به گزارش روابط عمومی موسسه فرهنگی و تحقیقاتی امام موسی صدر، جلسه دفاع از پایان‌نامه «بررسی سیره نظری و عملی امام موسی صدر به منظور استنتاج فلسفه تربیتی» با تحقیق و نگارش معصومه عبدلی برای دریافت درجه دکتری در رشته علوم تربیتی در دانشگاه خوارزمی تهران عصر شنبه یکم آبان 1395 برگزار شد.

استاد راهنمای این پایان نامه دکتر علیرضا محمودنیا، دکتر خسرو باقری و دکتر غلامرضا ذکیانی، استادان مشاور و همچنین حجت‌الاسلام دکتر علیرضا صادق‌زاده قمصری و دکتر محسن ایمانی اساتید داور خارجی پایان نامه و دکتر سوسن کشاورز، استاد داور داخلی این پایان‌نامه بودند.

در این جلسه برخی از مسئولان و پژوهشگران موسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر از جمله حورا صدر، حمید قزوینی، مهدی فرخیان و همچنین محمدعلی مهتدی، خبرنگار سابق سازمان صدا و سیما در لبنان و دکتر سیدمحمدحسین میرصادقی، عضو هیات علمی دانشکده الهیات و فلسفه دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات نیز حضور داشتند.

به امام صدر احتیاج بسیار داریم

حجت‌الاسلام دکتر علیرضا صادق‌زاده، معاون فرهنگی و اجتماعی دانشگاه فرهنگیان و یکی از داوران این رساله در این جلسه گفت: رساله خانم عبدلی کار بسیار ارزشمندی است، چرا که به منظومه فکری و عملی یک شخصیت برجسته در جهان اسلام می‌پردازد که اگر امروز در میان ما حضور داشت، این بحران‌ها در منطقه خاورمیانه به وجود نمی‌آمد.

وی افزود: سیره عملی امام موسی صدر امروزه نیز یکی از نیازهای اساسی جوامع اسلامی است. بنابراین باید روی آن پژوهش شود. خانم عبدلی تلاش‌های بسیاری را برای این پژوهش ارزشمند خود انجام داده و عموم منابع را دیده است. از این جهت کار ایشان درخور تشکر است.

چرا باید به نظریات امام موسی صدر پرداخت؟

معصومه عبدلی در جلسه دفاع از پایان‌نامه خود گفت: خدا را شاکرم که توانستم درباره اندیشه‌های اندیشمندی پژوهش کنم که اسطوره تربیت و روش‌های تربیتی است. من در این رساله از یک طرف منش، روش و سبک زندگی عملی امام موسی صدر را بررسی کرده و در ادامه با غور در نظریات امام که با مطالعه کتاب‌ها و متن سخنرانی‌های ایشان به دست آمد، متوجه شدم که امام هر چه را که می‌اندیشید به مرحله عمل در می‌آورد.

وی افزود: سوالی مهمی که اینجا مطرح می‌شود درباره چرایی ضرورت به پرداختن اندیشه‌های امام موسی صدر است؟ فراموش نکنیم که امام صدر در کشور پیچیده‌ای عمل تربیتی را انجام داد که کمتر کسی قادر به انجام آن بود. همچنین اکنون پس از گذشت چهار دهه از غیبت ایشان هنوز آثار تربیتی‌شان در میان جامعه لبنان، به ویژه در میان جوانان دیده می‌شود.


عبدلی ادامه داد: هدف من از این پژوهش توصیف سیره عملی، استنتاج روش‌های تربیتی و تبیین فلسفه تعلیم و تربیت از دیدگاه امام موسی صدر است. برای استنتاج روش‌های تربیتی، سیره عملی امام صدر را بررسی کردم، چرا که ایشان فارغ از بحث‌های نظری و البته بدون آنکه به این مسائل بی‌توجه باشند، دست به عمل زده‌اند. در واقع آنچه ایشان عمل کرده‌اند، مهمتر از نظریه‌های‌شان است. هرچند که در ادامه پژوهش متوجه شدم که امام صدر از بُعد نظری نیز قوی هستند و در واقع برای هر عمل‌شان بن‌مایه‌های نظری قوی داشته‌اند.

منابع پژوهش

عبدلی در ادامه جلسه با معرفی منابع مورد استفاده خود برای نگارش این رساله گفت: برای بررسی سیره عملی امام موسی صدر مهم‌ترین منبع مورد استفاده من مجموعه ۱۲ جلدی است که جنبش امل آن را منتشر کرده است. در این مجموعه تمام فعالیت ها و کارهای امام موسی صدر از بدو ورود به لبنان تا زمان ربوده شدنشان به دست رژیم قذافی درج شده است.

این پژوهشگر اضافه کرد: دومین منبع مهم من مصاحبه‌هایی است که در ایران با یاران و نزدیکان امام موسی صدر صورت گرفته و منتشر شده و منبع دیگر اسناد ساواک امام موسی صدر است. همچنین درباره آرای نظری امام نیز به کتاب «رهیافت‌های اقتصادی در اسلام» و همه مقاله‌های مطبوعاتی و سخنرانی‌های ایشان رجوع کرده و مبانی نظری تربیتی را استنتاج کردم.

عبدلی همچنین با اشاره به این نکته چند کنش تربیت عامه مردم در سیره عملی امام موسی صدر به کرات دیده می‌شود، گفت: برخی از رفتارها و کنش‌های تربیتی امام موسی صدر به کرات در سیره ایشان مشاهده و ضبط شده است. من این کنش‌ها را به عنوان یک راهکار عملیاتی تربیتی استخراج کرده و در این پژوهش آنها را ارائه داده‌ام.

مبانی تربیت از منظر امام موسی صدر و استنتاج راهکارهای تربیتی

عبدلی در بخش دیگری از این جلسه گفت: با بررسی سیره عملی امام موسی صدر با استفاده از روش استنتاجی پس‌رونده به سه مبانی عمده در نظریه‌های تربیتی ایشان رسیدم: وحدت بخشی، همزیستی مسالمت آمیز با دیگران و هویت بخشی. از مقوله وحدت بخشی امام به روش‌های «دعوت و تلاش برای وحدت» و «پرهیز از تفرقه افکنی و مقابله با آن» رسید. از مقوله همزیستی مسالمت آمیز با دیگران امام صدر «تعامل گسترده با دیگران» و «روش گفت‌وگو» را مطرح کرد و در نهایت از مقوله هویت بخشی کنش‌های «آگاهی بخشی» و «ایجاد تعلق» شکل گرفتند.


وی اضافه کرد: محیط فرقه‌ای لبنان ایجاب می‌کرد که مقوله تعامل با دیگران به مطرح شود، اما روش تعاملی امام موسی صدر بسیار خاص است. به عنوان مثال ایشان برای درگذشت پاپ مسیحیان لبنان خود مراسم ختم گرفت. این رفتار از هر عالم شیعی سر نمی‌زند. در ادامه پژوهش پس از بررسی سیره عملی امام به کنش‌های نظری‌شان رسیده و بر اساس آن ۶ مبنا را به این شرح استخراج کردم: «وحدت مقوم جامعه انسانی»، «اجتماعی بودن انسان»، «شکل‌گیری هویت انسان در اجتماع»، «کرامت ذاتی انسان»، «یکپارچگی ابعاد وجودی انسان» و «تاثیر متقابل فرد و شرایط محیطی».

عبدلی همچنین به استخراج برخی اصول تربیتی برای جامعه امروز از مبانی نظری تربیت از منظر امام موسی صدر اشاره کرد: به عنوان مثال من از مقوله وحدت نتیجه می‌گیرم که باید با قوم‌گرایی و تبعیض دینی و مذهبی مقابله کرد و این کار را باید نظام آموزشی کشور از همان مقاطع تحصیلی ابتدایی انجام دهد. باید اشاره کنم که من از این اصول تربیتی به برخی از روش‌های تربیتی مفید رسیدم که به نظر می‌توان آن را برای اجرا به وزارت آموزش و پرورش ارائه کرد.

این پژوهشگر در پایان به ارائه پیشنهاداتی نیز برای پژوهشگران و همچنین نظام آموزش و پرورش در ایران پرداخت: به نظرم پژوهشگران بیشتر از حوزه نظری به حوزه عمل بپردازند. همچنین مبانی هستی شناسی و معرفت‌شناسی امام موسی صدر نیز اکنون مورد غفلت است در صورتی که باید حتما به آن پرداخت. همچنین برای وزارت آموزش و پرورش نیز پیشنهادهایی استنتاج شده از سیره عملی امام موسی صدر دارم که در چند مورد به آنها اشاره می‌کنم: توجه به نقش همه عناصر در تعلیم و تربیت، تغییر مرحله‌ای و هماهنگ در نظام آموزش و پرورش، مغتنم شمردن وجود اقلیت‌های مذهبی برای برقراری عدالت آموزشی و لزوم مطابقت عرصه‌های نظر و عمل.

لازم به ذکر است که پس از پایان جلسه با رای داور و همچنین استادان راهنما و مشاور، رساله معصومه عبدلی با نمره الف مورد پذیرش قرار گرفت.