به گزارش روابط عمومی مؤسسه امام موسی صدر، ۱۱ ذی‌القعده برابر با روز ولادت امام رضا(ع)، سالروز عمامه گذاری امام موسی صدر و هم درسش، آیت الله شبیری زنجانی است که در خاطره ای از چگونگی معمم شدن در این روز گفته است.

امام موسی صدر، همپای گذراندن دروس دبستان و دبیرستان، به دروس حوزوی نیز می‌پرداخت اما شروع به تحصیل تمام وقت او در حوزه علمیه قم از سال ۱۳۲۰ شمسی بود. تحصیلات حوزوی سید موسی در قم، بیش از یک دهه به طول انجامید. او پس از گذراندن دوره مقدمات و سطح متوسط و عالی، در درس خارج فقه و اصول و فلسفه استادان نامی و بزرگ حوزه همچون آیت الله علوی اصفهانی، آیت الله محقق داماد، آیت الله سید رضا صدر، آیت الله سید احمد خوانساری، آیت‌الله سلطانی طباطبائی، آیت الله سید محمد حجت کوه‌کمری و آیت‌الله سید محمد حسین طباطبائی حضور داشت.

امام موسی صدر در سال ۱۳۳۴ شمسی پس از رحلت پدرش به عراق رفت و به مدت 4 سال در حوزه علمیه نجف اشرف از محضر اساتید و مراجع بزرگ آیت الله سید محسن حکیم، آیت الله شیخ محمدرضا آل‌یاسین و آیت الله سید ابوالقاسم خوئی در رشته‌های فقه و اصول بهره‌مند شد و به مقام عالی اجتهاد رسید. اگرچه به عقیده برخی هم‌دوره‌ای ها، امام قبل از رفتن به نجف، در حوزه علمیه قم به مرحله اجتهاد رسیده و در مسائل مختلف فقهی و اصولی صاحب‌نظر بود.

به مناسبت این روز سخنان یکی از اساتید و 2 همدرس امام موسی صدر درباره سطح علمی او را مرور می کنیم.

آقاموسی حوزه نجف را گرم کرده بود

روایت آیت الله سید محمد باقر سلطانی طباطبایی

مرحوم آیت الله سید محمد باقر سلطانی طباطبایی، از اساتید امام موسی صدر درباره دوران طلبگی امام در قم می گوید:«آقا موسی اول که وارد طلبگی شد، پدر بزرگوارش برایش معلمی به خانه آورد. در آن زمان معلم سرخانه می‌گفتند. یک نفر از اهالی نیشابور بود که آقا از ایشان خواسته بودند تا در منزل برای آقا موسی درس بگوید. آقا موسی، مقدمات و صرف و نحو را خیلی زود و بطور خصوصی در خانه خواند تا به مرحله شرح لمعه و قوانین رسید. از آن به بعد دیگر وارد حوزه شد. آقا موسی خیلی خوب درس می‌خواند و شایق به تحصیل بود. تحصیل ایشان ترتیب نداشت و سعی می‌کرد هر کتابی را شب و روز دو درسه و سه درسه بخواند تا تمام کند. استعدادش خوب بود، زحمت هم می‌کشید و خیلی زود درس‌ها را تمام می‌کرد.
ما تابستان که می‌رفتیم به وشنوه، ایشان ما را ول نمی‌کرد. صبح و عصر درس می‌خواند، روزی چند درس. شرح لمعه را در وشنوه پیش من خواند. صبح‌ها که چایی می‌خوردیم، شرح لمعه را می‌آورد و من برایش درس می‌گفتم. او یادداشت می‌کرد و می‌رفت گوشه‌ای می‌نشست و درس می‌خواند. اگر در جایی اشکال داشت، یادداشت می‌کرد تا یادش نرود. دوباره پیش از ظهر می‌آمد که درسش را پس بدهد و من بقیه درس را برایش بگویم. من هم می‌گفتم که امروز این درس را ادامه نده و از یک کتاب دیگر بخوان. مثلا اگر صبح کتاب طهارت شرح لمعه را خوانده بود، بهش می‌گفتم حالا درس بعدی را از کتاب زکات آن بخوان. در آن تابستانی که در وشنوه بودیم و حدود ۴۰ الی ۵۰ روز طول کشید، ایشان عمده شرح لمعه را پیش من خواند. بعدا همین شرح لمعه و قوانین را در قم درس می‌گفت و پای درسش هم جمعیت زیادی می‌آمدند. این درس های آقاموسی، جزء درس های خوب آن زمان حوزه بود. آقاموسی خیلی زحمت می‌کشید، خیلی هم خوش فهم بود و این‌ها باعث شده بود تا زود ترقی نماید. افراد دیگر، این مراحلی را که ایشان در طول چند ماه طی کرده بود، حداقل ۴ الی ۵ سال وقت لازم داشت تا پشت سر بگذارند.»

استاد امام صدر درباره تحصیلات حوزوی او در نجف عنوان می کند: «آقاموسی قبل از اینکه به نجف برود، در قم تدریس می‌کرد و درس حسابی هم داشت، جمعیت زیادی در درسهای ایشان شرکت می‌کردند. وقتی که مرحوم پدرشان فوت کردند، به نجف اشرف رفتند، در آنجا در درسهای آقای خویی و آقای حکیم شرکت می‌کردند. آقا موسی در نجف خیلی خوب ترقی کرد و جزو فضلای معروف نجف گردید. چند نفری از قم به نجف رفته بودند که معروف بودند که حوزه نجف را گرم کرده‌اند و یکی از اینها آقاموسی ما بود. آقاموسی جزو شخصیت های بارز علمی نجف بود. منتهی ایشان اولا جوان بود و ثانیا گرفتار لبنان گردید. اگر آقاموسی به لبنان نمی‌رفت و چند سال دیگر در نجف می‌ماند، جزو مراجع مسلم نجف می‌گردید. آقاموسی بقدری مورد توجه عمومی حوزه نجف قرار گرفته بود که گفته می‌شد فضلای قم افضل از فضلای نجف هستند. امام صدر به درجه اجتهاد رسیده بودند و قوی‌تر از اغلب آقایان مراجع امروز هم بودند. آقاموسی در نجف درس خوانده بود و حسابی ملا شده بود. نه تنها با معنایی که امروز از اجتهاد می‌شود، ایشان حتما مجتهد بودند، بلکه به معنای قدیمش هم مجتهد بودند. آقا موسی مرد فاضلی بود. حیف که بهره‌گیری نشد.» ⁽¹⁾

با روشن ترین بیان مفهوم را می رساند و کسی از صحبت های او خسته نمی شد

روایت آیت الله شبیری زنجانی

آیت الله شبیری زنجانی، همدرس و هم مباحثه امام موسی صدر در دوران طلبگی در حوزه علمیه قم، درباره درجه علمی امام موسی صدر می گوید: «آقای موسی صدر دارای برجستگی های خاص علمی، اخلاقی و روحی بود. اولین فردی كه من با او مباحثه داشتم، ایشان بود. اولین هم مباحثه ایشان نیز بنده بودم. پدر ایشان مرحوم آیت‌الله صدر كه درحوزه رئیس بود، به نوشتن حاشیه‌ای بر بعضی از كتب فقهی مشغول بودند. جلسه‌ای را تشكیل داده بودند كه پدر من جزو افراد مؤثر آن بود و درباره مسائل فقهی و علمی مذاكره و تبادل‌نظر می‌كردند. در اثر رفاقت خاصی كه بین پدر ایشان و پدر من بود، قهراً ما آشنایی داشتیم و هم‌بحث شدیم. سن ما هم قریب به هم است، 6ماه یا من از ایشان بزرگتر هستم و یا ایشان از من، از این نظر، تقارب سنی داشتیم و از اول دوران طلبگیمان مباحثه را با هم شروع كردیم. ایشان امتیازات مخصوصی داشت كه بسیار مشوق بحث بود.»

دوست و همراه امام موسی صدر در دوران طلبگی، سرعت انتقال، فهم صاف، بیان روشن، ادب در بیان، انصاف در بحث و روح حقیقت جویی را از امتیازات امام صدر می داند و در توضیح می گوید: «ایشان علاوه بر سرعت انتقال، صافی فهم بود. یك فهم صاف مطابق با فطرت داشت. اشخاص دیگری از این درجه اول ها به تعبیر ما بودند كه از بابت دقت نظر می‌شد آنها را بر آقای موسی صدر ترجیح داد، ولی از نظر صافی فهم، فطری بدون فهم و روح حقیقت‌جویی، كسی را نمی‌توانم ترجیح بدهم؛ هیچ‌كس را. بسیار بسیار صاف بود. این هم امتیاز دیگری بود. از نظر دقت نظر هم جزو درجه اول ها بود، اگرچه بعضی ها را از این نظر می‌شد ترجیح داد ... بسیار بیان روشن و بدون تعقیدی داشت. آقای موسوی اردبیلی می‌گفت كه من در درس آیت‌الله داماد كه استاد مشترك ما بود، گاهی اشكالی به نظرم می‌آمد كه می‌خواستم بگویم. كمی فكر می‌كردم تا جمله مناسبی را بیابم و با آن اشكال را طرح كنم. ولی آقاموسی فوری با كوتاه ترین عبارت و روشن ترین بیان همان مطلبی را كه ما می‌خواستیم بگوییم، بیان می‌كرد. نحوه بیان و طنین صدایش بسیار مناسب و مطلوب بود. در بحث ها (چه بحث های اجتماعی و چه علمی) هیچ‌كس از صحبت های او احساس خستگی نمی‌كرد.»⁽²⁾

امام صدر در‌‌ همان سنین جوانی به درجه اجتهاد رسید

روایت آیت الله مکارم شیرازی

آیت الله ناصر مکارم شیرازی نیز که از همدرسان امام موسی صدر بوده در خاطراتی که از وی نقل شده، می گوید: «من طلبه کم سن و سالی بودم که حدود ۴۵ سال قبل وارد حوزه علمیه قم شدم. از‌‌ همان اول به درس مرحوم آیت‌الله داماد جذب شدم. در آنجا امام موسی ‌صدر را که البته در آن وقت «آقا موسی ‌صدر» صدا می‌زدند، ‌دیدم. اشکالاتی که آقای صدر در مقابل استاد مطرح می‌کرد، ‌ خیلی عمیق و پرمحتوا بود. کم‌کم آرزو کردم که بتوانم مباحثه‌ای با ایشان داشته باشم؛ چون هم مباحثه هرچه قوی‌تر باشد، انسان بیشتر استفاده می‌کند. چیزی نگذشت که این توفیق نصیب من شد. مباحثه‌ای داشتیم که چهارنفر در آن شرکت می‌کردیم: امام موسی ‌صدر، مرحوم دکتر بهشتی، یکی از بزرگان امروز حوزه علمیه قم و بنده. همه در آن وقت جوان های کم سن و سالی بودیم که با هم مباحثه می‌کردیم. باید عرض کنم که در طول دوران تحصیل در حوزه علمیه، یکی از بهترین دوران مباحثات من، همان دوره‌ای است که با این بزرگواران گذشت.»

آیت الله مکارم در ادامه عنوان می کند: «واقعا به سهم خودم از فکر آن‌ها استفاده می‌کردم. آقا موسی ‌صدر استعداد فوق‌العاده‌ای داشت. این استعداد به پشتکار و استقامت فوق‌العاده وی ضمیمه می‌شد و هر 2 به کار مستمر شبانه‌روزی در مسائل تحصیلی و منظم درس خواندن می‌پیوست. به همین علت بود که آقای صدر خیلی سریع در حوزه علمیه قم ترقی کرد و در مدت کوتاهی جزء فضلای بنام و درجه اول حوزه شد. یکی از کسانی که می‌توانم شهادت بدهم در‌‌ همان سنین جوانی به درجه اجتهاد رسید، امام موسی ‌صدر بود. مرحوم دکتر بهشتی هم چنین بود. هر دو دارای نبوغ و استعداد فوق‌العاده بودند. هر دو پشتکار و ذوق سلیم داشتند و به همین دلیل هم هر دو خیلی زود و خوب در حوزه علمیه قم درخشیدند.»⁽³⁾

...................................

(1) برگرفته از سایت روایت صدر
(2)، (3) برگرفته از کتاب «یادنامه امام موسی صدر»