به گزارش روابط عمومی مؤسسۀ فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر، دکتر حسین آجورلو، پژوهشگر مهمان در پژوهشکدۀ مطالعات استراتژیک خاورمیانه است و به تازگی از اولین پایان نامۀ دکترا به زبان فارسی در شاخۀ روابط بین الملل و دیپلماتیک دانشگاه اسلامی لبنان، با موضوع «استراتژی امام موسی صدر در قبال اسرائیل و تأثیر آن بر اوضاع کنونی مقاومت» دفاع کرده است. به همین بهانه، با وی گفت وگویی دربارۀ اندیشۀ مقاومت در برابر اسرائیل، اوضاع کنونی منطقه از منظر روابط بین الملل و استفاده از اندیشه های امام موسی صدر، انجام داده ایم که آن را می خوانید.

لطفاً در ابتدا شرح دهید که چرا موضوع امام موسی صدر را برای رسالۀ خود انتخاب کردید.

در ابتدا باید گفت از آن جهت که انتخاب هر موضوعی در یک فعالیت علمی، دارای علل و انگیزه ها و اهداف مخصوص به خود است، انتخاب موضوع «امام موسی صدر و مسئلۀ اسرائیل» نیز از این قاعده مستثنا نیست و عواملی همچون علاقه و کنجکاوی شخصی، اهمیت موضوع و پیامدهای عملی آن در عرصۀ بین‌المللی و  نیاز امروز جهان اسلام برای مواجه با تهدیدهای توسعه طلبانه، سبب انتخاب این موضوع شد.

در این زمینه بفرمایید چه تحقیقاتی انجام دادید. آیا تحقیقات میدانی بود یا کتابخانه ای و در هر دو مورد بفرمایید که چه منابعی را در مورد امام موسی صدر مورد بررسی قرار دادید؟

زمینۀ شکل گیری این پژوهش بر اساس این سؤال اصلی شکل گرفت که «امام موسی صدر دارای چه افکار و اندیشه‌ای در مورد اسرائیل بود و با توجه به این افکار چه سیاستی و اقداماتی را در مواجه با آن اتخاذ کرد و تأثیرات آن بر مقاومت ضد اسرائیلی چیست؟» که به این نتیجه رسید که «امام موسی صدر با توجه به زمینه‌های فکری مذهبی و اخلاقی خویش، اسرائیل را توسعه طلب و بزرگترین دشمن جهان اسلام می‌دانست و تنها راه مقابله با آن را مقاومت همه جانبه می‌دانست که همۀ جامعه باید در آن دخیل باشند، که تأثیرات آن را در اشکال مختلف در مقاومت کنونی شاهد هستیم.» این رساله حاصل نزدیک به چهار سال کار پژوهشی فشرده در سه کشور ایران، لبنان و سوریه بود که همچون اکثر پژوهش‌های به عمل آمده در عرصۀ روابط بین‌الملل، به سبب محدودیت‌هایی که در ماهیت این رشته است، مبتنی بر منابع ثانویه و به طور مشخص فیش برداری و رجوع به اینترنت و همچنین روش میدانی، از جمله مصاحبه، بود.

در همین راستا برای شناخت افکار و آرای امام موسی صدر، مصاحبه‌هایی در راستای این پژوهش انجام شد و برای اینکه سؤالات، جواب را به مصاحبه شونده القا نکند، سعی شد با پرسش سؤالات، به صورت عام، مصاحبه شونده موضوعات مورد نظر خود را در این موضوع مطرح کنند. برای یافتن پاسخ مورد نظر پژوهش، سعی شد، از دو گروه استفاده شود: نخست افرادی که در کنار امام موسی صدر در تحولات حضور موثر داشتند؛ و دوم کارشناسان و پژوهشگرانی که در حوزۀ امام موسی صدر پژوهی، فعالیت دارند. در مجموع از سی نفر مصاحبه به عمل آمد که نتایج آن کمک شایانی به روند پژوهش کرد.

دربارۀ این موضوع مشخص، به ندرت کتاب، مقاله و یا پایان نامه نوشته شده است. با این محدودیت ها چه کردید؟

برای جبران کمبودها چهار دسته از منابع، مورد مطالعه قرار گرفته است.

منابع مربوط به امام موسی صدر: در این راستا باید به منابع دست اول که امام موسی صدر در قالب سخنرانی‌ها، مصاحبه‌ها و مکتوبات داشته که توسط مرکز تحقیقاتی و مطالعاتی امام موسی صدر، جنبش أمل و برخی از محققان و پژوهشگران به زبان‌های عربی و فارسی به صورت کتاب و یا الکترونیک انتشار داده شده است، اشاره کرد. از این دست منابع می‌توان به عنوان مطالب خام تحقیق استفاده کرد و مطالب آن، نیاز به تحلیل و بررسی برای تبدیل به یک بحث علمی دارد. به دلیل اهتمام امام موسی صدر به قضیۀ فلسطین و مقاومت ضد اسرائیلی، در اکثر مطالب مربوط به ایشان مطالبی در این زمینه دیده می‌شود.

منابع در مورد امام موسی صدر: منابع در مورد امام موسی صدر به دو بخش تقسیم می‌شود، بخش اول بیشتر در قالب خاطرات همراهان، دوستان، همکاران و همین طور مخالفان ایشان است و بخش بعدی منابع مربوط به تحلیل‌های پژوهش گران، و اشخاص کارشناسی است که در مورد اندیشه و اقدامات ایشان نظرهایی را بیان کرده‌اند.

منابع تاریخی مرتبط با موضوع: به سبب آنکه موضوع مورد نظر مربوط به مقطع زمانی در بین دهه پنجاه تا هشتاد میلادی است که خود آن نیز محصول یک دورۀ تاریخی است، این پژوهش نیازمند یک سری منابع تحلیلی تاریخی در مورد تاریخ قضیۀ فلسطین، برای شناخت اوضاع و احوال آن دوره بود.

منابع نظری: به این علت که پژوهش مورد نظر در ورای موضوع سعی در تحلیل یکی از مباحث علمی در رشته‌های روابط بین الملل و علوم سیاسی را دارد، لازم بود که منابعی نظری مربوط به بحث‌های مختلف پژوهش نیز مورد مطالعه و بررسی قرار گیرد و از آنها نیز در طول پژوهش استفاده شد.

در این پژوهش در مجموع از 127 منبع عربی و 186 منبع فارسی  در قالب مقاله و کتاب در حوزهای مختلف  امام صدر پژوهی، تاریخی و نظری،  13 منبع الکترونیکی بیشتر مربوط به موسسات پژوهشی و تحقیقاتی، 47 منبع انگلیسی بیشتر در حوزه نظری استفاده شده است.

به نظر شما اصولاً چه لزومی دارد که در حوزۀ امام موسی صدر پژوهش های دانشگاهی صورت بگیرد؟

یکی از راهکارهای علمی و تحقیقاتی در حوزۀ علوم انسانی، بررسی نظرها و اقدامات افراد تأثیر گذار در یک موضوع مربوط به اجتماع انسانی است، زیرا بخش مهمی از تاریخ تحولات یک جامعه، قوم یا ملت را شخصیت‌های تاثیرگذار آن، در ارتباط با نوع کنش آنها با خارج از محدوده خود، تشکیل می‌دهد. 

اشخاصی که در اتفاقات و وقایع مهم تاریخی نقش ایفا کرده و با افکار و اقداماتشان نقاط عطفی در روند تحول جامعه خویش شدند. این اشخاص به عنوان مراجع فکری به افراد جامعه یادآوری می‌کند که باید در سیاست‌هایی که تاکنون در پیش گرفته‌اند، بازبینی جدی کنند و راهی مناسب تر را برای زندگی بهتر در پیش بگیرند.

یکی از موضوعات روابط بین الملل که در یک قرن اخیر ذهن پژوهش گران این حوزه را به خود مشغول کرده، قضیه فلسطین است. این قضیه در یک قرن اخیر به نماد ظلم یک ایدولوژی توسعه طلب و نژاد پرست یعنی صهیونیسم، به یک ملت و سرزمین تبدیل شده و موجب آوارگی میلیون‌ها انسان از سرزمین خود یعنی فلسطین شده است و بی شک مقاومت ضد اسرائیلی از فصل‌های برجسته قضیه فلسطین است.

در موضوع مقاومت ضد اسرائیلی افراد و شخصیت‌هایی در روند آن تاثیرگذار بوده‌اند که گاه این تاثیرگذاری برآیندی مثبت و همراه با پیروزی داشته و یا گاهی برآیند آن منفی و همراه با شکست بوده است، و شناخت صحیح هر دو پدیده از بعد آسیب شناسی مقاومت بسیار مهم و ضروری به نظر می‌رسد.

به دلیل حساسیت بالا و ابعاد گوناگون بررسی نقش افراد تاثیرگذار در مقاومت، در برابر انحرافاتی همچون افراط و تفریط، نیازمند کار علمی و تحقیقاتی در این زمینه است. در این زمینه می‌بایست نخبگان علمی و اجرایی در حوزه‌های مختلف تخصصی و میان رشته‌ای فعال شوند تا از حاصل این تحقیقات برای تصمیم گیری در برای آینده و عدمشخ تکرار اشتباهات بهره برد. 

بخشی از تداوم و بقای روند مقاومت ضد اسرائیلی، مرهون شخصیت امام موسی صدر است که اندیشه‌ها، خدمات و فعالیت‌هایش همچنان موثر باقی مانده و زمینه ساز پیروزی‌هایی برای آن شده است.

با توجه به اوضاع کنونی منطقه خاورمیانه و مباحث ژئوپلتیک که اکنون در روابط بین الملل مطرح است، آیا می توان از نظرات و اندیشه های امام موسی صدر در بحرانهای امروز بهره گرفت؟

در شرایط فعلی ضرورت شناخت اندیشه‌های مختلف در مورد تحولات جهان اسلام و استفاده از آن برای حل مشکلات خاورمیانه نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در این راستا آشنایی هر چه بیشتر با اندیشه های امام موسی صدر به عنوان یک رهبر تاثیر گذار موجب شناخت و تحلیل بهتر تحولات منطقه خاورمیانه به عنوان یکی از مناطق استراتژیک جهان نیز می‌شود. 

امروزه به دلیل سیطره دیدگاه غرب بر علوم انسانی، علوم اجتماعی و روابط بین الملل در دانشگاه‌های خاورمیانه و جهان اسلام، بیشتر از آن که از پتانسیل‌های داخلی و اشخاص موثر که با آراء، افکار و اقداماتشان موجب کم شدن مشکلات منطقه شدند، استفاده کنند، به بررسی الگوها و نظریات وارد شده و شناخت اشخاص موثر غربی همت گمارده‌اند. 

این امر از یک بابت مثبت است، که می‌توان از تجربیات بشری در حل مشکلات مختلف استفاده کرد، ولی از یک آسیب جدی نیز برخوردار است و آن عدم سازگاری این نظریات با ارزش‌ها، هنجارها، منطق، فکر و نوع زندگی مردم این منطقه است، که در برخی موارد اجرای آن موجب گسترش بحران شده است.

با بررسی دقیق پتانسیل‌های فکری داخل منطقه و با علمی کردن نظریات و افکار، در یک روند نظری و فکری می‌توان با الگو قرار دادن آن بسیاری از مشکلات موجود را حل کرد. از طرفی دیگر با آسیب شناسی صحیح از تکرار اشتباهات و راه‌های رفته نا موفق پرهیز کرد و یک چارچوب فکری صحیح را برای جامعه تبیین کرد.

امروز می توان با بررسی افکار امام موسی صدر، استراتژی هایی را برای حل بحران‌های خاورمیانه در زمان خود ارائه داد. می‌توان با به روز رسانی برخی از این استراتژی ها برای برخی مشکلات اساسی امروز راه حلی یافت.

به طور مشخص و با نگاه به اندیشه های امام موسی صدر چه استراتژی را می توان در این زمینه طراحی کرد؟

استراتژی وحدت و پرهیز از اختلافات داخلی: از نظر امام موسی صدر یکی از راه‌های حل اصلی مشکلات خاورمیانه و جهان اسلام وحدت و پرهیز از اختلافات داخلی بین گروه‌های مقاومت، کشورهای عربی و اسلامی و طوایف مختلف است. ایشان وحدت را به معنای نفی باورهای و تغییر هویت نمی‌دانست، بلکه طرفین را تشویق به احترام به ارزش‌ها و باورهای یکدیگر و همچنین خودداری از توهین و تخریب طرف مقابل می‌کرد و تاکید بر مبارزه با دشمن مشترک یعنی صهیونیسم و اسرائیل به شکل برادرانه در کنار هم داشتند نه مقابله و مواجهه با یکدیگر که امر مستلزم عدم برتر جویی اطراف مختلف می‌باشد.

استراتژی حرکت بر اساس برنامه ‏ریزى و عقلانیت: امام موسی صدر نیز به عنوان یک رهبر منظم، که معتقد به ساختار و برنامه ریزی قبل از آغاز هر کاری بود و تاکید داشت با آگاهى کامل، دقت، بررسی صحیح، به برنامه ‏ریزى و طراحى اقدامات و خط مشى خویش بپردازید، زیرا انجام کارها بر اساس آگاهی به صورت علمى و درست، به موفقیت دست می‌یابد.

استراتژی تقویت و تداوم مقاومت: به نظر امام موسی صدر تنها راه، حل مشکل صهیونیسم و اسرائیل، جهاد و مبارزه مسلحانه و یا به طور کلی مقاومت است، که این امر نیاز به تقویت از طریق ایستادگی، تائیدات دینی، حمایت مالی، حمایت مردمی، حمایت سیاسی و تامین تسلیحاتی دارد. 

استراتژی استفاده از معنویت: یکی از استراتژی‌هایی که کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد، کسب روحیه و استفاده از قدرت اعتقاد به خداوند در مبارزات است، در این راستا امام موسی صدر همواره مبارزان، سران کشورهای عربی و مردم را توصیه به معنویت و توکل بر خدا در حل مشکلات می‌نمودند.

استراتژی تشکیل جامعه مقاوم: یکی دیگر از استراتژی‌های پیشنهادی امام موسی صدر، تشکیل جامعه مقاوم در برابر توسعه طلبی ها بود که در آن همه افراد جامعه، توان و قدرت خود را بسیج و سازماندهی کرده تا در زمان مقابله با دشمنان از آن استفاده کنند.