22 نوامبر سالروز استقلال لبنان از استعمار فرانسه است. لبنانی‌ها در سال 1943 توانستند خود و تاریخ کهن‌شان را از یوغ استعمار فرانسه خارج کرده و هویت ملی‌شان را دوباره احیا کنند. این استقلال برای لبنانی‌ها به آسانی بدست نیامده بود. آنها به مدت چهار قرن نیز زیر سلطه امپراطوری عثمانی بودند.

به مناسبت سالگرد استقلال لبنان، در گزارشی برخی از سخنرانی‌های امام صدر در جشن‌های استقلال لبنان را مرور کرده‌ایم که در ادامه مطالعه خواهید کرد.


توسعه دادن آزادی عاملی نیرومند برای حفظ استقلال است

استقلال لبنان و لزوم مبارزه با دولت جعلی اسرائیل که همواره مرزها و در نتیجه استقلال لبنان را تهدید می‌کرد، از مهم‌ترین دغدغه‌های امام موسی صدر در زمان فعالیتش در لبنان بود. مهم‌ترین مناسبتی که امام موسی صدر در آن درباره لزوم استقلال همه جانبه لبنان برای مردم صحبت می‌کند، «روز استقلال لبنان» است و یکی از مهم‌ترین سخنرانی‌های امام در این باره با موضوع «استقلال حقیقی همۀ افراد و همۀ مناطق را دربر می‌گیرد» در تاریخ 21 نوامبر 1969 به مناسبت عید استقلال در سینما امپایر منطقه زحله ایراد شده است.

متن این سخنرانی در تاریخ 25 نوامبر در روزنامه‌های «الحیاة» و «الجریده» منتشر شده است.⁽¹⁾ امام در این سخنرانی استقلال در همه حوزه‌ها از جمله استقلال در برابر استعمار نظامی، استقلال در برابر استعمار سیاسی و استقلال در برابر استعمار اقتصادی را حایز اهمیت می‌خواند، اما استقلال فکری را از همه این موارد برتر عنوان می‌کند. امام در این سخنرانی می‌گوید: «استعمار فکری است که بدترین و خطرناک‌ترین نوع استعمار است. استعمارگر وقتی از سلطۀ نظامی و سیاسی و اقتصادی ناامید می‌شود، تلاش می‌کند وارد عقل و ذهن مردم شود و آنان را دربارۀ آینده و سرنوشت وسوسه می‌کند. اینجاست که انسان اختیار خود را از دست می‌دهد، بدون آنکه احساس کند استعمار شده است.»

ادامه این سخنرانی به بحث امام درباره عدالت اجتماعی اختصاص دارد: «خداوند نعمت استقلال را به ما ارزانی کرده و ما باید از این سرمایه و این کرامت پاسداری کنیم. باید از نظر فکری و فرهنگی و اخلاقی و اقتصادی و سیاسی و نظامی نیز مستقل شویم. باید به این استقلال عمق ببخشیم و عمق بخشیدن به آن در این است که همۀ ابعادش را محقق کنیم. استقلال واجد ابعاد سیاسی و اقتصادی و فکری و غیر این هاست. به دست آوردن استقلال کار مردم است، ولی عمق بخشیدن به آن کار رهبران است. آیا ما می‌توانیم آزادی را برای همۀ مردم کشور فراهم کنیم؟ اگر بپذیریم که استقلال به معنای رشد دادن توانمندی‌های انسان است، باید آزادی را برای به همگان فراهم کنیم. عمق بخشیدن به آزادی و توسعه دادن آن، برای استقلال حقیقی کمال است و عاملی نیرومند برای حفظ استقلال به شمار می‌آید. باید آزادی را برای همگان فراهم کنیم و این کار تنها به توسعۀ اقتصاد نیست، بلکه به توسعه و عمق بخشیدن به عدالت اجتماعی نیز هست. من در مقام یک شهروند جنوبی به دیدار شما نیامده‌ام بلکه یک شهروند لبنانی هستم که به استقلال و آزادی و کرامت این کشور اهتمام می‌ورزد.»

امام در بخش دیگر این سخنرانی همه لبنانی‌ها را به وحدت ملی دعوت می‌کند تا در سایه آن همه اهالی بدانند که در غم و شادی یکدیگر شریکند و این از نظر امام صدر یکی از برکات مهم استقلال است.

یکی دیگر از مهم‌ترین سخنرانی‌های امام درباره استقلال در 20 نوامبر 1974 در سالن بزرگ اجتماعات دانشگاه آمریکایی بیروت ایراد شد.⁽²⁾ گزارش این سخنرانی امام صدر در روزنامه‌های «لسان‌الحال» و «البیرق» منتشر شده است.

امام صدر در این سخنرانی نیز به بحث درباره مفهوم استقلال پرداخته و می‌گوید: «استقلال به مفهوم عمیق آن، تنها آزاد شدن از ارتش‌های بیگانه نیست، بلکه آزادی سیاسی و اقتصادی و فکری و فرهنگی را نیز در بر می‌گیرد.» بجز این موارد امام استقلال از فرقه‌گرایی، مسئله جنوب و نقش دانشجویان در استقلال کشور را مهم می‌داند.

امام در بخش دیگری این سخنرانی «فرقه‌گرایی» را بلای جان لبنانی‌ها عنوان و اشاره می‌کند که با وجود فرقه‌گرایی حتی استقلال نظامی لبنان نیز محقق نمی‌شود: «ما در سالروز استقلال هستیم. نخستین شکل و روشن ترین مفهوم استقلال، استقلال نظامی است، یعنی آزادی کشور از ارتش دشمن. مایۀ تأسف من است که بگویم این مفهوم از استقلال نیز اکنون موجود نیست، زیرا می‌بینیم دشمن هر ساعت که بخواهد، به هر منطقه از لبنان وارد می‌شود، آن هم به هر شکلی: در قالب افراد عادی، گشتی‌ها، ارتش، ماشین‌آلات، هواپیما و کشتی. مقامات نیز اعتراف کرده‌اند که نمی‌توانند با بالگرد از زمین‌های جنوب تصویربرداری کنند، زیرا دشمن به آنان شلیک می‌کند.»

امام همچنین دفاع از جنوب لبنان و مرز با رژیم صهیونیستی را وظیفه همه لبنانی‌ها ــ و نه صرفا شیعیان ــ بیان کرده و می‌گوید: «به بسیاری از مسئولان که از جنوب بازدید می‌کنند، توصیه می‌شود که از همان راهی که آمده‌اند، برگردند تا در راه به گشتی‌های اسرائیلی برخورد نکنند که از آنان مدارک شناسایی می‌خواهند و نام آنان را می‌پرسند. خاک لبنان جولانگاه ارتش دشمن است و در آن، جایی برای مقامات بلندپایه نیست. لبنان عملاً اشغال شده است و مقامات نمی‌توانند تصویربرداری هوایی کنند یا از آن بازدید کنند. دشمن از زمین و هوا و دریا وارد می‌شود و هرکه را می‌خواهد، می‌رباید. توازن فرقه‌ای مانعی است بر سر راه شکل‌گیری ارتشی که توانایی دفاع از لبنان و جنوب را داشته باشد. حتی داشتن اسلحه نیز در لبنان امری فرقه‌ای شده است.»

از نظر امام صدر مقابله با اسرائیل و فریاد در مقابل حکام بی‌مسئولیت پیدایی وحدت کلمه در لبنان را باعث می‌شود. او در بخش دیگری از این سخنرانی می‌گوید: «من به شما هشدار می‌دهم که برای برطرف کردن خطری که لبنان را تهدید می‌کند، فریاد زنید و اعتراض کنید. چگونه ممکن است که با وجود تفاوت درآمد میان مناطق، وحدت ملی شکل بگیرد؟ وحدت ملی تا زمانی که کشور دستخوش توطئۀ انحصارطلبان است، ناممکن است. می‌گویند که وحدت ملی در گرو این است که روحانی و کشیش در کنار یکدیگر باشند. به این ترتیب مردم را گمراه کردند. نگرانی و بی‌اعتمادی به وجود آوردند و برای آن عنوان «وحدت ملی» را جعل کردند. همۀ آنان چه مسلمان و چه مسیحی، تاجرانی هستند از یک دسته: دستۀ شیطان. اما دستۀ خدا و مؤمنان به خدا، آن انسان‌هایی هستند که ستم به دیگر انسان‌ها را نمی‌پذیرند و با مکیدن خون دیگران رشد نمی‌کنند.»

هدف از تشكيل نظام فرقه‌ای تأمين عدالت بين فرقه‌ها بود اما کمتر تحقق یافت

امام موسی صدر در یکی از مناظره‌های خود با سفیر تقی الدین که در تاریخ 19 نوامبر سال 1973 در دانشگاه آمریکایی بیروت برگزار شده و روزنامه‌های «الجریده» و «لسان‌الحال» بیروت آن را منتشر کردند،⁽³⁾ به خطرات ساختار سیاسی فرقه‌ای برای وحدت ملی لبنان اشاره می‌کند و می‌گوید: «استقلال برای ما قانونی اساسی به ارمغان آورده است که يكی از ماده‌های آن نظام لبنان را برای دوره‏ای نامحدود، نظام فرقه‌ای تعيين كرده و اين دوره تا اكنون ادامه يافته است.»

امام در بخش دیگری از این مناظره درباره تحقق نیافتن هدف نظام فرقه‌ای به دلیل علت نبود سیاستمداران دلسوز، می‌گوید: «هدف از تشكيل نظام فرقه‌ای تأمين نوعی عدالت بين فرقه‌ها بوده است ولی طرف‌های مربوط، به جای آنكه عدالت را توسعه دهند تا همگان را فرا گيرد، بهره و منفعت خود را توسعه دادند كه به زيان اين نظام بود و در نتيجه اين دموكراسی بی‌نظیر را براي ما پديد آورد كه توانگران توانگرتر و نيازمندان نيازمندتر می‏شوند. نظام فرقه‌ای با وجود آنكه مسئله‌ای كاملاً سياسی است اما اكنون لباس دينی به تن كرده و عدالتی كه از رهگذر آن اميد می‏رفت تحقق يابد، به عاملی برای تحقق خواسته‌ها و تأمین منافع افراد صاحب نفوذ تبديل شده است.»

به باور امام صدر وجود ساختار سیاسی فرقه‌ای باعث شده تا بجز شیعیانی که در مناطق مرزی با اسرائیل زندگی می‌کنند، دیگر شهروندان لبنانی در مقابل تجاوزات این رژیم بی‌تفاوت مانده و حتی قدمی برای بهبود وضعیت زندگی شیعیان بر ندارند: «شرم‌آور است كه هفتاد درصد از ساكنان جنوب كه لبنان به نام آنها درجنگ اعراب و اسرائيل شركت داشته‏‌اند، هنوز پناهگاهي ندارند تا در آن گرد هم‌ آيند. آيا می‏‌توان استقلال و دفاع ازحقوق شهروندان را از يكديگر جدا ساخت؟» در ادامه امام می‌خواهد كه مجلسی مركب از نمايندگانی از همه فرقه‌ها، نمايندگانی از همه مناطق و نمايندگانی از همه گروه‌های فعال تشكيل شود و وظيفه اين مجلس رفع محروميت و زيان از هر فرقه و منطقه و بخش باشد.

امام در یکی دیگر از سخنرانی‌های خود به مناسبت روز استقلال لبنان که به دعوت انجمن لبنانیان کالج دانشگاهی بیروت صورت گرفت، بار دیگر به نظام فرقه‌ای که باعث بی‌توجهی به وضعیت شیعیان شده می‌تازد. در متن این سخنرانی که در تاریخ 22 نوامبر 1974 در روزنامه النهار منتشر شد،⁽⁴⁾ آمده است: «[نظام فرقه‌ای] انسان‌هایی را که مقدس نبودند، مقدس جلوه داد و مانع استخدام افراد شایسته شد و در سایۀ این نظام بوده که لبنان نه دفاع دارد و نه امنیت و نه آینده. گناه شهروند جنوبی چیست که باید هزینۀ توازن فرقه‌ای را بپردازد؟»

امام صدر در بخش دیگری از سخنرانی لبنانی‌ها را از عاقبت لبنان با وجود نظام فرقه‌ای، بیم می‌دهد و می‌گوید: «بیم آن دارم که لبنان تاوان نزاع قدرت‌های بزرگ و کشورهای عربی با اسرائیل را پرداخت کند و در نتیجه ما نیز مانند برادران فلسطینیمان آواره و پناهنده شویم.» امام در نهایت از همه لبنانی‌ها درخواست که برای همبستگی بیشتر همگی یک‌شب را در جنوب لبنان بگذرانند و همه مردم به دنبال راهکاری برای استقلال سیاسی، اقتصادی و فکری همه مناطق لبنان باشند.

همان‌طور که از سخنان امام موسی صدر برمی‌آید، استقلال یکی از مهم‌ترین مولفه‌های نظام فکری و عملیاتی ایشان است. از نظر امام صدر استقلال و وحدت کلمه و همدلی مردم یک رابطه دو سویه دارند. وحدت کلمه و همدلی باعث می‌شود که مردم در مقابل دشمن متجاوزی که استقلال آنها را تهدید می‌کند، بایستند و این ایستادن فارغ از هرگونه تعصبات نژادی و قومی است. در اوضاع کنونی کشورهای خاورمیانه نیز لبنان بیشتر از هر زمانی به وحدت کلمه نیاز دارد تا همچنان استقلالش را در برابر تهدیدها و دشمنی‌های خارجی و داخلی حفظ کند. استقلالی که امام صدر برای حفظ آن به سفری رفت که اسارت و دوری 39 ساله را دربرداشت و همچنان پایان نیافته است.

1) جلد دوم «مسیرة الامام السید موسی صدر»

2) جلد چهارم «مسیرة الامام السید موسی صدر»

3) جلد سوم «مسیرة الامام السید موسی صدر»
4)جلد چهارم «مسیرة الامام السید موسی صدر»