موسی اسوار در آیین رونمایی از مجموعه «گام به گام با امام» گفت: یکی از مهم‌ترین چالش‌های آماده‌سازی این مجموعه نبودن مترجمانی بود که به زبان متون جدید عربی دانش کامل داشته باشند.
آیین رونمایی از مجموعه ۱۲ جلدی «گام به گام با امام» با حضور مدیران و چهره‌های علمی و فرهنگی کشور و اصحاب قلم و اندیشه، ششم اسفند ۱۳۹۶ در تالار قلم کتابخانه ملی برگزار شد.
در آیین رونمایی از مجموعه 12 جلدی «گام به گام با امام»، دکتر سید عباس صالحی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی؛ دکتر اشرف‌السادات بروجردی، رئیس کتابخانه ملی؛ دکتر علی‌اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی؛ مهدی فیروزان، مدیرعامل موسسه شهرکتاب و خواهرزاده امام موسی صدر؛ حورا صدر، رئیس موسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر؛ موسی اسوار، عضو فرهنگستان زبان و سرپرست تیم ترجمه و تدوین مجموعه «گام به گام با امام» و آیت‌الله احمد مبلغی، عضو مجلس خبرگان رهبری حضور داشته و سخنرانی کردند.
مشروح سخنرانی موسی اسوار را در ادامه مطالعه می‌کنید.
تعداد مترجمان فنی و دقیق از زبان عربی بسیار اندک است
من در ابتدای سخنانم نخست دغدغه‌ای علمی را مطرح می‌کنم که سال‌هاست ذهن و ضمیر من را آزار می‌دهد. ما ادعا می‌کنیم زبان فارسی دومین زبان رسمی جهان اسلام است که البته ادعایی به‌جاست و همه ما هم می‌دانیم که نخستین زبان جهان اسلام، عربی است. با وجود ارتباط و پیوند 1400 ساله ما با زبان عربی متاسفانه خروجی امروزه این میراث در ایران به اندازه خروجی زبان‌های دیگر دنیا نیست.
اگر مقایسه‌ای بین فرآورده‌های فکری، ادبی و فلسفی از زبان‌های انگلیسی، فرانسه، آلمانی و روسی و... با تولیدات منتشر شده از زبان عربی صورت بگیرد، خواهیم دید هم تعداد آثار ترجمه شده از عربی اندک است و هم تعداد مترجمان آگاه و مورد اعتماد. به جرات می‌توان گفت تعداد مترجمان قابل به معنای دقیق و فنی کلمه از عربی به فارسی به تعداد انگشتان دو دست نمی‌رسد.
با توجه به این محدودیت و چالش، پردازش چنین اثر سترگی در 12 جلد به زبان فارسی دشوار است. به همت مؤسسه امام موسی صدر و همکارانی که یار و یاور مؤسسه بودند و جست‌وجوهایی که برای یافتن مترجم انجام شد در نهایت مؤسسه توانست مجموعه را فراهم و به نحو مطلوب تولید کند.
«گام به گام با امام» دانشنامه‌ای متفاوت است/ آشنایی نسل جوان با اندیشه امام صدر یکی از اهداف مجموعه است
این مجموعه به تنهایی خود یک دانشنامه است. پس از انقلاب مؤسسات بسیاری برای تولید دایرةالمعارف‌ها تاسیس شدند و تجربه‌های خوبی هم در این حوزه انجام شده است؛ اما دانشنامه به مفهوم علمی سبک و سیاق و همچنین شکل و شمایل خاصی دارد و مقالات، ضرورت‌ها و ایجاب‌هایش خاص است. دانشنامه «گام به گام با امام» با دیگر دانشنامه‌ها تفاوت دارد.
این دانشنامه شامل مفاهیم و سرفصل‌های متعددی است. گفتارهای متعدد سیاسی و اقتصادی، رهنمودها و شئون مختلف از اندیشه‌های امام صدر در این دانشنامه متجلی شده و هرکدام نثر خاص خود را اقتضا می‌کند. به همین دلیل نیز ضرورت‌ها و بایسته‌های خاص خود را دارد. نخستین کار ما یکدست کردن برابرهای فارسی برای اصطلاحات مختلف عربی در حوزه‌های گوناگون فکری بود.
دومین کار یکدست کردن نام‌ها و اعلام بود. این ترجمه فارسی حتی از عربی هم یک‌دست‌تر است. سومین کار مهم ما یکدست کردن ادبیات و نثر هر مقوله و نزدیک‌کردن آن به دایره لغوی مخاطبان است. رعایت عمق و غنای فکری موضوعات اندیشه‌بنیان سختی بسیاری دربر داشت. امام صدر در بسیاری از مطالب این مجموعه بحث فلسفی و عقیدتی دارند و پیدا کردن مترجمی که بر مفاهیم فلسفی تسلط داشته باشد و سیاق را درک کند و آن را به فارسی نیز بیان کند، بسیار دشوار بود. در نهایت این مجموعه توانست به این مهم دست پیدا کند. در آخر نیز وظیفه ما رعایت بیان مناسب تفکرات امام برای نسل‌های جوان بود. فراموش نکنیم که یکی از اهداف این مجموعه مخاطب قرار دادن نسل های جوان و آشنا کردن آنان با اندیشه امام صدر است.
با چالش‌های متعددی برای ترجمه و تدوین این مجموعه مواجه بودیم
یکی از مهم‌ترین کمبودهایی که در نظام علمی کشور داریم، کمبود واژه‌نامه‌ها و فرهنگ‌نامه‌های تخصصی دو زبانه عربی و فارسی در رشته‌های گوناگون علمی و سیاسی است. ما چند فرهنگ لغت نیم‌بند داریم که برخی بسیار پرغلط هستند مثل ترجمه المنجد. همچنین در زمینه اقتصاد، علوم اداری، مسائل نظامی و جغرافی، لغت‌نامه‌ای از عربی به فارسی نداریم و «گام به گام با امام» سرشار از این اطلاحات است. یافتن برابر واژه‌های مورد قبول نهادهای علمی در این مجموعه کاری سخت و دشوار بود.
کمبود ارتباط و تعامل نهادهای علمی و ادبی کشور با زبان معاصر ادبی از دیگر مشکلات ما در تدوین این مجموعه بود. نظام آکادمیک ما در زمینه تربیت مترجم توانمند برای متون معاصر ادبی کوتاهی کرده است. در زمینه زبان معاصر حتی استادان نیز در ترجمه متون درمی‌مانند و اغلب ترجمه‌ها، برگردان فارسی متون قدیم است. در ترجمه متون قدیم به دلیل وجود دانشنامه‌های مختلف ما مشکل چندانی نداریم.
سوالی اینجا مطرح می‌شود، چند جایزه کتاب سال به ترجمه متون معاصر ادبی عرب اختصاص داده شده است؟ مطلقا هیچ و این ایراد از نظام آکامیک است. حتی امروزه رشته ترجمه عربی در سطح دکتری طراحی شده، اما در زمینه استاد با مشکل مواجه هستند.
سومین چالش ما، ناآگاهی از زبان شکسته عربی و واژگان خاص آن است. بسیاری از صحبت‌های امام صدر حاوی واژه‌های محلی است و گاهی تعلیق هم به‌وجود می‌آید، ضرب‌المثلی بیان شده و حرف تمام می‌شود. این را حاضران آن جمع که عرب زبان بودند، متوجه می‌شدند، اما ما چگونه می‌توانیم آن را به فارسی برگردانیم؟
چالش دیگر ما ناآگاهی از ژورنالیسم سیاسی است. منظورم از ژورنالیسم صرفا خبر نیست. تحلیل سیاسی را ترجمه کردن و زبان درست را برای آن اتخاذ کردن بسیار دشوار است. پیش از انقلاب مترجمانی خودساخته مانند عبدالمحمد آیتی بودند که این کارها را انجام می‌دادند و ما امروزه از این مترجمان هم محروم هستیم.
شناسایی مترجمان و ویراستاران آگاه از مشکلات ما بود
مشکل دیگر ما برطرف کردن کاستی‌های متون در زبان اصلی بود. پیاده شدن مطالب در متن اصلی گاهی با ابهاماتی مواجه بود و افتادگی‌هایی در متن داشت. برای حل این مشکل با لبنان در ارتباط بودیم و دوباره نوارها را شنیدیم و توانستیم تصحیح متون به صورت کلاسیک آن انجام دهیم و با این کار متن عربی هم اصلاح شد.
به طور کل شناسایی مترجمان و ویراستاران آگاه از مشکلات ما بود. خانم حورا صدر خودشان بازبین نهایی کل این مجموعه بودند و من شاهد بودم که چه تلاش‌های بسیار و عرق‌ریزان روحی برای تکمیل این مجموعه داشتند و از فرصت‌شان از خانواده کم کردند تا کار بازبینی را به سرانجام برسانند.
برخی ناگزیری‌هایی هم در متن بوجود آمده که تفاوت قلم و سبک مترجمان یکی از آنهاست. هرچند تلاش شده این کار انجام شود، اما ما نمی‌توانستیم نثر اقتصادی را به نثر بیان ادبی نزدیک و یکدست کنیم. دومین ناگزیری گوناگونی مطالب عرضه شده بود که چندان فرصت نزدیک کردن آن به ساختار دانشنامه را به ما نمی‌داد و در نهایت سومین ناگزیری نیز این بود که ما ناچار شدیم برخی اصطلاحات خاص را به همان صورت عربی به کار ببریم که اگر به فارسی برمی‌گشت بخش مهمی از بار معنایی خود را از دست می‌داد.