به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی موسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر، نشست «تربیت از دیدگاه امام موسی صدر» صبح امروز 14 آذر 1396 با سخنرانی دکتر غلامرضا ذکیانی و دکتر معصومه عبدلی در سالن آمفی تئاتر دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه علامه طباطبایی برگزار شد.

این نشست از سلسله نشست‌های «سه‌شنبه‌های مشاوره‌ای» بود که هر هفته با تلاش گروه مشاوره دانشگاه علامه طباطبایی، انجمن مشاوره ایران و انجمن علمی ــ دانشجویی مشاوره دانشگاه علامه طباطبایی برپا می‌شود.

نکات مهم سخنرانانی‌های این نشست را در ادامه مطالعه خواهید کرد.


غلامرضا ذکیانی: خروج امام صدر از گفتمان ارسطویی باعث موفقیت او شد

امام موسی صدر در برنامه‌های خود بسیار موفق عمل کرد. این وظیفه ماست که تحلیل کنیم آیا صرفا عمل‌گرایی امام باعث موفقیت او بود یا اینکه از مبانی فلسفی عمیقی برای رسیدن به موفقیت بهره برد؟ به زعم من امام صدر نه تنها از مبانی مستحکم فلسفی بهره برد، بلکه از بسیاری از جهات از فلاسفه هم جلوتر حرکت کرده است.

مهم‌ترین مبنای فلسفی امام صدر خروج او از گفتمان ارسطویی است. این گفتمان نزدیک به 2500 سال مانند وحی مُنزل در میان اندیشمندان مسلمان حضور داشته و کماکان نیز دارد. ارسطو سه آموزه مهم داشت: نخستین آموزه «اهمیت جوهر فرد» است. ارسطو به جوهر و عرض پایبند بود و این مقوله در طول تاریخ مدام حرکت کرد و تا به امروز رسید و مهمترین نماد آن در زبان، بحث موضوع و محمول است.

دومین آموزه ارسطو تفکیک میان عقل نظری و عمل است. حتی امروزه نیز ما در عالم نظر و عمل تفکیک قائل می‌شویم. فلاسفه مسلمان در حوزه عمل هیچ ندارند و از بعد از ابن‌سینا هرگز به اخلاق، سیاست مدن و تدبیر منزل نپرداخته‌ و آن را به شرعیات واگذار کردند. این در صورتی است که شرعیات نیز به این امر مهم نپرداخت. بنابراین دست ما در حوزه اخلاقیات خالی است. درنهایت سومین آموزه ارسطو که من نام آن را «مغالطه یا» می‌گذارم و این مغالطه انفصال چیزهایی است که ما آنها را قابل جمع نمی‌دانیم.

امام صدر از گفتمان ارسطویی خارج می‌شود و به اجتماع می‌پردازد/ او معتقد به حفظ ملیت است

امام موسی صدر مسئله «اصالت فرد» را که ارسطو 24 قرن پیش به تاریخ چسباند و باعث شد تا همه فیلسوفان مسلمان برای اجتماع هویت قائل نشوند، نفی کرد. روان فرد بیشتر در جمع‌ها ساخته می‌شود. در نگاه ارسطویی به مسائل اجتماع توجهی نمی‌شود، اما امام صدر با خروج از این گفتمان به اجتماع پرداخت. پس از گذشت 40 سال از تشکیل جمهوری اسلامی ما هنوز نتوانسته‌ایم بحث مذهب و ملیت را بین خودمان حل کنیم. گمان داریم مذهبی بودن نافی ملی‌گرا بودن است و ملی‌گرایی با مذهبی بودن منافات دارد.

امام موسی صدر نشان داد که ملیت یکی از مولفه‌هایی است که باعث بالفعل شدن قابلیت‌های دینی می‌شود. او معتقد به حفظ ملیت است. این نگاه در منظومه فکری هیچکدام از شخصیت‌های بزرگ دینی ما اعم از علامه طباطبایی، شهید مطهری و... دیده نمی‌شود. امام صدر تبیین کرد که بخشی از ایمان دوست داشتن وطن است.

امام موسی صدر اجتماع را یک هویت واقعی می‌داند. او معتقد است باید میان انسان‌های یک اجتماع اعتماد متقابل وجود داشته باشد. به هر میزانی که این اعتماد لطمه ببیند، بسیاری از روابط اجتماعی به خطر می‌افتد. امام صدر می‌گوید که آموزه‌های دینی بیشتر ناظر بر اعتلای اعتماد میان انسان‌هاست.

نکته مهم دیگر در تفکیک «نظر» و «عمل» است. امام صدر بر خلاف ارسطو معتقد است که حوزه نظر به هیچ عنوان از عمل جدا نیست. به باور او اگر رهبران جامعه و بزرگان دینی و علمی در مقام عمل خوب کار کنند مردم نیز از آنها یاد می‌گیرند. صحبت از تئوری صرف هیچ فایده‌ای دربر ندارد. در قرآن نیز به یکسان بودن نظر و عمل اشاره شده که با تحلیل سروه حمد می‌توان به آن رسید. تاثیرگذاری امام صدر به دلیل خروج از همین گفتمان ارسطویی است.

درباره «مغالطه یا» نیز باید گفت که جمع میان دو امری که در ذهن ما ناممکن می‌آید در اندیشه‌های ائمه نیز وجود دارد. به عنوان مثال امیرالمومنین علم غیب داشت، اما در زمانی حکمرانی خود به طلحه و زبیر را به عنوان والی هیچ منطقه‌ای تعیین نکرد، در صورتی که به زیاد بن ابیه، که مشهور بود پدرش مشخص نیست، فرمانروایی فارس را داد و نطفه عبیدالله بن زیاد در همین دوران انعقاد شد که بعدها آن جنایت عظیم را در حق سیدالشهدا کرد. مسلمانان و شیعیان نمی‌توانند این ابعاد مانند این دو بعد از سیره حضرت علی (ع) را با هم جمع کنند چون به گفتمان ارسطویی پایبند هستند، اما امام موسی صدر توانست.

معصومه عبدلی:همه فعالیت‌های امام صدر بر محور تشکیلات است

خوشحالم که به معرفی امام موسی صدر در قامت الگوی تربیتی برای شما که سروکارتان با انسان است، می‌پردازم. امام صدر یکی از اندیشمندان مهم جهان اسلام است که در قرون جدید به مسئله گفت‌وگوی تمدن‌ها پرداخت. او در دانشگاه استراسبورگ فرانسه نطفه گفت‌وگوی تمدن‌ها را پی‌ریزی می‌کند. دلیل امام صدر برای این امر عدم شناخت بین غرب و تمدن اسلامی بود که به باور او اگر این گفت‌وگو شکل نمی‌گرفت جهان با بن‌بست مواجه می‌شد.

امام موسی صدر یک انسان تشکیلاتی است و همه فعالیت‌هایی که در لبنان انجام داد، بر محور تشکیلات بود. او مجلس اعلای شیعیان لبنان را برای بهبود وضعیت شیعه در این کشور تاسیس می‌کند. تشکیلات دیگری که ما را با تفکرات تربیتی امام موسی صدر آشنا می‌کند جنبش فرافرقه‌ایی «حرکة المحرومین» است. امام این تشکیلات را برای بهبود وضعیت تمام لبنانی‌ها تاسیس کرد. جنبش امل نیز که یک تشکیلات نظامی است برای دفاع از میهن توسط امام صدر شرف تاسیس پیدا می‌کند.

حضور دو دهه‌ای امام صدر در لبنان آنقدر چشمگیر و موثر است که بسیاری از اهالی سیاست و تاریخ‌نگاران تاریخ لبنان را به پیش و پس از حضور امام موسی صدر تقسیم می‌کنند.

امام صدر چهار سطح برای تربیت قائل است

نگرش و منش متفاوتی که امام صدر نسبت به سایر رهبران دینی دارد مهم‌ترین ضرورت پژوهش در تفکر اوست. امام فقیهی است که بر خلاف عامه فقهای هم‌عصر خود اهل کتاب را نجس نمی‌داند. در منظومه فکر او دیه زنان برابر با مردان و دیه اهل کتاب نیز برابر با مسلمانان است. پیشنهاد فقه واحد برای تمام مسلمانان اعم از شیعه و اهل سنت، درخواست اذان واحد، رسیدن به عید مشترک برای برداشتن اختلاف همه و همه از سوی امام موسی صدر مطرح شده است.

در زمینه منش نیز امام صدر در همه ابعاد شروع به حرکت و اقدام کرده است. به عبارتی این رهبر دینی و عالم محقق به جای نظریه پردازی، وارد در حوزه عمل شد و در زمینه‌های چون وحدت اقدام عملی کرد. حتی او در کلیسا و صومعه‌ها نیز حاضر شد و به وعظ اخلاقی برای مسیحیان پرداخت، چرا که اعتقاد داشت ادیان همه آبشخور مشترکی دارند.

دیگر دلیل در ضرورت پرداختن به اندیشه‌های امام موسی صدر نگرش بدیع و جذاب او به موضوع تربیت است. بنیاد همه فعالیت‌های صدری بر محور تربیت استوار شده است. امام صدر چهار سطح برای تربیت قائل است: سطح اول امر و نهی است. در سطح دوم مربی، ذهن و روش متربی را اقناع کند که مثلا دروغ گفتن کار مناسبی نیست. در سطح سوم مربی باید متربی را در فضایی از تعلیم و تربیت قرار بدهد که انجام دستورات اخلاقی برای متربی ساده باشد. به همین دلیل است که امام صدر اعتقاد به تشکیل جامعه پاک و سالم دارد. سطح و شیوه چهارم ابداع خود امام صدر است. او این روش را از قرآن استخراج کرد و می‌توان نام آن را معجزه قرآن گذاشت. امام صدر می‌گوید که باید فضایی برای انسان به وجود بیاید که خود او به این نتیجه برسد که عمل به دین و دستورات دینی و اخلاقی برای رسیدن به رستگاری مفید است. به همین دلیل هم امام اعتقاد دارد که باید مفاهیم دینی را برای انسان‌ها به طور کامل شکافت و توضیح داد.

عملکرد موفق امام صدر در تربیت مردم لبنان نیز دیگر دلیل برای ضرورت پرداختن به اندیشه‌های تربیتی اوست. در این زمینه چون امام صدر شیوه و سطح چهارم تربیتی را به کار گرفت، توانست به موفقیت دست پیدا کند.