* حامد گیلانی
سالهاست که از ربوده شدن رهبر شیعیان لبنان می‌گذرد، اما هنوز هم هزاران دیده مشتاق، طلوع دوباره ستاره امید را در آسمان «جبل عامل» به انتظار نشسته‌اند.
«امام موسی صدر» را اغلب با فعالیتهای سیاسی ایشان در لبنان و مبارزاتش علیه رژیم اشغالگر قدس، شناخته‌ایم، ولی حقیقت این است که صبغه و تلاش فرهنگی، اجتماعی این شخصیت، همطراز و موازی با شخصیت سیاسی آن بزرگ مرد، قابل تعمق و بررسی است.
می‌توان گفت که مسأله ربوده شدن امام موسی صدر در کنار سوابق سیاسی وی، موجب شده که بسیاری از واقعیتهای پنهان تلاشهای ایشان در عرصه‌های فرهنگی و اجتماعی، به مراتب کمتر از آنچه که هست، مورد تأمل و بازکاوی قرار گیرند.
برای درک شخصیت فرهنگی امام موسی صدر و تشریح آثار گوناگون خدمات و فعالیتهای فرهنگی، اجتماعی ایشان در صحنه‌های مختلف لبنان، گفتگویی را با خواهر گرامی ایشان- خانم ربابه صدر- که اکنون در لبنان ساکن است به انجام رسانده‌ایم.
ربابه صدر فرزند آیةا... سید صدرالدین صدر، در سال۱۳۲۴ شمسی در شهر قم، دیده به جهان گشود. در سن ۱۸ سالگی یعنی سه سال بعد از ورود امام موسی صدر به لبنان، بنا به دعوت و اصرار برادر، به این کشور عزیمت نمود و اندکی بعد، فعالیتهای بخشهای مربوط به زنان را در تشکیلات امام موسی صدر برعهده گرفت. فعالیتی که در ۴۴ سال گذشته، همچنان ادامه داشته است. بعد از ربوده شدن امام موسی صدر در سال۱۳۵۷، ریاست همه مؤسسات امام موسی صدر، برعهده ایشان قرار گرفت. مؤسساتی که تاکنون هزاران دانش آموخته را به جامعه لبنانی تقدیم کرده که هسته‌های اصلی مقاومت لبنان، از جمله این دانش آموختگان به شمار می‌روند.
خانم صدر دارای مدرک کار‌شناسی ارشد فلسفه از دانشگاه بیروت است و موفق به اخذ دکترای افتخاری این دانشگاه نیز شده است.
هر چند که بعد مسافت و بحران موجود در لبنان، امکان مصاحبه مفصل و تحلیلی را از ما سلب نمود، اما مطالبی که در این گفتگو ذکر شده، ابعاد دیگری از تلاشهای درخور امام موسی صدر را در صحنه‌های سیاسی، فرهنگی لبنان، آشکار می‌سازد.
ضمن سپاس از مؤسسه فرهنگی، تحقیقاتی امام موسی صدر در تهران که امکان تحقق این مصاحبه را برای ما فراهم نمود، توجه خوانندگان گرامی روزنامه را به مطالعه آن جلب می‌کنیم.
* خانم صدر، از اینکه در این شرایط بحرانی، وقتی را برای مصاحبه با روزنامه قدس اختصاص داده‌اید، از شما سپاسگزارم. بنابراین اجازه دهید بدون مقدمه سؤالاتم را از پیشینه و چگونگی حضورتان در لبنان آغاز کنم...
** من هم از توجه شما به مسأله امام موسی صدر و تلاشهای فرهنگی- سیاسی ایشان در لبنان، تشکر می‌کنم.
واقعیت این است که من در سال۱۹۶۲ میلادی بنا به اصرار برادرم امام موسی صدر، به لبنان آمدم. حضور در کنار ایشان و درک فیض از محضر آن بزرگوار، برای من علاوه بر فراگیری نکات بسیار اخلاقی، آشنایی با روشهای مدیریتی و شیوه تعامل با مردم را نیز به همراه داشت. جامعه لبنان در آن سال‌ها، اوضاع بخصوصی را تجربه می‌کرد. این اوضاع موجب شد که با دردهای مردم و بخصوص با تبعیض‌هایی که علیه شیعیان اجرا می‌شد، آشنا شده و مصائب آنان را لمس کنم. مجموعه این مسایل، مرا به پذیرش مسؤولیتهایی در تشکیلات و مؤسسات امام موسی صدر، متقاعد نمود و در کنار ایشان به فعالیت پرداختم. این روند ادامه داشت تا اینکه ایشان در تاریخ ۳۱ اوت ۱۹۷۸م. مطابق با ۹ شهریور۱۳۵۷، در یک سفر رسمی به کشور لیبی ربوده شد. از آن زمان به بعد، مسؤولیت اداره مؤسسات امام موسی صدر، عملاً بر دوش من قرار گرفت.
* راهبرد اصلی امام موسی صدر در راه اندازی این مؤسسات چه بود؟
** این مؤسسات، اگرچه اینک، برنامه‌های متعددی را ساماندهی کرده و فعالیتهای متنوعی ارایه می‌کنند، ولی باید اذعان کرد که از روز اول، با این گستردگی و تعدد و تنوع فعالیت‌ها و خدمات رسانی آن هم در قلمروهای مختلف، روبرو نبودیم. امام موسی صدر، پس از مهاجرت به لبنان و پذیرفتن مسؤولیت رهبری و مدیریتی شیعیان این کشور، دو فعالیت اساسی را آغاز کرد. نخستین قدم ایشان، آشنایی با مردم، رفتن به میان آن‌ها و فهرست کردن مشکلات بزرگ و کوچک شیعیان در سراسر لبنان و کار دوم ایشان، مسافرت به تمام مناطق شیعه نشین و مطالعه ظرفیت‌ها و قابلیت‌ها از یک سو و کمبودهای اقتصادی و فرهنگی و بهداشتی و دینی و نظایر آن از سوی دیگر بود.
بنابراین می‌توان با جرأت گفت که برادرم با شناخت مشکلات و کشف ظرفیت‌ها و قابلیتهای بالقوه جغرافیای شیعه و لبنان به طور اعم و فهرست کردن دقیق این دو قلمرو، برنامه ریزی خود را برای ارتقای همه جانبه شیعیان لبنان در مرحله اول و سپس همه محرومان این کشور، اعم از اهل تسنن، مسیحی و... آغاز کرد. همه این دغدغه‌ها، ایشان را به تأسیس مؤسسات آموزش حرفه‌ای سوق می‌داد تا در پرتو آن بتوانند جوانان را با آموزشهای لازم، آشنا سازند. این بود که تعدادی مراکز فنی- حرفه‌ای برای آموزشهای کوتاه مدت دختران، پسران، زنان و مردان تأسیس کردند تا به افراد کمک کنند حرفه مناسبی را برای تأمین زندگی خود انتخاب کنند. در کنار این مؤسسات، مدرسه آموزش پرستاری و همچنین مرکزی به نام «معهدالدراسات الاسلامیه» برای آموزش معارف اسلامی و نیز تأسیس مدارس خاص ایتام برای دختران و پسران، از دیگر فعالیتهای فرهنگی، اجتماعی امام موسی صدر در لبنان محسوب می‌شود.
* مؤسسه «المجمع الثقافی» از مشهور‌ترین مراکز فرهنگی لبنان است که زیر نظر تشکیلات امام موسی صدر فعالیت دارد. در این مؤسسه، چه اقدام‌ها و تلاشهایی صورت می‌گیرد؟
** این مجتمع که در شهر «صور» تأسیس شده، فرزندان یتیم و یا محروم را نگهداری می‌کند. آنان در این مرکز آموزشهای گوناگون می‌بینند و با مهم‌ترین استانداردهای آموزشی، رفاهی و بهداشتی، مراحل پیش دانشگاهی را طی می‌کنند و به دانشگاه وارد می‌شوند. بسیاری از معلمان و مدیران و همکاران این مجتمع از میان متخصصانی هستند که از کودکی در اینجا پرورش یافته‌اند. متأسفانه حمله وحشیانه اسراییل به لبنان و شهادت بیش از هزار شهروند مظلوم، باعث شده که بر تعداد عزیزان ما در این مجتمع افزوده شود. دختران معصومی را شناسایی کرده‌ایم که یا پدر و مادر خود را با هم و یا یکی از والدینشان را از دست داده‌اند. ما آن‌ها را در جمع گرم خود نگهداری خواهیم کرد. برای من هیچ چیزی لذت بخش‌تر از این نیست که لبخندی حقیقی بر لبان این دختران معصوم ببینم. به هر حال باید گفت که در این مجتمع، بخشهای دیگری نیز فعال است که به طور خلاصه به آن‌ها اشاره می‌کنم:
۱- پیش دبستانی که با پیشرفته‌ترین تکنیک‌ها و روشهای علمی روز، اداره می‌شود.
۲- بخش آموزش فنی و حرفه‌ای
۳- مدرسه پرستاری
۴- بخش مرکزی اداره چندین کلینیک درمانی- بهداشتی تخصصی که در مناطق مختلف جنوب لبنان توزیع شده است.
۵- «خانه سبز» که عبارت است از یک مرکز کشاورزی گل و گیاه
۶- آشپزخانه مجهز و رستوران که غذای گرم برای دانش آموزان مدارس محروم منطقه صور تهیه می‌کند.
۷- کارخانه شیر و ماست پاستوریزه که شیر تولید مناطق جنوب لبنان را از تولیدکنندگان جمع آوری و خریداری می‌کند.
* شما به عنوان فردی که به لحاظ کاری و تشکیلاتی هم با امام موسی صدر فعالیت داشته‌اید، برجسته‌ترین خصوصیت مدیریتی ایشان را چگونه معرفی می‌کنید؟
** امام موسی صدر به نظم و به تشکیلات، بسیار اعتقاد دارند و اتفاقاً راه رشد جامعه و توسعه امور گوناگون مردم را نیز در گرو تأسیس مؤسسات مختلف، سازمان‌ها و تشکلهای مردمی قانونمند و قدرتمند می‌دانند. دقیقاً به همین دلیل بود که برای رفع هر مشکل و یا کمبود و تسهیل هر گونه خدمت رسانی اعم از آموزشی، درمانی و فرهنگی، شروع به تأسیس جمعیت‌ها و مؤسسات ویژه نمودند.
* «مجلس اعلای شیعیان لبنان» و «هسته‌های مقاومت» از جمله تشکیلاتی هستند که نقش امام موسی صدر در شکل گیری و پیدایش آن‌ها، قابل انکار نیست، مایلیم از تلاش ایشان در این عرصه‌ها نیز بشنویم...
** به اعتقاد عمیق امام موسی صدر برای تأسیس جمعیت‌ها، بخصوص مؤسسات آموزشی اشاره کردم. یکی از همین مراکز مهم، مؤسسه آموزشی، حرفه‌ای «جبل عامل» بود. این مؤسسه با این هدف تأسیس شد که به جوانان شیعه یا محروم آموزشهای فنی و حرفه‌ای دقیق داده شود تا بتوانند در رشته‌های کاربردی به ادامه تحصیل تا سطوح دانشگاهی بپردازند. با این مقدمه خواستم بگویم علاوه بر اینکه این جوانان به سطوح علمی بالایی دست می‌یابند، دانش آموختگان این مؤسسه، همیشه به عنوان هسته‌های اصلی مقاومت در جنوب لبنان نیز شناخته شده‌اند. مقاومتی که نقش ارزنده آن در صحنه سیاسی، اجتماعی لبنان، بر کسی پوشیده نیست. در مورد مجلس اعلای شیعیان لبنان هم به طور خلاصه بگویم که این مرکز، از مهم‌ترین سازمانهایی است که امام چند سال برای تأسیس آن تلاش کردند.
این مجلس فعالیتهای گسترده‌ای دارد که این فعالیت‌ها، تمامی مسایل و شؤون مربوط به شیعیان را در لبنان در برمی گیرد. فعالیتهای مجلس اعلای شیعیان لبنان، در حقیقت زمینه مهمی را برای اعتلای سطوح مختلف شیعیان در این کشور، به وجود آورده است.
* شما آینده بحران میان لبنان و اشغالگران قدس را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
** نظر من در این باره، همان چیزی است که امام موسی صدر بیان کرده است. امام موسی صدر معتقد است که ستیز صهیونیزم با لبنان، یک نبرد تاریخی، تمدنی و فرهنگی همه جانبه است و زمانی که اسراییل همچون «شر مطلق» در این منطقه وجود دارد، نه تنها لبنان که دیگر کشورهای منطقه در امان نخواهند ماند. به همین دلیل یکی از استراتژیهای بنیادین امام موسی صدر، تأسیس جامعه‌ای مقاوم در همه سطوح در برابر صهیونیست‌ها بوده است.
جامعه ا ی که از حیث اقتصادی قدرتمند باشد، از حیث فرهنگی شناخت و همبستگی و روحیه اعتماد به نفس داشته باشد، از حیث علمی، همطراز پیشرفتهای زمان حرکت کند و از حیث دینی و معرفتی با جوهر و غایات دین و پیامهای آسمانی، آشنایی و انس و الفت داشته باشد. تأسیس مقاومت که امروز ثمرات پیروزی آن را بار‌ها مشاهده کرده‌ایم، بخشی از اینجامعه مقاومت است.
* سرکار خانم صدر، به عنوان آخرین سؤال، به مسأله‌ای می‌پردازم که مورد علاقه و انتظار مخاطبان ما نیز هست. روند قضیه پیگیری ربودن امام موسی صدر، به کجا رسیده است؟
** از دغدغه و نگرانی شما و مخاطبانتان تشکر می‌کنم، اما آنچه در این فرصت می‌توانم بیان کنم، این است که ما همچنان پیگیر این پرونده هستیم، چون قضیه، حق است. پرونده قضایی، هم اینک با کمک دو تن از وکلای بین المللی لبنانی در حال پیگیری است و به نتایجی هم رسیده است. می‌دانید که دادگاه عالی لبنان که بالا‌ترین مقام قضایی این کشور است، حکم احضار قذافی، رهبر لیبی و ۱۷ تن از مسؤولان لیبی را صادر کرد، ولی آن‌ها در دادگاه حضور نیافتند. در حال حاضر یکی از قضات تحقیقی قوی، این پرونده را در دست گرفته و آن را ان شاءا... به نتیجه خواهد رساند.