یکی از مهم‌ترین برنامه‌ها و اقدامات عملی امام موسی صدر برای ساماندهی اوضاع لبنان، بهبود وضعیت روستاییان و عشایر این کشور بود.
به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی موسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر، شنبه ۱۵ مهر در تقویم رسمی کشور با عنوان «روز روستا و عشایر» نامگذاری شده است. روستاییان و عشایری که از گذشته تا امروز در مقوله‌های اقتصاد، سیاست و حوزه‌های نظامی در کشورها نقش اساسی ایفا کرده‌اند. به بهانه این روز به تلاش‌های امام صدر برای بهبود وضعیت روستاییان و عشایر لبنان و پایان دادن به اختلافات آنها می‌پردازیم.
در کشورهای خاورمیانه از دیرباز نظام قبیله‌ای و عشیره‌ای حاکم بود و حکومت مرکزی نیز در واقع با بستن پیمان با قبایل نفوذ خود را در کل کشور بسط می‌داد. همچنین در زمان در معرض تهدید قرار گرفتن تمامیت ارضی کشورها، سران قبایل جنگ‌جویان خود را در قالب نیروهای ارتش مرکزی به مصاف دشمن می‌فرستادند. عشایری که در مرزهای کشورها سکونت داشته و در تردد بودند نیز در حفظ و پاسداشت تمامیت ارضی کشورها نقش مهمی را ایفا می‌کردند.
کشور لبنان نیز با تعدد فرهنگ‌ها و مذاهب و فرقه‌ها همواره شرایط خاصی داشته است. دشمن صهیونیستی نیز برای تسلط هرچه بهتر خود بر لبنان در طول نیم قرن اخیر، مدام در پی ایجاد تفرقه بین پیروان ادیان و حتی تفرقه در میان قبایل بوده است. امام موسی صدر این استراتژی دشمن را به خوبی دریافت و مدام تلاش خود را برای جلوگیری از تفرقه در لبنان به ویژه در میان عشایر به کار می‌گرفت.
تلاش برای ایجاد صلح میان عشایر بعلبک
در منطقه بعلبک لبنان که از مناطق تاریخی است و حجم عمده جمعیت آنجا را شیعیان تشکیل می‌دهند، خطرناک‌ترین پدیده اجتماعی شایع در سنت انتقامجویی بود. امام صدر دریافت كه این عادت زشت به مشكلی ریشه‌دار تبدیل شده و جامعه را به سمت قبیله‌ای شدن سوق داده و مانع پیشرفت آن می‌شود. به همین دلیل امام صدر برای برقراری آشتی در میان عشایر این منطقه تلاش فراوان كرد و از عشایر خواست پیمان‌نامه‌ای امضا کرده و برای وفاداری به آن سوگند یاد کنند. در آن پیمان‌نامه درج شده بود كه امضاکنندگان فقط قاتل را مسئول دانسته و مورد پیگیری قرار خواهند داد و از افراد بی‌گناه خانواده‌اش انتقام نخواهند گرفت و عشیرۀ قاتل هم از او حمایت نخواهند كرد.
همچنین امام صدر برای برچیدن سنت انتقامجویی در منطقه بعلبک و هرمل
پیامی را برای عشایر منطقه صادر کرد. این پیام در روزنامۀ النهار، ۱۹۷۰/۷/۱ منتشر شد. در بخشی از این پیام می‌خوانیم:
«ای فرزندان بعلبک و هرمل! در این روزها كه وطنِ مجروحِ شما آغشته به خون است و در این اوضاع و احوالی که آه و اندوه و سوگواری یتیمان و بیوه‌گان و بی‌سرپناه آن شب‌ها را فراگرفته، غصه‌ای گلوی مرا می‌فشارد و خار بالینم شده است و قیام و سجود مرا فراگرفته، از خود و شما می پرسم:
شدت بخشیدن به انتقام‌جوئی و خونخواهی چه معنا دارد؟
انتقام‌گیری از جنایت‌های قدیمی چه توجیهی دارد؟
آیا انسان جاهلی كه به او ستم شده است، حق دارد امنیت قومش را از بین ببرد؟ و شما هم رضایت می‌دهید؟
آیا فردی مغرور و ماجراجو حق دارد که دیگران را متهم و سپس، بدون محاكمه حكم صادر و اجرا كند و شما ساكت باشید؟
آیا مصلحت در این است كه نیروی شگرفتان را، كه وطن و هموطنان ما امید فراوانی بدان بسته‌اند، در اطاعت از نفْس اماره، که به بدی فرمان می‌دهد، صرف كنید بجای آنكه آن را در راه رضای خدا در آخرت و برای رفع نیازهای انسان در این دنیا به كار گیرید؟...»
در ادامه پیام، امام صدر ۳ راه را برای صلح پیش روی آنها قرار می‌دهد و می‌گوید:
«۱ـ اگر دنبال مال و متاعید، به من اجازه دهید که آن را از طریق برادرانتان در گوشه و كنار جهان فراهم آورم تا دیۀ قربانیان را از آن بپردازم و آخرین میخ را بر تابوت نزاع و خصومت و سرگردانی بكوبم.
۲- اگر دنبال جنگید، مرا هم یكی از خود بدانید كه باید در مسیر فداكاری برای قدس عزیز حركت كنیم و هركس از ما بر زمین افتاد و شهید شد، در نهر خون مقدس افتاده است.
۳- و اگر شهوت خون و خونریزی دارید، آیا می‌پذیرید كه من قربانی شوم و انتقام خونهایتان را از من بگیرید و شهوت خونریزیتان را با ریختن خون من خاموش كنید؟ و خدا بر آنچه من می‌گویم وكیل و گواه است.»
پیگیری وضعیت روستاییان و روستاهای هم‌مرز با اسرائیل
امام صدر همچنین برای پیگیری وضعیت روستاییان و روستانشینان لبنان علاوه بر سفرهای متعدد به آن مناطق و دیدن شرایط آنها، جلسات بسیاری را در مجلس اعلای شیعیان برای رسیدگی به وضعیت روستاها، به ویژه روستاهای هم‌مرز با اسرائیل مدیریت کرد. برخی از اقدامات او را به گزارش روزنامه‌های وقت لبنان که در مجلد دوم مجموعه «مسیرةالامام السید موسی صدر» منتشر شده، در ادامه مرور می‌کنیم.
روزنامه «الحیاة» مورخه ۱۹۶۹/۰۸/۱۳ طی گزارشی نوشت: «در جلسۀ مجلس اعلای شیعیان به ریاست امام موسی صدر، اعضای مجلس از نتیجۀ بازدید ایشان از روستاهای جنوب كه مورد تجاوز ناجوانمردانۀ صهیونیست‌ها قرار گرفته‌اند، مطلع شدند. امام مردم این روستاها را كه با روح وطن‌دوستی صادقانه و عزم قاطع بر مقاومت و مشاركت فعالانه در دفاع از وطن و شركت در آزادسازی زمین‌های غصب‌شده، روحیۀ عالی خود را حفظ كرده‌اند، تحسین كرد. امام صدر درخواست و اصرار هموطنان ساكن این روستاها را بر آموزش نظامی و احداث پناهگاه به اطلاع مجلس رساند.»
«الجریده» لبنان مورخ ۱۹۶۹/۰۸/۱۹ نیز نوشت: «مجلس اعلای شیعیان در جلسۀ دیروز، وضعیت روستاهای مرزی را پس از تجاوز اخیر اسرائیل بررسی و مقرر كرد که كمیته‌ای به ریاست امام صدر برای تحقق دو هدف تشکیل شود: ایجاد پناهگاه و آموزش نظامی همۀ اهالی جنوب.»
امام صدر برای بهبود وضعیت روستاییان به دفعات با مسئولان کشور لبنان دیدار و گفت‌وگو می‌کرد. روزنامه «الحیاة» مورخ ۱۹۶۹/۰۹/۲۳ خبری را به این شرح منتشر کرد: «آقای منیر ابوفاضل، نایبرئیس پارلمان، دیروز هیئتی از مجلس اعلای شیعیان را به ریاست امام موسی صدر به حضور پذیرفت. این هیئت یادداشتی را حاوی خواسته‌های روستاهای مرزی تسلیم وی كرد. این یادداشت در باب امنیت و ارتقای سطح اقتصادی بود.»
در تاریخ ۱۹۶۹/۰۹/۲۵، امام موسی صدر در رأس هیئت پیگیری مجلس اعلای شیعیان كه خواسته‌های اهالی جنوب و به‌ویژه روستاهای مرزی را پیگیری می‌كند، با رئیس جمهور، شارل حلو، دیدار و لایحه خواسته‌های مردم آن منطقه را تقدیم وی كرد. اهم این خواسته‌ها عبارت بودند از: طرح و اجرای پروژه‌هایی كه موجب شكوفایی منطقۀ هم‌مرز با دشمن صهیونیستی شود، حراست از روستاهای مرزی، احداث پناهگاه و آموزش نظامی جوانان. این هیات، همچنین، با رشید كرامی، نخست وزیر و ژنرال امیل بستانی، فرمانده ارتش، دیدار و نسخه‌ای از یادداشت درخواست‌ها را به آنان تسلیم كرد.»
گزارش‌های بسیاری از این دست که از فعالیت‌های امام در لبنان منتشر شده، اهمیت روستاییان و عشایر را از نگاه امام موسی صدر مشخص می‌کند. روستاییانی که در منطقه صفر مرزی با رژیم صهیونیستی می‌زیستند و در خط مقدم مبارزه با دشمن قرار داشتند. در ایران امروز نیز بسیاری از روستاهای مرزی و ساکنان این مناطق، به ویژه در استان‌های سیستان و بلوچستان و کردستان در وضعیت مناسب و مطلوبی قرار ندارند. امید است که مسئولان به تاسی از سیره عملی امام صدر توجه بیشتر به این مناطق را در دستور کار خود قرار دهند.