امام موسی صدر با توجه به آشنایی گسترده و عمیقی که با تفاسیر متفاوت علمای
اسلام از قرآن داشت، با نگاهی اجتماعی به تحلیل دستورات و آموزه‌های قرآنی
می‌پرداخت؛ نگاهی که نشأت گرفته از روح آزادی‌خواهی برای همگان و بسط و
گسترش اسلام ناب محمدی در میان جوامع مختلف بشری بود.
برای بررسی شخصیت قرآنی امام موسی صدر، گفت‌وگوهای بسیاری با افراد و چهره‌های علمی و حوزوی انجام شده است؛ اما اظهارنظر افراد خانوادهٔ صدر در این‌باره از اهمیت بسزایی برخردار است. «حورا صدر» دختر امام موسی صدر که مدیریت مؤسسهٔ فرهنگی ــ تحقیقاتی امام موسی صدر را به عهده دارد، از جملهٔ این افراد است که مورد مخاطب خبرگزاری قرآنی ایران (ایکنا)، قرار گرفته تا در بارهٔ شخصیت قرآنی، انقلابی و اجتماعی پدرش صحبت کند.
آنچه در پی می‌آید، حاصل گفت‌وگوی خبرنگار ایکنا، با خانم «حورا صدر» است.
* دنیا امروز شاهد مقاومت اسلامی گسترده به خصوص از سوی اعضای حزب الله، مقابل زیاده‌خواهی‌های رژیم صهیونیستی است، شرایط یک‌ماه اخیر منطقه را چگونه تحلیل می‌کنید؟
ــ به عقیدهٔ من آنچه امروز در لبنان شاهد آن هستیم، در تاریخ پس از تأسیس دولت اسرائیل بی‌نظیر است. می‌دانید که ارتش اسرائیل تا به حال در هر جنگی که آغاز کرده، به اهداف نظامی خود رسیده و سرزمین‌های بیشتری از فلسطین و سوریه و اردن و مصر ر ا اشغال کرده است. سربازان اسرائیلی در سال ۱۹۸۲ در زمانی کمتر از یک هفته، کل مناطق جنوب لبنان را اشغال کردند و به بیروت رسیدند. تاکنون عقب‌نشینی‌های این ارتش فقط در پی توافق‌نامه‌های بین‌المللی و یا یک قرارداد صلح با طرف مقابل بوده است؛ به استثنای عقب نشینی یا بهتر است بگویم فرار از جنوب لبنان در سال ۲۰۰۰ میلادی که البته هنوز هم اسرائیلی‌ها کینهٔ آن را در دل دارند. این عقب‌نشینی اولین پیروزی بود که یک کشور یا ملت عربی در برابر دولت غاصب اسرائیل کسب می‌کرد.
حال مقایسه کنید با شرایط امروز که حدود یک ماه است که ماشین نظامی اسرائیل علی‌رغم در هم کوبیدن مناطق و شهرهای مختلف لبنان، هنوز به علت مقاومت بی‌نظیر فرزندان دلاور لبنان، نتوانسته است حتی یکی از روستاهای خط مرزی جنوب را اشغال کند.
مقاومت مجاهدین حزب الله لبنان نه فقط باعث سربلندی مسلمانان این کشور است؛ بلکه موجب عزت و افتخار همهٔ مسلمانان، مسیحیان و مؤمنان و حتی باعث افتخار همهٔ آزادگان و شرافتمندان عالم است.
* با توجه به این نکته که مقاومت لبنان حاصل تفکرات شیعی و آزادی‌خواهی امام موسی صدر است، فعالیت‌ها و اندیشه‌های وی چه تأثیری در پایداری و ادامهٔ حیات مقاومت دارد؟
ــ در پاسخ به سؤال شما مختصراً عرض می‌کنم که امام موسی صدر از ماه‌های نخست ورود به لبنان، شناخت عمیق لبنان را محور اصلی فعالیت‌های خود قرار داد و به بررسی و تحقیق می‌دانی در مورد اوضاع لبنان و شرایط منطقه‌ای و اقلیمی آن پرداخت. ایشان با مسافرت به تمام مناطق این کشور، روستا به روستا، محله به محله و خانه به خانه در میان مردم حضور دائم داشت و از درد‌ها، رنج‌ها توانایی‌ها و امید و آرزوهای ملت لبنان آگاهی کاملی پیدا کرد. وی معتقد بود که برای برنامه‌ریزی و اصلاح همهٔ جانبهٔ کشور باید تصویر درست و دقیقی از شرایط و از جامعه داشت. در اینجا به نقل خاطره‌ای می‌پردازم که در یک جمعی از امام موسی صدر سؤال کردند: «چه قدرت‌هایی پشتیبان شما هستند که در این فاصلهٔ کوتاه در میان مردم به اینجایگاه از محبوبیت و مقبولیت رسیدی؟» امام در پاسخ به آن گفت: «اگر شما به کیلومترشمار ماشین من توجه کنید و ببینید که من هر ساله ده‌ها هزار کیلومتر در این لبنان کوچک طی می‌کنم، سرّ موفقیت مرا دریافت خواهید کرد. من به همهٔ مناطق، شهر‌ها و روستاهای لبنان سر زده‌ام، در هر خانه‌ای را زده‌ام، با تک‌تک افراد این منطقه ارتباط برقرار کرده و با آن‌ها و با آرزو‌ها و درد‌هایشان آشنا شده‌ام.»
اعتقاد امام موسی صدر این است که لبنان از آنجا که هم مرز و در مواجههٔ دائمی با دولت اشغال‌گر است باید در همهٔ قلمرو‌ها تقویت شود و باید به یک جامعهٔ مقاوم در هر شئونات و عرصه‌ها تبدیل شود و نه اینکه صرفاً یک جامعهٔ توریستی آسیب‌پذیر بی‌درد و بی‌هدف بماند. جامعهٔ مقاوم وقتی شکل می‌گیرد که همهٔ پیش‌نیازهای آن تأمین شود. مبارزه با جهل و فقر و بیماری را نیز از همین رو آغاز کرد. توسعه و تقویت جامعه را در چند قلمرو ضروری می‌دانست؛ از جمله توسعهٔ علمی، اجتماعی، بهداشتی، فرهنگی، سیاسی، روانی، روحی و غیره....
* توسعه از منظر امام موسی صدر به چه چیزی اطلاق می‌شود؟
ــ منظور ایشان از توسعه، توسعهٔ متوازن و هماهنگ برای همهٔ اعضای جامعه در همهٔ قلمرو‌ها است، زیرا به عقیدهٔ ایشان، توسعهٔ غیر متوازن باعث اختلاف طبقاتی می‌شود و خود زمینهای برای بحران و آشوب است.
* آیا امام موسی صدر برای حل این معضلات، تعاملاتی با دولت لبنان انجام می‌دادند؟
ــ امام، در همان زمان و در چندین مرحله، وظیفهٔ دولت لبنان را در برابر جنوب لبنان تذکر می‌داد و معتقد بود که دولت [وقت] لبنان، جنوب کشور را رها کرده و مردم آن را به تسلیم وادار می‌کند. امام موسی صدر سال‌ها حساسیت استراتژیک جنوب لبنان و وظایف چند جانبهٔ دولت را به رؤسای سه‌گانه تذکر داد اما به سبب اهمال و سیاسی‌کاری و بهانه‌تراشی‌های دولت‌های مختلف لبنان، وی به این نتیجه رسید که باید مردم یا جوانان این سرزمین، خود دست به کار توسعه و رشد علمی و معنوی و اقتصادی خود و جنوب کشورشان شوند تا بتوانند از سرزمین خود و هویت و میراث انسانی و فرهنگی و تمدنی خود دفاع کنند و از همین اینجا بود که بذر مقاومت کاشته شد و کادرهای مقاومت تربیت شدند.
* بیشتر توضیح می‌دهید؟
ــ ایشان در تاریخ ۲۰/۱۲/۷۴ اعلام کردند که: «ما باید دو راه انتخاب کنیم. یا دولت را مجبور به دفاع از جنوب لبنان بکنیم و برای این منظور باید فشار بسیار سختی بر دولت وارد کنیم زیرا در غیر اینصورت خسارت‌های جانی و خسارت‌های کرامت و عزت ما چند برابر است و یا اینکه به صورت افراد و جماعت‌ها خودمان را آمادهٔ دفاع کنیم.» همچنین در تاریخ ۱۵/۴/۱۹۷۴ در مراسم گرامی‌داشت دو شهید که در عملیات کماندوهای اسرائیلی در بیروت به شهادت رسیدند، گفت: «اگر شما [دولت لبنان] از لبنان دفاع نکنید؛ ما خود این وظیفه را به‌عهده خواهیم گرفت. اگر برای حمایت از لبنان نمی‌جنگید ما خود خواهیم جنگید. هرگز راضی نمی‌شویم که سرزمینمان اشغال شود و سپس در فکر برنامه‌ریزی و تأسیس مقاومت برای بازپس‌گیری آن بیفتیم.» و در جای دیگری نیز اعلام کرد: «می‌خواهیم لبنان، آن سنگ سختی باشد که تمامی آرزوهای صهیونیزم بر روی آن درهم شکند.» ایشان بود که برای اولین بار شعار «اسرائیل شر مطلق است» را سر داد و گفت: «اگر چنانچه دشمن صهیونیست علیه لبنان جنگی را آغاز کند، فوراً به چریک فدایی مبدل خواهم شد و اگر لباس عالم دینی مانع از این کار باشد؛ آن را کنار خواهم گذاشت.»
* وضعیت امروز حزب الله تا چه حد مرهون این اقدامات امام موسی صدر است و حاصل کار امام موسی صدر در خصوص مقاومت اسلامی لبنان را چگونه برای مخاطبان «ایکنا» تبیین می‌کنید؟
کافی است تا اشاره‌ای کنم به صحبت‌های آقای سید حسن نصرالله، دبیرکل مقتدر حزب الله لبنان در مورد امام و نقش امام موسی صدر در مقاومت.
دبیر کل حزب الله در یکی از سخنرانی‌های خود در سال ۲۰۰۰ گفت: «هنگامیکه امام موسی صدر از مقاومت و منطق و ضرورت آن سخن می‌گفت، نه زمینهای جنوب لبنان اشغال شده بود و نه منطقهٔ شبعا. امام موسی صدر سخن از مقاومت و آزادسازی فلسطین و بازپس‌گیری قدس می‌کرد. او دعوت به مسلح شدن می‌کرد زمانیکه هنوز یک وجب خاک لبنان هم تحت اشغال نبود. او اهالی جنوب را دعوت به حمل سلاح می‌کرد تا بتوانند از سرزمین و کشور خود دفاع کنند.... ما از امام موسی صدر آموختیم که بازپس‌گرفتن سرزمینمان، فقط با جهاد و شهادت و ایثارگری و سنگ و تیر امکان‌پذیر است و اگر چنانچه به نصیحت‌ها و راهنمایی‌های دیگران گوش می‌دادیم، هم‌اکنون جنوب لبنان در اشغال مانده بود.» باید اشاره کنم که بسیاری از اعضای اولیه و کادرهای مؤسس حزب الله و رهبران امروز آن در کلاس‌های عقیدتی ــ سیاسی امام موسی صدر که برای اعضای ارشد جنبش امل برگزار می‌کردند، شرکت داشتند. اصولاً حرکت شیعی در لبنان چه حزب الله و چه امل، حاصل استراتژی امام موسی صدر در تأسیس جامعهٔ مقاوم در همهٔ زمینه‌هاست.
* در خصوص شخصیت و وجوه قرآنی امام موسی صدر چه سخنی دارید؟
ــ همانگونه که در سایت شما [ایکنا] اشاره شده است؛ دو جلد کتاب تفسیر قرآن از امام موسی صدر به زبان عربی به چاپ رسیده که هم‌اکنون همکاران ما در مؤسسهٔ فرهنگی ــ تحقیقاتی امام موسی صدر در حال ترجمهٔ آن‌ها هستند. باید اشاره کنم که این دو کتاب حاوی متن صحبت‌های امام موسی صدر است که از نوار پیاده شده. این دو کتاب با عنوان‌های «احادیث السّحر» و «دراسات للحیاة» مجموعه‌ای از سخنان تفسیری امام صدر است که یا از رادیو رسمی لبنان در سحرهای ماه رمضان پخش می‌شد و یا در کلاس‌های درس اعضای ارشد جنبش امل، ایراد شده است و دارای نکاتی تازه و بیانگر رویکرد تفسیری ایشان است. به طور کلی نگاه امام موسی صدر در بحث تفسیر یک نگاه اجتماعی است و توجه به تأثیر کار‌ها و اعمال دارد. به طور مثال در بحث انفاق، نگاه جدیدی را مطرح می‌کند. در تفسیر آیهٔ «وانفقوا فی سبیل الله و لا تلقوا بأیدیکم الی التهلکه/ در راه خدا انفاق کنید و خویشتن را به دست خویش به هلاکت می‌ندازید (البقره/ ۱۹۵)»، پس از ارایهٔ تفسیرهای مطرح از سوی مفسرین، تأکید می‌کند که یکی از آموزه‌های این آیه، بیان تأثیر منفی و خطرات ناشی از عدم انفاق افرادی است که باید انفاق کنند و اینکه چگونه توقف جریان انفاق بر خود، خانواده و جامعهٔ آن افراد تأثیر منفی و مخربی می‌گذارد و چگونه مشکلات جامعه گریبان‌گیر خود آن‌ها نیز می‌شود.
* سرنوشت امام موسی صدر و پیگیری پروندهٔ وی از سوی دولت‌های ایران و لبنان به کجا انجامید؟
ــ در این مورد صحبت بسیار زیاد است و شاید بتوان کتاب‌ها دربارهٔ آن نوشت. تلاش‌هایی برای پیگیری پرونده شده و همچنان می‌شود و بعضی از این پیگیری‌ها نتایجی هم داشته و موفقیت‌آمیز بوده است؛ ولی در پاسخ به اینکه به کجا انجامید؟ چه بگویم؟!
قضیه ربودن امام موسی صدر قضیه‌ای بزرگ است و حساس؛ ولی سطح تعامل با این پرونده در آن حد که باید، نبوده است.
*ممنون از اینکه وقت خود برا در اختیار ما گذاشتید، آیا صحبتی به عنوان حرف آخر دارید؟
ــ اجازه بفرمائید تا از توجه و تلاش شما و مجموعهٔ خبرگزاری قرآنی ایران، برای آشنایی با افکار و اندیشه‌های امام موسی صدر تشکر و از این علاقه برای آگاهی بیشتر و تحقیق و پژوهش در این زمینه قدردانی کنم.