چهاردهمین نشست از درس گفتارهای ماهانه «اندیشه و عمل» به بررسی مقام فقهی امام موسی صدر اختصاص داشت. در این نشست حجت الاسلام والمسلمین رضا مختاری، مدیر موسسه کتابشناسی شیعه به بررسی مقام فقهی امام موسی صدر پرداخت و او را یکی از فقیهان طراز اول در زمان خود دانست.

به گزارش روابط عمومی موسسه امام موسی صدر، رضا مختاری به مقایسه امام موسی صدر و شهید مدرس پرداخت و این دو را از دو جهت شبیه هم دانست.

به گفته مدیر موسسه کتابشناسی شیعه جایگاه علمی هر دو شخصیت به دلیل فعالیت های اجتماعی و سیاسی تحت تاثیر قرار گرفته و کمتر دیده شده و هر دو اسیر و زندانی شده اند.

 راه های مختلف شناخت مقام فقهی اشخاص

مختاری پنج روش را برای شناخت مقام فقهی اشخاص نام برد. «اول اینکه ممکن است فردی آثار قلمی نداشته باشد اما شاگردان بزرگی تربیت کند. برای مثال میرزای شیرازی آثار قلمی خاصی ندارد اما تربیت علمای طراز اولی چون سید اسماعیل صدر، میرزا محمدتقی شیرازی و آخوند خراسانی مقام بلند فقهی وی را روشن می کند.»

وی افزود:«گاهی فرد تالیف مستقلی ندارد ولی تقریراتی از درس استادانش دارد که مقام علمی او را نشان می دهد. چراکه تقریرات نشان می دهد فرد تا چه حد مطلب را به درستی درک کرده و توانسته به آن نظم مشخصی بدهد و در موارد لازم اشکالات و حاشیه هایی نیز وارد کرده است. مجموع این ویژگی ها تقریرات اشخاص را به منبعی برای قضاوت درمورد توانایی علمی شان تبدیل می کند.»

 

وی با اشاره به موضوع شناخت افراد هم مباحثه از یکدیگر افزود: طبق رسم معمول حوزه، افراد هم طراز با هم مباحثه می کنند و وقتی فرد هم مباحثه طراز اول باشد به این معنی است طرف مقابل نیز با او «قریب الافق» است. در این زمینه امام موسی صدر و آیت الله شبیری زنجانی با یکدیگر هم مباحثه بودند.

 

حجت الاسلام والمسلمین رضا مختاری، «اظهار نظر اهل فن» و «خلق اندیشه های جدید در یک علم» را از دیگر راه های مختلف شناخت مقام فقهی افراد دانست.

 

در ادامه، وی مقام فقهی امام موسی صدر را بر اساس ویژگی های ذکر شده شرح داد و افزود: امام موسی صدر در حوزه های قم و نجف تدریس داشتند ولی مجالی برای تربیت شاگردان نداشتند. عمده ترین آثار فقهی ایشان تقریراتشان است که در حال حاضر در دسترس ما قرار ندارد. در سایر آثارشان نشانه هایی وجود دارد ولی برای قضاوت و تحلیل کافی نیست. بنابراین، در مورد ایشان باید از روش های دیگر استفاده کرد؛ اولا، هم مباحثه های ایشان جزو مراجع طراز اول هستند. یکی از هم مباحثه ای های عمده ایشان آیت الله شبیری زنجانی است که همه فضلای حوزه به جایگاه فقهی ایشان اذعان دارند. فرد دیگر مرحوم آیت الله بهشتی است و نفر سوم، شهید آیت الله محمدباقر صدر است که در نجف، حدود پنج سال با امام موسی صدر هم بحث بوده اند.

مدیر موسسه کتابشناسی شیعه ادامه داد: امام موسی صدر دیدگاه های آیت الله محقق داماد را که استاد ایشان در قم بودند، به شهید صدر منتقل کردند. تا جایی که شهید صدر به فرزند آقای داماد بیان کردند که من شاگرد با واسطه پدرتان هستم. یکی از نمونه های این تاثیرپذیری نظریه حق الطاعه شهید صدر است که محل بحث و تحلیل بسیار زیادی است و در اصل از دیدگاه های آیت الله محقق داماد است.

 

طرح های فقهی امام موسی صدر

به گفته حجت الاسلام مختاری، امام موسی صدر نظریه های فقهی خاصی داشته است. ازجمله این موارد، دیدگاه ایشان در مورد خمس و زکات است.

مختاری در توضیح فزود: که در فقه دو نوع قرض تعیین شده است. یک بار فرد مبلغی را وام می گیرد. این بدهکاری دِین است اما به سایر اموال او ارتباطی ندارد. اما برخی بدهکاری ها مانند زکات و خمس به عین مال تعلق می گیرد. تا زمانی که فرد این دیون را پرداخت نکند، اجازه تصرف در اموالش را ندارد و هرگونه تصرف از نظر فقه محل اشکال است. بیشتر فقها، برای اینکه فردی که امکان پرداخت زکات و یا خمس اموالش را ندارد، امکان تصرف در اموالش را داشته باشد، روش «دست گردان» را طرح کرده اند. در این روش فرد مبلغ مورد نظر را از مرجعش قرض می گیرد و دِینش را ادا می کند. مبلغ دریافت شده حکم قرض را دارد و مانند نوع اول دیون است.

مختاری سپس در توضیح این اصل گفت: امام موسی صدر، در همان سال های ابتدای مهاجرت به لبنان و حضور در شهر صور، در مقام حاکم شرع، بیان کرد که نیازی به اجرای این روش نیست و تا زمانی که فرد توان پرداخت این دیون را به دست آورد، اجازه دخل و تصرف در اموالش را دارد. مرحوم آیت الله بهجت نیز قایل به این نظر بودند.

مختاری در ادامه به پیشنهاد امام موسی صدر برای وحدت شیعه و سنی نیز اشاره کرد. وی گفت: امام موسی صدر در صدد بودند در مورد اعلام اعیاد فطر و قربان بین شیعه و سنی وحدت رویه ای ایجاد شود. این پیشنهاد را در نامه ای به مفتی اهل سنت لبنان طرح کردند و بر اساس روش های علمی روز راه حلی عملی برای اجرای آن نیز پیشنهاد دادند. همچنین، بر اساس مبانی فقهی محکم، طرح یکی شدن اذان شیعه و سنی را نیز مطرح کردند. متاسفانه این طرح ها با ربودن ایشان به مرحله اجرا نرسید و پیگیری نشد.