیاسی ــ نظامی تقدم دارد. این نگاه راه را برای صلح در معنای وسیع آن هموار می‌سازد.

امام صدر در قدم نخست برای اصلاح به مسائل اجتماعی چون برطرف کردن فقر پرداخت. برنامه‌های او اکنون باید در ایران نیز عملیاتی شود. اینکه چگونه توانست آن برنامه‌های عظیم برای رفع فقر را در سن 30 سالگی و با دست خالی انجام دهد، بسیار حیرت انگیز است.

امام صدر بر عکس ما در جمهوری اسلامی کمیته امداد تشکیل نداد و ماهیانه یارانه بین مردم تقسیم نکرد. این کارها با کرامت انسان منافات دارد. او موسساتی را برای اصلاح امور تاسیس کرد که به فقرا حرفه و شغل آموزش می‌دادند و همین انسان‌ها پس از مشغول شدن به کسب و کار خود حامی فقرا می‌شدند.