اشاره: امام موسی صدر، چهل سال پیش، در تاریخ نوزده فوریه ۱۹۷۵ (سی بهمن ۱۳۵۳) به کلیسای کبوشیین بیروت دعوت شد تا به عنوان خطبۀ موعظۀ آغاز روزه در این کلیسا سخنرانی کند. این سخنرانی و این اتفاق، که برای نخستین بار عالمی مسلمان در کلیسایی کاتولیک خطبۀ روزه را ایراد کند، به بیانی، به سمبل شخصیت گفت‌وگومحور امام موسی صدر و برآیند و نمونه‌ای از تمامی فعالیت‌های امام موسی صدر است. به مناسبت چهلمین سالگرد این اتفاق، پایگاه اینترنتی مؤسسۀ امام موسی صدر سلسله‌مطالبی را با عنوان «الگوی گفت‌وگو» و دربارۀ ضرورت گفت وگو و اهمیت آن در جهان معاصر منتشر کرده و خواهد کرد. یادداشت زیر از جمله این مطالب است که رضا سلیمان نوری آن را نوشته است.

شرایط کنونی جهان معاصر به گونه‌ای است که انسان عاقل و کامل و به دور از حب و بغض تنها یک راه برای نجات بشر از وضعیت کنونی می‌تواند معرفی کند و آن، چیزی جز گفت‌و‌گوی بین ادیان نیست. گفتم گفت‌و‌گوی بین ادیان و اهل دین و نه اهل سیاست بدان دلیل که جنگ افروزان کنونی جهان عمدتاً مدعی دینداری و دین مداری هستند و خود را در پشت نقاب اهل دین پنهان می‌کنند.

این امر، مسلمان، مسیحی، یهودی و بودایی و.. ندارد زیرا‌‌ همان گونه که داعش و طالبان، اسلام را دینی خشن و بدون داشتن جنبه رحمانی به دنیا معرفی می‌کنند، سران رژیم صهیونیستی و خاصه خاخام‌های احزابی چون شاس در این سرزمین اشغالی نیز یهودیت را دینی خون‌ریز در ذهن جلوه گر می‌کنند. همین گونه است وضعیت اقدامات مسیحیان تندرو در اروپا و آمریکا که جوانان مسلمان را به جرم پیروی از آیین رسول رحمت (ص) سلاخی می‌کنند و یا بوداییان میانمار که به همین دلیل اقلیت مسلمان روهینگیای این کشور را در خون خود غوطه ور می‌نمایند.

اما گفت‌و‌گوی ادیان باید چگونه باشد که خود باعث و بانی افزایش جنگ‌ها و درگیری‌ها نشود و آیا تاکنون حرکتی در این زمینه انجام شده که بتوان آن را نماد واقعی گفت‌و‌گوی ادیان لقب داد؟ 

در پاسخ به سؤال نخست باید گفت که هرگونه برتری طلبی و خودبر‌تربینی به هنگام برخورد علمای دو دین در وضعیت کنونی سمی مهلک برای گفت‌و‌گو است و باعث وبانی نابود شدن این تنها راه باقی مانده برای نجات انسان از درگیری‌های کور دینی تندروهای تکفیری مدعی دیانت است. این امر البته تنها به مدعیان تندرو اسلام مداری ختم نشده و یهودیان صهیونیست و صهیونیست‌های مسیحی و حتی قوم گراهای بودایی و هندو را نیز شامل می‌شود.

اما پاسخ سؤال دوم کمی ساده‌تر است و کافی است صفحات تقویم تاریخ خاورمیانه را ورق بزنید تا به صفحه ۱۹ فوریه ۱۹۷۵ میلادی برابر با ۳۰ بهمن ۱۳۵۳خورشیدی مواجه شوید. روزی که برای نخستین بار در تاریخ، عالمی مسلمان، آن‌هم شیعه در کلیسایی از آن مسیحیان کاتولیک سخنرانی کرد. سخنرانی ای که آغازگر مهم‌ترین مراسم عبادی سالیانه این مسیحیان یعنی ایام روزه خاص آنان بود.

اما چه شد که بزرگان کلیسای کبوشیین از این عالم مسلمان خواستند تا مراسم موعظه آغاز روزه را او انجام دهد را باید با کمی تامل در سیره این فرد که کسی جز امام موسی صدر نیست، دریافت. 

آنان که امام صدر را از نزدیک دیده‌اند، همگی بر این امر متفق القول هستند که او نماد واقعی «اسلام رحمانی» عصر حاضر است و البته این امر با مرور سخنرانی‌ها و دست نوشته‌های وی نیز برای افرادی که این توفیق برایشان حاصل نشده، عینیت پیدا می‌کند. او مردی اهل مفاهمه، گفت وگو و تعامل، نه تنها بین گروه‌ها و اندیشه‌های مختلف داخل اسلام بود، بلکه این امر را در ارتباط با اهل سایر ادیان نیز بسط داده بود به نوعی که مسیحی و دروزی و حتی یهودی ساکن لبنان امام موسی را از خود می‌دانستند. البته این امر خود ریشه در طرز خاص نگرش امام موسی صدر به دین داشت. نگرشی که نماد عینی آن را می‌توان در بخشی از سخنان او در همین کلیسای کبوشین پیدا کرد.

او در این مراسم با اشاره به حضور خود در کلیسا این گونه سخن می‌گوید: «براى انسان گرد آمده ‏ایم، انسانی که ادیان براى او آمده‏ اند، ادیانى که یکى بوده‏ اند و هرکدام ظهور دیگرى را بشارت می‌داده است و یکدیگر را تصدیق می‌کرده‏ اند. خداوند، به ‏واسطۀ این ادیان، مردم را از تاریکی‌ها به سوى نور بیرون کشید و آنان را از اختلافاتِ ویرانگر نجات داد و پیمودن راه صلح و مسالمت آموخت. ادیان یکى بودند، زیرا در خدمتِ هدفى واحد بودند: دعوت به سوى خدا و خدمتِ انسان. و این دو نمودهاى حقیقتى یگانه ‏اند. و آنگاه که ادیان در پى خدمت به خویشتن برآمدند، میانشان اختلاف بروز کرد. توجه هر دینى به خود آن‏قدر شد که تقریباً به فراموشىِ هدفِ اصلى انجامید. اختلافات شدت گرفت و رنج‌های انسان فزونى یافت.» 

و درست همین جملات است که متمایزکنندۀ شخصیت امام موسی صدر به عنوان منادی گفت‌و‌گوی ادیان با سایر هم‌ عهدان مسلمان، مسیحی، یهودی و.. خود است؛ زیرا که او در همین گفتار کوتاه نشان داد که واقعیت دین را به طور کامل لمس کرده است. امری که نیاز کنونی بشر معاصر است تا از منجلاب تندروی‌های جاهلانه دینی که هر لحظه بیشتر در آن گرفتار می‌شود، نجات یابد و انسان شود. بر این اساس می‌توان مدعی شد که رواج اندیشۀ
گفت‌و‌گو محور امام صدر بزرگ‌ترین نیاز بشر امروز است.


*کار‌شناس ارشد ایران‌شناسی