به گزارش روابط عمومی موسسه فرهنگی و تحقیقاتی امام موسی صدر، جلسه دفاع از پایان‌نامه «بررسی نظریه شخصیتی امام موسی صدر در تحولات سیاسی اجتماعی لبنان» با تحقیق و نگارش عباس بخشی استوار برای دریافت درجه کارشناسی ارشد رشته علوم سیاسی در دانشکده علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز بعداز ظهر یکشنبه 19 دی 1395 برگزار شد.

استاد راهنمای این پایان‌نامه دکتر احمد شوهانی بود و دکتر علامحسین بلندیان و دکتر سوسن صفاوردی نیز داوری این رساله را بر عهده داشتند.

دکتر بلندیان در بخشی از صحبت‌های خود در این جلسه ضمن استقبال از موضوع تحقیق، گفت: به نظرم باید این پایان نامه به صورت کاربردی در می‌آمد تا شیوه عمل و کنش سیاسی اجتماعی امام موسی صدر به عنوان یک الگو برای مدیران ارشد تنظیم و پیشنهاد شود.

وی افزود: اگر این کار یعنی درآمدن پایان‌نامه به صورت تحقیق علمی کاربردی انجام شود، ذخیره خوبی برای آخرت محقق خواهد بود.

دکتر صفاوردی نیز در این جلسه پیشنهاد داد تا رساله مذکور به عنوان یک کتاب منتشر شود.

امام صدر،رهبری کاریزماتیک

عباس بخشی استوار در دفاع از رساله خود گفت: تلاش‌ها و موفقیت امام موسی صدر در ارتقای جایگاه شیعیان و دیگر طوایف لبنان در طول 19 سال فعالیت وی در این کشور و نقش کاریزماتیک وی در تغییر شیوه نگرش اقوام و گروه‌های مختلف در جامعه متنوع لبنان، انگیزه‌ای شد برای بررسی  نقش شخصیتی امام موسی صدر در تحولات سیاسی-اجتماعی لبنان تا به این وسیله الگوی فعالیت وی بدست آید. این تحقیق برای پاسخ دادن به این سوال که نقش امام موسی صدر در تحولات سیاسی- اجتماعی لبنان چه بود؟ شخصیت وجودی امام موسی صدر، شیوه رفتار، گفتار و ظاهر ایشان در جذب و همگرایی گروه های مذهبی- سیاسی لبنان چه تاثیری داشت؟ انتخاب شد.

وی افزود: با توجه به اینکه که امام موسی صدر به عنوان یک روحانی شیعه برای اولین بار از برخی ابداعات و اقدامات تشکیلاتی استفاده کرده بود برای بررسی فعالیت‌ها، نظرات و شیوه رفتار وی، روش کتابخانه‌ای انتخاب شد. در این تحقیق وضعیت تاریخی، سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی قلمرو مکانی یعنی لبنان و آثار آن بر شکل‌گیری نهضت بزرگ امام موسی صدر بررسی و در ادامه در دو مرحله زندگینامه امام موسی صدر قبل از هجرت به لبنان و حضور  19 ساله وی در این کشور مورد تحقیق و بررسی قرار گرفت.

بخشی ادامه داد: یافته‌های تحقیق نشان داد که امام موسی صدر با داشتن ویژگی‌های شخصیتی خاص از جمله یک انسان کاریزماتیک، مصلح اجتماعی، یک فرد اخلاق‌گرا و اعتدال‌گرا به مثابه یک روحانی مجتهد با سازماندهی فعالیت‌های تشکیلاتی ابتدا جامعه فرودست شیعه در لبنان را به طایفه قدرتمند تبدیل کرد. در کنار آن توانست با اثرگذاری خاص و استفاده از روش تقریب مذاهب، تعصبات مذهبی در جامعه لبنان را تا حد توان خود کاهش دهد و با بهره‌گیری از این روش جامعه مصرفی لبنان را به جامعه مقاوم در برابر تجاوزات اسراییل تبدیل کند.

امام صدر و بازسازی عزت شیعیان لبنان

این دانشجوی رشته علوم سیاسی در بخش دیگری از جلسه به نقش امام موسی صدر در بازسازی هویت و عزت شیعیان لبنان اشاره کرد و گفت: جایگاه امروزی شیعیان و نقش بارز آنها در تحولات سیاسی- اجتماعی لبنان حاصل سلسله فعالیت‌هایی است که امام موسی صدر در کشور لبنان برنامه ریزی و اجرا کرد تا هویت، انسجام و عزت تاریخی شیعیان لبنان بازگردد. امام صدر با بهره‌گیری از ظرفیت‌های درونی و برونی شیعیان و با تشکیل سازمان‌هایی مثل جمعیت بر و الاحسان، مجلس شیعی اعلای لبنان، حرکه المحرومین و جنبش امل در کنار پرچمداری حرکت گفت‌وگوی ادیان و تقریب مذاهب در این کشور اقدام به پایه‌ریزی زمینه‌های مناسب فکری برای اجرای نقش تاریخی شیعیان در لبنان کرد. تاسیس مجلس اعلای شیعیان لبنان و انتخاب امام موسی صدر به ریاست را می‌توان نقطه عطف و نقطه اوجی در حیات شیعیان لبنان دانست.

بخشی در ادامه گفت: موضوعی که این پژوهش در پی واکاوی و تنویر زوایای تاریک آن است نقش کاریزماتیک امام موسی صدر در ایجاد تحولات لبنان قبل از جنگ داخلی 1976و ایجاد جبهه مقاومت شیعی و احیاء هویت نیمی از جمعیت لبنان به‌عنوان جامعه شیعه است. تحقیق درباره نقش شخصیتی امام صدر در تحولات سیاسی-اجتماعی لبنان ابتدا می‌تواند به هدف‌گذاری یک رهبر شیعه با استفاده از ایدئولوژی شیعه‌گری و قرائت اسلام برای تدوین راهبرد مقاومت اشاره کند و بررسی شود که امام صدر با شناسایی بحران خلاء قدرت سیاسی و اجتماعی شیعیان هم‌زمان با آغاز فعالیت‌های گسترده دینی و فرهنگی خود در مناطق شیعه نشین لبنان چگونه مطالعات عمیق خود را به منظور ریشه یابی عوامل عقب ماندگی اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی شیعیان لبنان به اجرا گذارد.

وی همچنین با اشاره به یافته‌های امام در علل عقب‌ماندگی جامعه شیعه لبنان، اظهار کرد: امام صدر علت بحران عدم تشخیص جایگاه گروه‌های مقاومت با تمرکز بر شیعیان را تعصبات قومی قبیله‌ای کشف کرده بود. ثمره تلاش‌های شخصی امام موسی صدر این بود که از طایفه ضعیف و فرودستی همچون شیعیان طبقه‌ای مقاوم بسازد که بتواند به غیر از حل مشکلات درونی به معرفی یک راهبرد بین المللی در تعریف مقاومت اقدام کند. وی سعی در ترسیم خط و مشی مستقل الهام گرفته از آداب تشیع، ایمان و اخلاص در عمل و صدق در عقیده و گفتار، بازگشت به اصل خویشتن، زدودن آثار محرومیت و پیشرفت شیعیان لبنان داشت که توانست تا حد زیادی به اهداف خود دست یابد.

هوشمندی امام صدر برای شناخت مشکلات جامعه

بخشی در بخش دیگری از سخنان خود امام موسی صدر را برای شناخت مشکلات جامعه بسیار هوشمند توصیف کرد و گفت: امام صدر با مطالعه دقیق اوضاع، به خوبی دریافت که ریشه اصلی همه گرفتاری‌ها، فقر فرهنگی و اقتصادی است. بنابراین بیش از آنکه طبق روش سنتی و معمول، مردم و جوانان صور را «امر به معروف و نهی از منکر» کند، روش ابتکاری در پیش گرفت. نخست در صدد برآمد تا زمینه‌های هدایت و تقوا و پذیرش امر به معروف و نهی از منکر را در وجود مسخ شده آنان ایجاد کند، آنگاه با یک برنامه‌ریزی اساسی نخست به جنگ فقر فرهنگی رفت و علاوه بر ایراد سخنرانی و تشکیل کلاس‌های منظم در دبیرستان‌ها و مراکز فرهنگی و هنری دیگر با جوانان و روشنفکران آن سامان ارتباط نزدیک برقرار کرد. وی با سخنان رسا و روشن‌گرانه خود، پوچی فرهنگ غرب و مادی‌گری را برای آنان توضیح داد و با الهام از قرآن، سنت و مکتب اهل بیت (علیهم السلام) منطق اسلام را به عنوان قوی‌ترین و پرمحتوا‌ترین منطق روز معرفی کرد.

وی افزود: ایجاد تحرک اجتماعی میان شیعیان و کنش ملی در لبنان یکی دیگر از کارهای امام صدر بود. ایشان پس از بررسی اوضاع کلی لبنان و، به‌ویژه، اوضاع جامعۀ شیعیان این کشور، در صدد برآمد تا میان شیعیان و کشوری که تابعیت آن را دارند، پیوندی نزدیک برقرار کند و احساس آنان را در خصوص حکومت کشور خود برانگیزاند؛ هرچند در واقع در شهر و دیار شیعیان، اثری از حکومت نبود.

تاسیس نهادها با هدف مشارکت اجتماعی شیعیان

وی در بخش دیگری از تحقیق خود روش امام صدر در راستای مجاب کردن هرچه بیشتر شیعیان برای مشارکت و تاثیرگذاری در کشور خود را تاسیس نهادها و تشکیلات مختلف عنوان کرد و گفت: امام صدر به عنوان یک روحانی با تفکر تشکیلاتی ابتدا در راستای سياست محروميت زدايي سازمان جمعيت خيريه «البر و الاحسان» را با تنظيم برنامه‌ای ضربتي برای تامين نيازهای مالي خانواده‌های بي‌بضاعت ایجاد کرد. ایشان در چارچوب برنامه‌ای ميان مدت با طي سالانه صد هزار كيلومتر در ميان شهرها و روستاهای سراسر لبنان، ده‌ها جمعيت خيريه و مؤسسات فرهنگي و آموزش حرفه‌ای را راه اندازی کرد.

بخشی ادامه داد: مجلس اعلای اسلامي شيعیان که اولين بخش از برنامه درازمدت امام صدر به شمار مي‌رفت، در اول خرداد سال 1348 تاسيس شد. امام موسي صدر از بهار سال 1348 تا اواسط زمستان سال 1352 با دولت وقت لبنان به گفت‌وگو نشست، تا آنها را برای اجرای پروژه‌های زيربنايي و وظايف قانوني خود در قبال مناطق شيعه نشين و محروم آن كشور ترغيب کند. در پي امتناع دولت لبنان از پذيرش اين مطالبات و نيز اتمام حجت با آن، جنبش محرومان لبنان در اوايل سال 1353 به رهبری امام موسي صدر شكل گرفت. امام از سال 1343 و يك سال پيش از تأسيس جنبش فلسطيني فتح، در پي انديشه تبديل جامعه مصرفي لبنان به جامعه‌ای مقاوم در برابر تجاوزات آينده رژيم صهيونيستي برآمد و این راه مجلس جنوب و حرکه المحرومین را شکل داد.

امام صدر و تقریب مذاهب

این دانشجوی رشته علوم سیاسی همچنین کار مهم دیگر امام صدر را تلاش برای وحدت ادیان و تقریب مذاهب اسلامی عنوان کرد: امام موسی صدر توانست کشور لبنان را که نظام طایفگی و تعصبات مذهبی به عنوان اصل روابط اجتماعی کشور مطرح بود، به تقریب و نزدیکی مذاهب تبدیل کند تا جایی که هم اکنون در پیمان‌های سیاسی و فرهنگی، احزاب وابسته به طایفه‌های مذهبی در گروه‌های هم پیمان در کنار هم قرار می‌گیرند برای نمونه در گروه ۸مارس گروهای شیعی، دروزی، مسیحیان مارونی و اهل سنت در کنار یکدیگر یک جریان سیاسی خاص را به وجود آوردند.

بخشی وحدت ادیان و مذاهب در لبنان را وسیله موثری برای مقابله با تجاوزات رژیم صهونیستی دانست و گفت: مسئله فلسطین، مبارزه با اسرائیل و شکل گیری جبهه مقاومت یکی دیگر از برنامه‌های امام موسی صدر بود. اکنون تنها جریانی که در خارج از سرزمین فلسطینی با دو فاکتور نیروهای جهادی و حمایت دولت‌های حامی محور مقاومت مشغول فعالیت است جریان موسوم به جبهه مقاومت اسلامی است. امام موسی صدر توانست باقدرت و اقدامات فکری و تشکیلاتی این جریان را راه اندازی و با بنیه اندیشه‌ای بعد از ۴۰ سال فعالیت به قدرت عظیمی تبدیل کند. بر این اساس امام صدر بنیانگذاری اولین حلقه مقاومت مردمی خارج از سرزمین‌های اشغالی در برابر اسرائیل را که زمینه ساز جبهه بزرگ مقاومت اسلامی در کشورهای غرب آسیا است، فراهم آورد.

وی افزود: این حلقه مقاومت با تطابق با اندیشه و راهبرد فقه سیاسی شیعه به جبهه‌ای قدرتمند در مقابل با اسراییل و دیگر گروه‌های ارتجاعی تبدیل شد و در این راه امام صدر با نهاد سازی‌های مختلف از جمله تشکیل جنبش امل همزمان با دوران نهضت انقلاب اسلامی با ابزارهایی از جمله اقدامات اندیشه‌ای شیعه و کار تشکیلاتی توانست اقدام به پایه ریزی جبهه مقاومت اسلامی کند. با تمام این برنامه‌ها سیاسی امام صدر از مساله تربیت غافل نبود. ایشان در سال‌های ۱۹۶۴ و ۱۹۶۵ میلادی (۱۳۴۳ و ۱۳۴۴ شمسی) سلسله فعالیت‌های فکری و علمی و دینی خود را ادامه داد و اندیشه‌های خود را از تریبون‌های مختلف و متعدد در فرقه‌ها و مناطق گوناگون اعلام و مؤسسه «بیت الفتاة» و مدرسه «الهدی» را تأسیس کرد. در نهایت باید اشاره کرد که امام موسی صدر، با اقدامات حساب شده و به دور از هرگونه تنش، اولا، جایگاه اجتماعی، اقتصادی و سیاسی شیعیان لبنان را تقویت کرد و ثانیا، با کنار زدن غبار سوءتفاهم و بدبینی سایر طوایف نسبت به شیعیان، موفق شد باب گفت‌و‌گو را بین آنها باز کند.

لازم به ذکر است که پس از پایان جلسه با رای داوران و همچنین استاد راهنما رساله عباس بخشی با نمره الف مورد پذیرش قرار گرفت.