نام «امام موسی صدر» آنقدر با لبنان و مردم لبنان گره خورده که عجیب نیست
اگر بسیاری از ما ایرانی‌ها او را به عنوان یکی از اصلاح‌گران پیشرو لبنانی
در قرن بیستم بشناسیم و وقتی از زادگاه و فعالیت‌های دوره جوانی او آگاه
می‌شویم، تعجب کنیم.
«موسی صدر» در روز چهاردهم خرداد ماه ۱۳۰۷ در شهر قم به دنیا آمده است و پانزده سال بعد، در حوزه علمیه این شهر مشغول به تحصیل شده. در کنار درس‌های حوزه، از دبیرستان هم غافل نمانده و توانسته در سال ۱۳۲۹ به عنوان اولین دانشجوی روحانی در رشته «حقوق در اقتصاد» به دانشگاه تهران وارد شود. او در طول این سال‌ها فعالیت‌های فرهنگی مختلفی انجام داده است. مثلاً تدوین طرحی گسترده برای اصلاح نظام آموزشی حوزه‌های علمیه که با همکاری سید محمد بهشتی و مکارم شیرازی انجام شد.
اما شاید مهم‌ترین اتفاق زندگی صدر، پذیرفتن توصیه بزرگان حوزه برای عمل به وصیت مرحوم آیت الله سیدعبدالحسین شرف الدین، رهبر شیعیان لبنان باشد. به این ترتیب موسی صدر اواخر سال ۱۳۳۸ ایران را به مقصد لبنان ترک می‌کند. هدف‌های اصلی این هجرت، اصلاح امور فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی جامعه شیعیان لبنان از یک طرف، و استفاده از ظرفیت‌های ویژه لبنان برای نشان دادن چهره عاقل، عادل وانسان دوست مکتب اهل بیت به جهانیان از طرف دیگر عنوان شده است. برای دست یافتن به این هدف‌ها، صدر از آغاز حضور خود در لبنان مطالعات عمیقی را آغاز کرد تا بتواند ریشه عقب‌ماندگی اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی شیعان لبنان را پیدا کند. حاصل این مطالعات، برنامه‌های کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدتی بوده که از سال ۱۳۳۹ به منظور محرومیت‌زدایی، طراحی و اجرا شد. البته جمع‌آوری این اطلاعات و پیشنهاد این طرح‌های جامع، چندان هم ساده و بی‌دردسر انجام نشده است. خود او در مصاحبه‌ای گفته است: کیلومتر شمار ماشین فولکس کوچک من سالانه حدود صدوپنجاه هزار کیلومتر کار می‌کند و این به سبب گشت و گذار در کوه‌ها و راه‌های لبنان است.»
امام موسی صدر در مدت نزدیک به دو دهه فعالیت خود در لبنان، بیش از هر چیز بر لزوم کارهای تشکیلاتی و همبستگی شیعیان لبنان تأکید کرده است. این نکته را می‌توان درکارنامه کاری او به روشنی مشاهده کرد. از «تشکیل مجلس اعلای اسلامی شیعیان» به عنوان اولین بخش برنامه بلند مدت او گرفته تا فعالیت‌های خیریه‌ای مثل فعال کردن «جمعیت خیریه احسان و نیکوکاری.» برای برداشتن این قدم‌ها، امام صدر با افراد خبره و متخصص در هر رشته، بدون در نظر گرفتن علایق سیاسی یا دینی آن‌ها همکاری می‌کرد. این نگاه هم برگفته از این اندیشه بود که «تمام آفرینش در خدمت انسان است.» حتی در ارایه خدماتی که در مؤسسه‌های خیریه و نیکوکاری انجام می‌شد بدون توجه به مذهب افراد، شیعه و سنی و مسیحی، همه را یاری می‌کرد. این روش او اعتماد گروه‌های مختلف لبنان را جلب کرده بود.
مبارزه با بی‌سوادی و محرومیت به خصوص در مورد زنان و دختران، نکته دیگری بود که امام صدر به آن توجه خاصی نشان می‌داد و حاصل این توجه، تأسیس مدارس و مراکز مختلفی در شهرهای متفاوت لبنان بود. برای مثال تأسیس مدرسه صنعتی جبل عامل در شهر صدر که با همکاری شهید مصطفی چمران انجام شد. این مدرسه به یتیمان و محرومان اختصاص داشت و نوجوانانی که بر اثر حمله اسرائیل پدر و مادر خود را از دست داده بودند، از سن یازده سالگی به این مدرسه شبانه روزی وارد می‌شدند تا به طور رایگان در رشته‌های فنی نجاری، آهنگری، جوشکاری، برق و الکترونیک، ماشین‌های کشاورزی و... تحصیل کنند. «تأسیس خانه دختران» یکی دیگر از این اقدامات بود که در آ «به دختران بی‌سرپرست و فقیر آموزش‌های حرفه‌ای داده می‌شد. «آموزشگاه پرستاری» مرکزی برای دختران دارای مدرک دیپلم بود تا زیر نظر استادان با تجربه آموزش پرستاری ببینند و پس از فارغ‌التحصیلی به مراکز بهداشتی، درمانی و بیمارستان‌ها اعزام شوند. چنین اقداماتی در کارنامه امام موسی صدر زیاد است.
همه این تلاش‌ها، به علاوه کوشش‌هایی که در جهت حفظ وحدت لبنان و دفاع از استقلال و آزادی این کشور انجام داده است سبب بازیابی نقش تاریخی شیعیان در منطقه جبل عامل لبنان شد. تلاشی جمعی و مبتنی بر تشکیلاتی منظم و سازمان یافته که شاید بتوان گفت یکی از رموز مهم موفقیت امام صدر است. البته حضور او در لبنان او را از میهن خودش ایران دور نکرده بود. تا جایی که مثلاً در تابستان ۱۳۵۶ با اقامه نماز، تدفین و برپایی مراسم چهلمین روز شهادت دکتر شریعتی در بیروت، برای محکم شدن پیوند میان جوانان تحصیل کرده با روحانیت تلاش کرد. همچنین خدمت بزرگی که به انقلاب اسلامی ایران کرد، این بود که در سال‌های ۱۳۵۶و۱۳۵۷، پس از نزدیک به دو دهه فعالیت در لبنان، عموم مردم را با انقلاب اسلامی ایران آشنا و مرتبط کرد. امام موسی صدر در سوم شهریور ۱۳۵۷، در آخرین مرحله از سفر دوره‌ای خود به کشورهای عربی، بنا به دعوت رسمی معمر قذافی وارد لیبی شد و در روز ۹ شهریور ربوده شد. مجموعه اطلاعاتی که طی دو دهه به دست آمده، نشان می‌دهد که امام موسی صدر خاک لیبی را ترک نکرده است. قرائن متعددی حکایت می‌کند که امام موسی صدر همچنان زنده بوده و مثل بعضی دیگر از علمای اسلامی شرایط زندان حبس ابد را می‌گذراند.