مراسم محرم جایگاه ویژه‌ای در سخنرانی‌ها و فعالیت‌های امام موسی صدر داشته است. با توجه به ایام محرم، بسیاری از علاقه‌مندان به امام موسی صدر دوست دارند تا درباره مراسم محرمی که امام موسی صدر برگزار می‌کرد، بیشتر بدانند. اینکه این مراسم به چه شکلی برگزار می‌شد. حضور کودکان و نوجوانان در مراسم به چه نحوی بود. شاید یکی از بهترین کسانی که می‌تواند اطلاعات درست و دقیق از سال‌های بسیار دور مراسم ماه محرم در لبنان به ما بدهد، خانم رباب صدر خواهر امام موسی صدر است. ایشان در این گفت‌وگو دربارۀ برگزاری ماه محرم در زمان امام موسی صدر و همچنین دورۀ فعلی مؤسسات، به پرسش‌های ما پاسخ داده است.

 

عاشورا چه جایگاهی در اندیشۀ امام صدر داشت؟ و در مورد عاشورا چه می‌گفتند؟

رباب صدر: عاشورا را مناسبت بزرگی می‌دید و معتقد بود که از عاشورا می‌توان درس‌های بسیار بزرگی گرفت. به طور مثال در یکی از گفته‌هایشان اشاره می‌کنند که «شهادت یعنی امامت». شاید همانند خود ایشان نتوانم به‌درستی توضیح دهم اما بدین معناست که در خود شهادت، امامت وجود دارد. بنابراین کسی که خونش را در راه حق، تقدیم می‌کند و در راه انبیا و اولیا می‌رود، پس از این، امامت را دارد. به همین علت، روی عاشورا و حوادث عاشورا بسیار بسیار تأکید و تکیه می‌کردند. ایشان می‌گفتند ما تجدید عهد می‌کنیم. ما اخلاقیات امام حسین (ع) و اهل بیتش را فرا می‌گیریم، ما راه حقی را که ایشان رفتند، یاد می‌گیریم.

 

ایشان همچنین روی کلمۀ ثوره (انقلاب) بسیار تأکید می‌کردند. ثوره به معنای تغییر است. تغییر عبارت است از منتقل شدن از یک مرحله به مرحلۀ دیگر. انسان نمی‌تواند یک شبه خودش را تغییر بدهد. بنابراین، کسی که تغییر می‌دهد، حتماً صاحب فکر و اصولی است که می‌خواهد یاد بدهد و این خود نوعی عبادت است.

 

لطفاً کمی دربارۀ نحوه برگزاری مراسم ماه محرم توسط امام موسی صدر توضیح دهید. مراسم محرم چگونه برگزار می‌شد؟

 

رباب صدر: برنامه و تلاش امام موسی صدر قبل از شروع ماه محرم آغاز می‌شد. ایشان مقتل‌خوان مورد اعتمادی را از عراق به لبنان دعوت می‌کرد. این مقتل‌خوان را در خانه کوچک خودش اسکان می‌داد و از او در ایام محرم پذیرایی می‌کرد.

 

برنامه‌های محرم برای سه گروه در سه نوبتِ صبح، عصر و شب انجام می‌شد. امام موسی صدر شخصاً در این برنامه‌ها حضور می‌یافت و گاهی شخصاً از مردم برای شرکت در مراسم دعوت می‌کرد. برنامۀ جلسات هم به این شکل بود که روضه‌خوان اول مداحی می‌کرد، سپس امام موسی سخنرانی می‌کردند. ایشان تاکید بسیاری به مشارکت همگانی داشت و برای برگزاری مراسم محرم از همه به خصوص جوانان کمک می‌گرفت.

 

حال و هوای برگزاری مراسم به چه شکل بود؟

 

رباب صدر: نحوه برگزاری مراسم محرم به شکلی بود که آدم احساس می‌کرد، انگار همۀ شهر عزادارند. هنگامی که یک جایی مرکز شهر باشد، صبح و بعدازظهر و شب روضه باشد و همه شیعیان در آن شرکت کنند، حس وحدت جمعی دست می‌دهد. در آن زمان همۀ مردم در خیابان و خانه مشکی می‌پوشیدند. حسینیۀ بسیار بزرگی بود که در آن مراسم‌ مختلفی برگزار می‌شد. برخی مراسم مخصوص خانم‌ها بود و در برخی مراسم فقط آقایان شرکت داشتند و در برخی مجالس، هم آقایان و هم خانم‌ها شرکت می‌کردند. ما هم در این مراسم‌ها شرکت می‌کردیم.

 

آیا زمانی که امام موسی صدر مراسم برگزار می‌کردند هم سینه زنی بود؟

 

رباب صدر: در مردها بله... البته بیشتر امام صدر روی موعظه و اخلاقیات و وقایع عاشورا تکیه می‌کردند. می‌گفتند بیایید از الان با امام حسین عهد ببندیم برنامه‌هایمان را از نو شروع کنیم، عباداتمان را از نو شروع کنیم و اخلاقمان را تصحیح کنیم.

 

این حسنیه که می‌فرمایید درشهر صور بود؟

 

رباب صدر: بله

 

دورانی که ایشان در صور بودند؟ یا از بیروت برای مراسم بر می‌گشتند؟

 

رباب صدر: هنوز مجلس اعلای شیعیان تأسیس نشده بود که به بیروت منتقل شوند. البته بعدها که به بیروت رفتند، در مجالس بیروت شرکت می‌کردند. هرچند مجالس عزاداری در بیروت بسیار کم بود. مؤسسۀ عاملیه جزو اولین مکان‌ها در بیروت که در آن روضه می‌خواندند و برای صحبت به آن‌جا می‌رفتند.

 

بسیاری از علاقه مندان به امام موسی صدر دوست دارند بدانند که برنامه‌های محرم چگونه پس از ربودن ایشان ادامه یافت.

 

رباب صدر: پس از ربودن امام موسی صدر، چند سالی مراسم محرم در جنوب لبنان برگزار نشد. وضع سیاسی بسیار بد بود. بیشتر اهالی جنوب لبنان از آن‌جا آواره شده بودند و در نتیجه، مجلس بزرگ و مفصلی برگزار نمی‌شد. فقط در برخی خانه‌ها روضۀ مختصری به سبب علاقه به امام حسین خوانده می‌شد.

 

در سال 1982 میلادی، که اسرائیل جنوب لبنان را اشغال کرد، به صور بازگشتیم. با وجود اینکه اسرائیل جنوب لبنان را اشغال کرده بود، مراسم محرم در حسینیۀ شهر صور برگزار می‌شد. با آن‌که از نظر امکانات مالی تحت فشار بودیم، هیچ اعتنایی نکردیم و ادامه دادیم. به مرور زمان مؤسسات بزرگ و بزرگ‌تر شد. اکنون سال‌های سال است که هرسال در مؤسسات برنامۀ ماه محرم برگزار می‌شود. آقای قزوینی از عراق می‌آیند و مداحی‌های بسیار زیبایی دارند.

 

چه کسانی در مجالس محرم مؤسسات شرکت می‌کنند؟ اعضای مؤسسات یا افراد تحت پوشش هم به این مراسم‌ها می‌آیند؟

 

شرکت در این مجالس برای همگان آزاد است. اغلب شرکت‌کنندگان مجالس، جوان هستند. اغلب دخترهای جوانی که حجاب هم ندارند به این مجلس آیند. با حجاب می‌شوند و در مجلس عزاداری شرکت می‌کنند. در این مجلس مسیحی، سنی و شیعه می‌آید. همه شرکت می‌کنند و یاد امام حسین و یارانش را گرامی می‌دارند.

 

شنیده‌ایم که برای خردسالان مراسم خاصی برگزار می‌کنید، آیا صحت دارد؟

 

رباب صدر: بله. برای بچه‌ها برنامه‌ای ویژه داریم. بچه‌ها نمی‌توانند نوع برگزاری مراسم برای بزرگسالان را تحمل کنند. برای آن‌ها سنگین است. ما برای بچه‌ها روضۀ خاصی می‌خوانیم که برایشان گیرایی و جذابیت داشته باشد و از نظر حسی و عاطفی برایشان مناسب باشد.

 

آیا برنامه سینه‌زنی هم دارید؟

 

رباب صدر: بله، الان حتی برای مراسم بانوان هم سینه‌زنی داریم. خانمی هست که نوحه می‌خواند و همه سینه می‌زنند. هر روزی را برای یکی از یاران قرار می‌دهیم. از روز پنجم ماه محرم آغاز می‌شود. هر روز به اسم کسی روضه خوانده می‌شود. روز حضرت قاسم، روز حضرت عباس، روز دو طفلان مسلم، روز حضرت علی اکبر... در این روزها، روضۀ خاصی خوانده می‌شود و غذاهای ویژه‌ای برای این روزها درست می‌شود. البته برخی روزها غذای خاصی داده می‌شود و برخی روزها شیرینی‌های خاصی داده می‌شود. مراسم‌های عربی به شکل خاصی اداره می‌شود. به طور مثال در روز حضرت قاسم حتماً باید شمع روشن شود و باید همه شمع دست بگیرند و دور بچرخند و سینه بزنند و گریه کنند.

 

 امام صدر در دوره‌ای که با دولت مقداری در تنش بودند، برای حمایت و دفاع از جنوب، می‌گفتند اگر دولت به ما کمک نکند، برای حفظ جنوب لبنان و دفاع از جنوب ما حسینیه می‌سازیم. فکر می‌کنید چرا چنین چیزی گفته شده است؟

 

رباب صدر: ببینید این یک امر طبیعی است که حسینیه‌ها در لبنان، جایی برای آموزش راهِ چگونه زیستن است. در هر روستایی یک حسینیه وجود دارد. هم‌اکنون ما ۶۲ روستا در جنوب لبنان داریم که در تمام این روستاها حسینیه وجود دارد. این‌ها همه نتیجۀ کوشش‌های امام موسی صدر است که تا کنون به جا مانده است.