به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر، نشست «شرف قدس در ادبیات امام موسی صدر» عصر چهارشنبه نهم اسفند ۱۳۹۶ با سخنرانی دکتر حسین آجورلو در تالار سلمان هراتی حوزه هنری برگزار شد. در این نشست حورا صدر، مدیر مؤسسه امام موسی صدر و علی جعفرآبادی، مدیر روابط عمومی مؤسسه نیز حضور داشتند. مشروح سخنان دکتر آجورلو را در ادامه می‌خوانید.


امام صدر با گروه‌های مختلف ارتباط برقرار می‌کرد

امروز درباره شخصیتی صحبت خواهیم کرد که وجوه مختلفی دارد. شخصیت کاریزماتیکی که به تعبیر مقام معظم رهبری، رهبری معنوی قوی‌ای داشت و کسی بود که میان او و گروه‌های مختلف فکری اختلاف عمیقی مشاهده نمی‌شد. در دهه 60 میلادی که از یک‌سو ناسیونالیسم عربی و از سوی دیگر حکمرانی و اندیشه آل‌سعود در حال گسترش بود و این دو با هم در چالش بودند، امام صدر با هر دو طرف ارتباط داشت.

شهید چمران پوستری را طراحی کرده بود که در آن راستی می‌گفت امام صدر چپی است و چپی می‌گفت امام صدر راستی است. این شخصیت لطیف اما سخت‌ترین و جدی‌ترین مواضع را بر علیه اسرائیل می‌گرفت. امام صدر با تمام کسانی که احساس می‌کردند در خط عربی و اسلامی حرکت می‌کنند، بهترین رابطه را برقرار می‌کرد، اما خطی را نیز ترسیم و اسرائیل را به عنوان شرمطلق معرفی کرد. شر مطلق یعنی شیطان که تعامل با او حرام است.

در کنفرانسی که در بنِ آلمان غربی برگزار شد، امام موسی صدر دربرابر دوربین‌های غربی چنان مسئله فلسطین را برای غربیان تشریح کرد که تا به امروز دیپلمات‌های ایرانی نتوانستند مانند آن را برای جهانیان بیان کنند. امام صدر با زبانی که قابل فهم برای غربی‌ها بود ظلم و تجاوزگری را با درایت هرچه تمام‌تر بیان کرد. امام می‌گوید ما با دشمنی تجاوزگر طرف هستیم که میلیون‌ها انسان را آواره کرده است. او در این سخنرانی وارد مباحث حقوق بشر هم می‌شود. اما درک بسیار خوبی از موقعیت دارد. او در جبهه جنگ 1973 برای سربازان مصری چنان سخنرانی غرا و حماسی‌ای ایراد کرد که حزب‌الله لبنان از آن سخنرانی در جنگ سال 2006 برای تهییج سربازانش بهره برد.

فقدان روش دیپلماسی امام موسی صدر در جهان اسلام

در سال 1385 که برای مقطع دکتری قصد سفر به لبنان داشتم، با دکتر محسن کمالیان صحبت ‌کردم. از او پرسیدم که آیا می‌شود رساله‌ای درباره امام موسی نوشت؟ در جواب گفت که «رساله‌ها می‌شود نوشت.» اگر دانشجویان برای پایان‌نامه‌های خود به سراغ من بیایند بیش از 100 موضوع در حوزه روابط بین‌الملل از نظر امام صدر می‌توانم به آنها پیشنهاد بدهم.

فقدان اشخاصی چون امام موسی صدر و روش دیپلماسی او در جهان اسلام، به‌ویژه ایران پس از انقلاب اسلامی به شدت به چشم می‌آید. او برای آزادی آیت‌الله حکیم به احمدحسن البکر رئیس جمهور عراق نامه نوشت و گفت که ما مشکلاتی با هم داریم، اما مهم‌ترین اولویت ما مقاومت دربرابر اسرائیل است و نباید او را دست‌کم گرفت. 

امام صدر فعالیت و مبارزه فلسطینی‌ها را هدفمند کرد

فقدان امام صدر در جهان عرب، اسلام و برای انقلاب اسلامی ایران احساس می‌شود. اگر انقلاب اسلامی شخصیتی چون او را در کنار خود داشت، ما بسیاری از مشکلات فعلی را نداشتیم. امام صدر نوع برخوردش با گروه‌های فلسطینی هم بسیار عالی بود. برخورد او به این صورت بود که ابتدا جلوی زیاده‌خواهی آنها را گرفت و بعد سعی کرد مبارزه آنها را هدفمند کرده و از مبارزه کورکورانه به دورشان کند.

فلسطینی‌ها از روستاهای لبنان به سمت اسرائیل شلیک می‌کردند، اما چون خود چریک بودند به موقع عقب‌نشینی کرده و عرضع را خالی می‌گذاشتند. نتیجه کار آنها ویران شدن روستاهای لبنانی به دست اسرائیل بود. جلال‌الدین فارسی از این روند چه می‌داند که چنین حرف‌هایی را درباره امام موسی صدر گفته است. حتی حزب‌الله لبنان هم امروز مانند امام موسی صدر برنامه‌ریزی می‌کند. سوال اینجاست که چرا حزب‌الله نسبت به گروه‌های اسلامی دیگر موفق‌تر است. چون بسترسازی فعالیت امروز آنها سال‌ها پیش به دست امام موسی صدر انجام شده بود.

ویژگی‌های اسرائیل از نظر امام صدر

امام موسی صدر جمله بسیار زیبایی را خطاب به ابوعمار (یاسر عرفات) گفته است: «شرف قدس اجازه نمی‌دهد این سرزمین به دست غیرمومنان آزاد شود.» شرف در عربی به معنای آبروست. امام صدر نسبت به اسرائیل چند دیدگاه اساسی دارد که به عنوان ویژگی‌های اسرائیل می‌توان از آنها یاد کرد.

نخستین ویژگی رژیم صهیونیستی از نظر امام صدر نژادپرستی آن رژیم است. امام اعتقاد داشت که بحث نژادپرستی اسرائیل جدید نیست، بلکه آنها از زمانی نژادپرست شدند که در دین یهود خود را برتر از همه دانسته و نام خدای خود را عوض کردند. امام اعتقاد دارد که نه با یک کشور متجاوز که با یک اندیشه خطرناک روبه‌رو هستیم که نخستین ویژگی‌اش نژادپرستی است و آن را ترویج می‌کند.

دومین ویژگی اسرائیل از نظر امام موسی صدر، مورد حمایت قدرت‌های جهان بودن این رژیم است. سخن او چنین است که «مقامات آمریکا و کشورهای عربی می‌آیند و می‌روند و هر روز می‌خواهند کوتاه آمدن‌های ما را ببینید، چقدر کوتاه بیاییم؟ بحث سرزمین در میان است.» سومین ویژگی توسعه طلبی این رژیم است. اندیشه اسرائیل تنها به سرزمین فلسطین ختم نمی‌شود، اگر مقاومت نباشد، کل مناطق اسرائیل را درگیر خود می‌کند.

صهیونیسم خطری برای بشریت است

امام صدر بسیار بیان کرده که صهیونیسم خطری برای بشریت است و شاید بزرگترین خطر برای جهان باشد. او می‌گوید که اهداف اسرائیل خطری قریب‌الوقوع برای سرزمین، اقتصاد، فرهنگ و سیاست لبنان است؛ هم امروز خطر به حساب می‌آید و هم در آینده. امام صدر پیش از ربوده شدن خود در سال 1978 این خطر را بیان کرد و لبنان در سال 1982 به دست اسرائیل اشغال شد. بنابراین امام صدر آینده‌نگری داشت و از سال‌ها پیش خطر را گوشزد می‌کرد.

امام صدر در جایی بیان کرده است، من کسی نیستم که بنشینم تا سرزمین لبنان سقوط کند و بعد مقاومت را تشکیل دهم. در سال 1975 تشکیل مقاومت به صورت رسمی اعلام شد که هفت سال پیش از اشغال جنوب لبنان بود. همه مقاومت‌های عربی پس از اشغال به وجود آمدند.

ویژگی بعدی اسرائیل در تفکر امام صدر تفرقه‌افکنی این رژیم است. بنا بر کلام امام این رژیم مدام در حال تفرقه افکنی است و هرکجا که تفرقه اسلامی را می‌بینید کار اسرائیل است. ویژگی دیگر این رژیم، تروریست بودن آن است. بحث تروریسم دولتی بودن این رژیم پس از انقلاب اسلامی در مجامع بین‌المللی مطرح شد. این بحث از دهه 80 آغاز شد و در دهه 90 میلادی به اوج خود رسید؛ اما امام صدر در دهه‌های 60 و 70 میلادی اسرائیل را ترورسیم دولتی خواند. کلام امام صدر چنین است که دسته‌ای در اسرائیل حکومت می‌کنند که ترور را تکلیف می‌دانند.

ویژگی دیگر آنها ادعای دروغینشان است. امام صدر سخن آنان را درباره اینکه فلسطین ملک سلیمان بوده، رد می‌کند. ویژگی دیگر در این است که رژیم صهیونیستی پایگاه فساد و توطئه است.

استراتژی مقاومت و وحدت در برابر اسرائیل

امام صدر با همه گفت‌وگو می‌کرد، اما به هیچ عنوان قائل به گفت‌وگو با ایدئولوژی نژادپرستانه صهیونیسم نبود. سخن او چنین است که همان‌هایی که در پی صلحی عادلانه و شرافتمندانه هستند به صلح شبهه‌ناک با اسرائیل دل نبسته‌اند. بنابراین از نظر امام صدر صلح با اسرائیل شبهه‌ناک است.

استراتژی نخست امام صدر برای مقابله با اسرائیل، مقاومت بود. نشانه عملیاتی این سخن نیز تاسیس جنبش امل است. دومین استراتژی امام صدر بحث در حوزه وحدت و پرهیز از اختلافات داخلی است. امام صدر به وحدت در بستر آزادی اعتقاد دارد. او به دنبال «همه با هم بودن» است نه همه با «من» بودن.

امام صدر وحدت را بستر آزادی عقیده مطرح می‌کند

امام صدر به دنبال وحدتی است که در پرتو آن به همه حق می‌دهد که اندیشه‌های خود را داشته باشند. تقریب از نظر امام صدر نه تنها بین شیعه و سنی که برای وحدت همه ادیان جواب می‌داد. در فراخوان وحدت امام صدر می‌گوید بیایید با هم بر اصول مشترک توافق داشته باشیم نه اینکه به من ایمان بیاورید. ما 40 سال است که بحث تقریب مذاهب را دنبال می‌کنیم، اما متاسفانه بحث اصلی منطقه ما شیعه و سنی است. دلیل شکست ما در مسئله تقریب، این است که اندیشه امام صدر را نداشته و نداریم.

چرا امروزه شیعه و سنی کشته می‌شوند؟ چون ما مسلمانان وحدت در بستر آزادی را نمی‌پذیریم که در آن هرکس عقاید خود را داشه باشد. امام صدر بحث وحدت شیعه و سنی را مطرح کرد بدون آنکه اعتراض زیادی شود، چرا که امام صدر از مبانی شیعی خود پایین نمی‌آمد و به دیگران نیز اجازه می‌داد که مبانی خود را داشته باشند.

برنامه‌ریزی بر اساس عقلانیت و تاکید بر کار تشکیلاتی

برنامه‌ریزی بر اساس عقلانیت یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های امام صدر است. یکی از معضلات جریان مقاومت این بود که جانفدا زیاد داشت، اما حرکت بر اساس برنامه‌ریزی و عقلانیت کمتر بوده است. جنبش امل نخستین جریانی بود که بر اساس عقلانیت برنامه‌ریزی می‌کرد.

امام صدر به کار تشکیلاتی بر مبنای عقلانیت اهمیت بسیاری می‌داد. امام صدر از سال ۱۳۳۸ که وارد لبنان شد تا سال ۱۳۵۷، دو تشکیلات اساسی به راه انداخت: نخست مجلس اعلای شیعیان لبنان و بعد تشکیلات امل. شیعیان پیش از تشکیل مجلس در زمره مجلس اسلامی به ریاست شیخ حسن خالد بودند. رفاقت امام با شیخ حسن خالد باعث شد تا مجلس بدون هیچ مخالفتی از جانب آنها تشکیل شود.

امام صدر اعتقاد داشت که کار فردی به نتیجه نمی‌رسد و هرکاری برای به سرانجام رسیدنش باید تشکیلاتی و با برنامه‌ریزی قوی باشد. استراتژی دیگر امام صدر تاکید بر معنویت و همچنین تقویت و همکاری ارتش‌های عرب بود. امام صدر همچنین بر تشکیل ارتش لبنان بسیار تاکید کرد و اعتقاد داشت تا ارتش لبنان تشکیل نشود نمی‌توان به مقاومت امیدوار بود.

در نهایت نیز امام بر ایجاد جامعه مقاوم تاکید بسیار می‌کرد. به باور امام، مقاومت زمانی اثربخش است که جامعه مقاوم شده و همه درگیر مقاومت شوند. اگر در سال 2000 حزب‌الله موفق می‌شود که اسرائیل را مجبور به عقب‌نشینی کند، به دلیل وجود همین جامعه مقاوم است.

همچنین باید اشاره کرد که امام صدر پیش از ربوده شدن و در سال‌های حضور و فعالیت بسیار مطالعه می‌کرد و همه کارهایش را پس از مطالعات بسیار انجام می‌داد. به غیر از مطالعات تئوریک او اهل مطالعه و تحقیق میدانی هم بود و بیشتر برنامه‌هایش را پس از مطالعه دقیق در جامعه لبنان انجام داد. چیزی که در سیاستمداران فعلی خودمان کمتر می‌بینیم.
‌