به گزارش خبرگزاری مهر، این مسئله سالهاست کشورهای مختلف از جمله ایران، لبنان، لیبی، ایتالیا و استرالیا را به خود درگیر کرده و در خبر‌ها اعلام شده که سالگرد وی قرار است در صور با حضور «نبیه بری» رئیس مجلس لبنان برگزار شود. امام موسی صدرکه فعالیت‌های گسترده‌ای را در لبنان برای اتحاد بین طوایف و از بین بردن اختلافات انجام داد و از وی به عنوان سمبل بردباری و تحمل یاد می‌شد، زمانی که در لیبی به سر می‌برد و قرار بود عازم ایتالیا شود از سوی گروهی نا‌شناس ربوده شد و گرچه جمهوری اسلامی ایران در این زمینه مذاکرات گسترده‌ای را با مقامهای لیبی انجام داده است، اما هنوز نتایج ملموسی در این باره به دست نیامده است. این مقوله بر آن است تا دیدی مناسب و درخور شایسته از این شخصیت برجسته و تاثیر گذار در لبنان و منطقه ارائه کند.

مدل مفهومی مبین نقش امام موسی صدر

تبیین مفهومی شخصیت امام موسی صدر در گرو توجه به نقش آفرینی‌های وی در دوران حضور در لبنان است. برای این کار سه زمینه برجسته فعالیت را می‌توان در نظر گرفت که شامل؛ بازسازی هویت، انسجام و عزت تاریخی طایفه شیعه لبنان، پرچمداری حرکت گفتگوی ادیان و تقریب مذاهب در لبنان، و تکوین جامعه مقاوم و مقاومت لبنانی در برابر تجاوزات رژیم صهیونیستی است.

مروری بر زمینه‌های فوق نشان از آن دارد که شخصیت وی در قالب یک رهبر تمام عیار مومن، اندیشمند، آزادمنش سرشار از رفتارهای گوناگون هماهنگ در ابعاد طایفه‌ای، ملی و منطقه‌ای ظهور یافته است. هرچند جلوه‌هایی از حضور فرا منطقه‌ای نیز در حیات وی به چشم می‌خورد، به نظر می‌رسد، غیبت این شخصیت تاثیرگذار، فرصت‌های استثنایی را برای اثر گذاری در تحولات جهانی از ایشان سلب نموده است.

برای ساختن این مدل مفهومی از «روش تعریف» در نظام فکری جدیدی که بر پایه فلسفه اصالت فاعلیت در سالهای اخیر نظریه‌پردازی و تدوین شده استفاده شده است. فلسفه اصالت فاعلیت بر پایه قدر مشترک آموزه‌های ادیان توحیدی ابراهیمی بر پایه‌های مخلوقیت، محدودیت و توسعه یاب بودن شکل یافته است. یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های این فلسفه، بنای نسبیت الهی درمقایسه با نسبیت مادی است که از خصوصیات زیر برخوردار است: ۱- حاکمیت نظام اراده‌ها بر نسبت که سبب تبعیت نظام قانونمندی از نظام اراده‌ها می‌گردد؛ ۲- حاکمیت اراده واحد بر جهت گیری کل نظام خلقت و تبعیت کل، از ربوبیت الهی که مبداء قانونمندی نظام می‌گردد؛ ۳- اراده ربوبی از طریق هدایت جهت گیری کل، مبدا پیدایش ارزش‌های مطلق اخلاقی می‌گردد.

عناصر بنیادین مدل مفهومی مبین شخصیت امام موسی صدر به عنوان یک رهبر تمام عیار با توضیحاتی که در سطور پیشین مطرح شده عبارتند از:

- اوصاف توسعه: مبین «شخصیت ایشان و ظرف وجودی وی» می‌باشد که در قالب سه مفهوم اخلاق، منطق و آزادی تبیین شده است.

- اوصاف ساختار: مبین «مجرای حضورو ساختار اثر گذاری امام موسیس صدر» است و درقالب سه مفهوم سیاسی، فرهنگی و اقتصادی تبیین شده است.

- اوصاف کارایی: مبین «زمینه حضورو اثر گذاری امام» است و در قالب سه مفهوم طایفه‌ای، ملی و منطقه‌ای تبیین شده است.

* پیوند عناصر مدل مفهومی و سیره امام موسی صدر

در این قسمت با توجه به تبیین عناصر مدل مفهومی و برای نمایش کاربردی مدل به سیره امام موسی صدر مراجعه می‌کنیم. تلاش ما بر این است که مناسب‌ترین وصف را برای هر یک از رخدادهای برجسته حیات اجتماعی امام در نظر بگیریم. طبعاً مصادیق بسیاری وجود دارد که صرفاً به یکی از اوصاف تبیین شده پیوند پیدا نمی‌کند، بلکه به یک ترکیب سه تایی از وصف‌ها پیوند بهتری می‌یابد. به عنوان مثال تاسیس مجلس منطقه جنوب که به عنوان سپری برای جنوب لبنان در مقابل اسرائیل ایجاد شده است به سه وصف اخلاق اقتصادی ملی، منطق اقتصادی ملی، آزادی اقتصادی ملی تلازم می‌یابد.

در ادامه با ذکر جدول بیست و هفت گانه وصف‌ها به بیان رویدادهای مورد اشاره می‌پردازیم:

- اخلاق سیاسی منطقه‌ای: تلاش برای تقویت و حمایت از مقاومت فلسطین را می‌توان جلوه برجسته این وصف دانست. می‌انجیگری برای توقف جنگ میان ارتش لبنان و مقاومت فلسطین در سال ۱۹۷۳ یک نمونه بارز است.

- منطق سیاسی منطقه‌ای: حل اختلاف میان مصروسوریه از طریق تشکیل کنفرانس ریاض با حضورسران عربستان، مصر، سوریه، کویت، فلسطین و لبنان در اکتبر ۱۹۷۶ و سپس کنفرانس سران عرب یک هفته بعد در قاهره با حضور تمام سران عرب وجه برجسته این وصف است.

- آزادی سیاسی منطقه‌ای: بزرگداشت دکترعلی شریعتی به عنوان متفکر جامعه‌شناس مومن ایرانی با توجه به حساسیت‌های منفی رژیم منفورشاهنشاهی سابق در ایران. این واقعه با حضور چهره‌های سیاسی و فرهنگی منطقه جلوه گسترده سیاسی به موضوع داد.

- اخلاق سیاسی ملی: پایان بخشیدن به محاصره دو روستای مسیحی القاع و دیر الاحمر. بیان این نکته که «هر کس بر مسیحیان دیرالاحمر آتش بگشاید، مانند آن است که برعبا وعمامه ومحراب من آتش گشوده باشد، مانند آن است که بر خانه و قلب و فرزندان من آتش گشوده باشد».

- منطق سیاسی ملی: اعتصاب غذا در تاریخ ۲۷ ژوئن ۱۹۷۵ در مسجد عاملیه بیروت به منظور توقف جنگ داخلی و تشکیل دولت.

- آزادی سیاسی ملی: پس از سخنرانی در مراسم پایانی موعظه روزه مسیحیان در کلیسای کبوشین در مصاحبه‌ای اظهار داشت: اگر اسرائیل فتنه نمی‌کرد، می‌خواستم از اسقف مارونی خریش برای ایراد خطبه نماز جمعه دعوت کنم.

- اخلاق سیاسی طایفه‌ای: قبول کمک‌های مالی از مسیحیان و شهردار مسیحی شهر زحله به منظور ساختن حسینیه برای اقلیت شیعه ساکن در زحله.

- منطق سیاسی طایفه‌ای: آشتی دادن روستاهای مسیحی نشین و مسلمان نشین و توقف نزاع‌های خونین. آشتی دادن دو روستای مسیحی نشین که سال‌ها درگیری داشتند و رهبران مسیحی موفق به حل آن نشده بودند.

- آزادی سیاسی طایفه‌ای: تاسیس مجلس اعلای اسلامی شیعه.

- اخلاق فرهنگی منطقه‌ای: حمایت معنوی و فرهنگی از ملت و سرزمین فلسطین.

- منطق فرهنگی منطقه‌ای: با وجود اعتماد کامل به روش‌های علمی رویت ماه هیچگاه نظر خود را به عنوان یک فتوای شرعی اعلام نمی‌کرد، بلکه به عنوان یک طرح پیشنهادی برای مطالعه فقهای اسلامی به یکی از کنفرانس‌های فکری دینی جهان اسلام ارسال می‌دارد.

- آزادی فرهنگی منطقه‌ای: حضور در مجامع و اجلاس‌های متفکران اسلامی در الازهر، عربستان و الجزایر و سنگال.

- اخلاق فرهنگی ملی: جلوه این موضوع را از بیان فرانس کونیگ کشیش بر جسته اتریشی می‌توان دریافت: تاریخ لبنان را باید به ۲ فصل تقسیم کرد، دوران قبل از امام موسی صدر و دوران امام موسی صدر.

- منطق فرهنگی ملی: جلوه برجسته این موضوع را در جمله معروف ایشان می‌توان دید: الطوائف نعمه و الطائفیه نقمه (طایفه‌ها نعمت می‌باشند و طایفه‌گری نقمت است).

- آزادی فرهنگی ملی: سخنرانی امام صدر در تاریخ ۱۱ خرداد ۱۳۴۵ در مراسم شب هفت مرحوم کمال مروه روزنامه نگار برجسته لبنانی و صاحب امتیاز و مدیر مسئول روزنامه الحیات تحت عنوان «صیانت از آزادی ممکن نیست مگر با آزادی» را می‌توان جلوه این وصف دانست.

- اخلاق فرهنگی طایفه‌ای: خاطره بستنی فروش مسیحی به عنوان یک اقدام عملی در تکذیب یک انحراف فقهی و تصحیح اخلاق رقابت شغلی و همچنین بیان احترام متقابل و همزیستی ضروری میان مسیحی و مسلمان در تاریخ تعامل این دو دین در لبنان ثبت شده است.

- منطق فرهنگی طایفه‌ای: تدریس به دانش آموزان در مدرسه عاملیه و مدرسه جعفریه.

- آزادی فرهنگی طایفه‌ای: برگزاری مراسم عید انتقال حضرت مریم (ع) – جشن مسیحیان لبنان- در حسینیه روستای شقرا در همراهی و همزمان با کل هموطنان مسیحی لبنان. مورد دیگر سخنرانی در مراسم پایانی موعظه روزه مسیحیان در کلیسای کبوشین.

- اخلاق اقتصادی منطقه‌ای: جمع آوری کمک‌های مالی برای فلسطینی‌ها.

- منطق اقتصادی منطقه‌ای: متقاعد ساختن مراجع حوزه علمیه نجف برای کمک به فلسطین.

- آزادی اقتصادی منطقه‌ای: اخلاق اقتصادی ملی؛ منطق اقتصادی ملی؛ آزادی اقتصادی ملی.

امام موسی صدر درچارچوب استراتژی خود برای رشد طایفه شیعه وساختن جامعه متعادل ونیز مقابله با تجاوزات رژیم اسرائیل معتقد به توسعه و تقویت همه جانبه جنوب لبنان بود، اما بی‌توجهی‌های دولت مرکزی و سیاستهای فئودالیزم سیاسی در جهت محروم نگهداشتن شیعه و حتی عوامل محدود کننده قانونی و مالی سبب تداوم محرومیت و عقب ماندگی جنوب می‌شد.

- اخلاق اقتصادی طایفه‌ای: مقابله با مسئله تکدی‌گری.

- منطق اقتصادی طایفه‌ای: بررسی نیاز‌ها و تاسیس موسسات شامل؛ انجام مطالعات می‌دانی، تاسیس بیت الفتاه به منظور آموزش حرفه‌ای زنان و پرورش مهارت‌های گوناگون، تاسیس مدرسه الهدی، مدرسه فنی و حرفه‌ای جبل عامل و آموزشگاه مطالعات اسلامی، تاسیس چند دار الایتام پسرانه و دخترانه/ بیمارستان، درمانگاه و خانه‌های بهداشت.

- آزادی اقتصادی طایفه‌ای.

- خاطره شیخ احمد الزین قاضی شرع صیدا: وقتی اسرائیل به این شهر حمله کرد من خدمت امام رسیدم، از او کمک خواستم و گفتم اهالی این شهر آواره کوه و دشت شده‌اند، چند ساعتی نگذشت که کمک‌های بسیاری از جمله چادر، پتو و دیگر وسایل لازم برای آوارگان رسید.

* تحول جهانی و منطقه‌ای در دوران غیبت امام (ع)

در بیست و پنج سال گذشته دگرگونی‌های وسیعی در مقیاس جهانی و در منطقه خاورمیانه رخ داده است. وقوع انقلاب اسلامی در ایران و انتقال امواج برخاسته از آن به منطقه خاورمیانه، فروریختن اتحاد جماهیر شوروی، تحرک آمریکا برای بهره برداری ازخلاء شوروی سابق و ایجاد نظم سلسله مراتبی در کره زمین، دگرگونی‌های بی‌سابقه در فناوری ارتباطات اطلاعات... همگی حکایت از ظهوردوران ویژه‌ای در حیات بشری دارد. در کلیترین بیان شاید بتوان از دو انقلاب در سطح کره زمین سخن گفت: ۱- انقلاب تکوینی در رویه حیات بشر مانند توسعه ارتباطات و فناوری اطلاعات؛ ۲- انقلاب محتوایی در درون انسان‌ها و تمایل بیشتر برای معنویت، عدالت خواهی و مشارکت گسترده‌تر در حیات اجتماعی.

امواج جهانی شدن و جهانی سازی در یک منظومه فرایندی و پروژه‌ای به واژگان مشترک خانواده بشری تبدیل شده است. با تحرک روزافزون مردم در نظام‌های ملی، مشارکت آن‌ها در قالب تشکل‌های مدنی و غیر دولتی (NGO» S) بیش از پیش ضرورت و توسعه یافته است. نظام‌های ملت- دولت از دو سو تحت تاثیر امواج جدید قرار گرفته‌اند: امواج فراملی در قالب تشکل‌های جدید منطقه‌ای، بین المللی و جهانی؛ امواج فروملی در قالب تشکل‌های مدنی و غیر دولتی.

امام موسی صدر با توجه به شخصیت خود و جایگاه توسعه یافته خود، ظرفیت برخوداری از یک جایگاه توسعه یافته‌تر را دارا بود. از آنجا که کمال جویی، مسئولیت پذیری در قبال انسان‌ها، حقیقت جویی و عدالت خواهی و واقع بینی و مبادرت به اقدام متناسب در هر لحظه و هر نقطه او را بی‌قرار‌تر و فعال‌تر می‌نمود، طبعا در این دوران زمینه تحرک در مقیاس وسیع تری را می‌یافت.

دراین دوران بعد «جهانی» به ابعاد «منطقه‌ای» و «ملی» اضافه می‌شد. اگر بخواهیم مدل مفهومی خود را به این دوران تعمیم دهیم، به قرار زیر می‌توان آنرا تبیین نمود: اخلاق. منطق. آزادی/ سیاسی. فرهنگی. اقتصادی/ جهانی. منطقه‌ای. ملی

و اگر بخواهیم وصف‌های متناسب با سطح حضور جدید را تبیین کنیم، به قرار زیر خواهند بود: اخلاق سیاسی جهانی، منطق سیاسی جهانی، آزادی سیاسی جهانی، اخلاق فرهنگی جهانی، منطق فرهنگی جهانی، آزادی فرهنگی جهانی، اخلاق اقتصادی جهانی، منطق اقتصادی جهانی، آزادی اقتصادی جهانی.

با نگاه به این ۹ مولفه ابعاد گوناگون امواج جهانی سازی آشکار‌تر می‌شود. در جهانی که صاحبان زور و زر و تزویر می‌خواهند اراده خود را نه بر ملت‌های خود که بر همه انسان‌ها فارغ از اعتقادات، رنگ و ملیت در همه نقاط زمین مستولی نمایند خلاء وجودی رهبرانی چون امام موسی صدر تاسف بار است.

این بیان به معنای پوشاندن چهره ایشان در هاله‌ای از تقدس و یا شخصیت پرستی نیست، بلکه به منزله دادخواستی از سوی انسان‌ها برای داشتن رهبرانی صالح و شایسته می‌باشد. همچنین این دادخواستی مفهومی است نسبت به اعتلای مردم لبنان و انسجام روزافزون ایشان در مسیر بهروزی و سعادت. این یک دادخواست مفهومی است نسبت به تعامل و همکاری ملت‌های منطقه در مقابل دشمن مشترک که شخصی چون امام صدر با حسن اعتمادی که از سوی کشورهای گوناگون منطقه نسبت به ایشان وجود داشت، می‌توانست پایداری و اثرگذاری را افزایش دهد. این یک دادخواست مفهومی است نسبت به تعالی و تکامل بشریت در عصر جهانی سازی که مفاهیم نوین برای فرهنگ جهان در حال تعریف و شکل گیری است، شخصیتی چون ایشان با اتکاء به ایمان خالص، اندیشه تفاهم جو و رفتار تعامل آفرین و توانایی برای ایجاد فرصت‌ها و ظرفیت‌های جدید در سطوح ملی، منطقه‌ای و جهانی خود می‌تواند نقش فعال و ارزشمندی ایفا نماید.