امام موسی صدر رابطه بسیار خوبی با مطبوعات و رسانه ها داشت، این مسئله باعث شد تا اهالی مطبوعات هم احترام ویژه ای برای او قائل شوند، نوشته های خبرنگاران درباره شخصیت وی موید این نکته است. از سوی دیگر امام موسی صدر نیز فعالیت خبرنگاران را پاس می داشت و از آزادی مطبوعات حمایت می کرد. سخنرانی مشهور وی به مناسبت هفتمین روز شهادت کامل مروه روزنامه نگاری لبنانی نشان از جایگاه والای خبرنگار و روزنامه نگاران در اندیشه وی دارد. به بهانه روز خبرنگار، نگاهی به جایگاه مطبوعات و رسانه ها در افکار امام موسی صدر می اندازیم.

مطبوعات رکن مهم جامعه آزاد

امام موسی صدر مطبوعات را یکی از ارکان مهم جامعه ای آزاد می داند و خود، به طور وسیع از رسانه های موجود برای ارتباط با مردم استفاده می کند. در زمان فعالیت و حضور وی در لبنان، مطبوعات گسترده ترین و اصلی ترین رسانه جمعی بودند. در نتیجه، وی در سخنرانی هایش درباره جایگاه مطبوعات صحبت می کند، اما نقشی که برای مطبوعات قایل می شود، قابل تعمیم به سایر رسانه های جمعی است.

امام موسی صدر به طور همزمان از ارتباطات سنتی همچون منبر و نماز جمعه و ارتباط رودررو استفاده میرد هم از سایر وسایل ارتباط جمعی نظیر رادیو، تلویزیون و مطبوعات بهره می برد. در زمان فعالیت وی در لبنان، مهم ترین و مؤثرترین رسانه مطبوعات بود و امام  صدر به طوردائم در مطبوعات حضور فعال خبری داشت و خبرنگاران را با خوشرویی به حضور می پذیرفت.  

برای شناخت بیشتر رفتار رسانه ای امام موسی صدر، مصاحبه های منتشر شده از وی بررسی و شمارش شد؛ تعدادی از مصاحبه های امام صدر در دو جلد کتاب «حوارات صحیفه» منتشر شده است. این مصاحبه ها مربوط به سال های 1969 تا 1978 (از زمان تأسیس مجلس اعلای شیعیان تا ربودن امام موسی صدر) است. د ر این دو جلد مجموعاً 131 مصاحبه وجود دارد. 95 مصاحبه با رسانه های لبنانی و 46 مصاحبه مربوط به رسانه های خارج از لبنان است که معمولاً در حین سفرهای خارجی امام صدر انجام می گرفته است. در بین رسانه های خارجی، القبس (4) و الأنباء از کویت (3) والأهرام (3) و روزالیوسف (3) از مصر بیش از دیگر رسانه ها با امام موسی صدر مصاحبه کرده اند. این آمار، جدای از انتشار اخبار مربوط به فعالیت ها و سخنرانی های امام موسی صدر است.

بیشترین مصاحبه های داخلی امام موسی صدر مربوط به روزنامه ها و نشریات الحیات (10)، الحوادث (9)، النهار (9)، الاسبوع العربی (7)، Le Revuedu Liban (6)، المحرر و تلویزیون لبنان (5) است.

نکته قابل توجه، پراکندگی مصاحبه های امام صدر با رسانه های مختلف است، به طوری که یک رسانه خاص برتری قابل ملاحظه ای ندارد. نکته دیگر، نزدیکی تعداد مصاحبه های امام صدر با روزنامه موافق وی، مانند النهار و روزنامه مخالف وی، المحرر است. این موضوع نشان می دهد که امام صدر امتیاز یا الویت خاصی برای مطبوعات قایل نبوده است و نفس ارتباط با رسانه ها برای  وی جایگاه مهمی داشته است.

 برای توضیح رفتار رسانه ای امام صدر ذکر دو نمونه مفید به نظر می رسد:

نمونه اول

در سال 1975 میلادی (1353 شمسی) در جریان اعتراض مردم صیدا به فعالیت یک شرکت آمریکایی که باعث تضییع حقوق ماهیگیران صیدا می شد، معروف سعد، از چهره های شناخته شده اهل تسنن شهر صیدا توسط عوامل ارتش کشته شد. امام موسی صدر، با وجود تهدیدها و درگیری های حزب کتائب که منطقه را ناامن کرده بود، در مراسم تدفین و هفتمین روز درگذشت سعد شرکت و سخنرانی کرد. به دنبال این حرکت، هفت روزنامه به اتهام درج سخنان امام صدر در مراسم ترحیم معروف سعد توقیف و به دادگاه  معرفی شدند. «در پی این اقدام دولت، امام صدر در تاریخ 22/3/1975 و در مقر مجلس اعلای شیعیان در حازمیه، به منظور تجلیل از رسانه ها و حمایت از ورود آن ها به نبرد آزادی خواهی، ضیافتی ترتیب داد. امام در آن مراسم بر این نکته تأکید کرد که آنچه در روزنامه ها منتشر شد و توقیف آن ها را در پی داشت. امام در ادامه، به دولت در خصوص اتخاذ مواضع جدی تر شامل اعتصاب و تحصن و برگزاری راهپیمایی های مردمی و حتی تحریم اخبار دولت و دولتمردان هشدار داد و هدف از این تصمیمات را حمایت و پاسداری از لبنان برشمرد.» (السیره والمسیره 7)

نمونه دوم

موضوع: بیانیه مطبوعاتی- تماشاچی نخواهم ماند به ویژه در مورد فشاری که بر روزنامه النهار وارد می­ شود

مکان و تاریخ: بیروت – 25/5/1974

روزنامه النهار پس از اقدام به انتقاد از مسئولان مورد پیگرد مقامات دولتی قرار گرفت. دستگاه­های دولتی اقدام به فشار اقتصادی بر این روزنامه کردند و اداره امنیت عمومی، مؤسسات تجاری را تهدید کرد که از چاپ آگهی­های خود در این روزنامه خودداری کنند. به همین مناسبت امام موسی صدر بیانیه ای را در این زمینه صادر کرد.

آزادىْ حقِ روزنامه‏ نگار است

امام موسی صدر در سال ۱۳۴۵ خورشیدی به مناسبت هفتمین روز شهادت «کامل مروه» روزنامه‌نگار لبنانی گفت:« برادران، مطبوعات از مهم‏‌ترین می‌دانهاى جهادى و از برجسته‏‌ترین عواملِ تکوینِ انسانِ مدنى است. اینجایگاهِ والا وظایفى در قبال جامعه، بر عهده اصحاب مطبوعاتى مى ‏گذارد، همان‏طور که وظایفى در قبال اینان بر عهده جامعه می‌نهد. وظیفه اینان در قبال جامعه جهت‏دهى، روشنگرى و خیرخواهى مخلصانه و بى‏ شائبه است. حق آنان بر جامعه نیز‌‌‌ همان برخوردارى از آزادى، و پشتیبانى و تأمین امکاناتى است که او را از فساد و انحراف مصون بدارد.»

وی در درفاع از آزادی مطبوعات و خبرنگاران در اطلاع رسانی گفت:«آزادىْ حقِ روزنامه‏ نگار است، که جامعه ‏اش باید به او پیشکش کند. آزادى خدمتى است به روزنامه‏ نگار تا کار خود را به انجام رساند، و خدمتى است به جامعه تا همه چیز را بداند. صیانت از آزادى ممکن نیست مگر با آزادى. آزادى، بر خلاف آنچه مى‏ گویند، هرگز محدودشدنى و پایان‏ یافتنى نیست. در حقیقت، آزادىِ کامل عینِ حق است. حقى است از جانب خدا که حدى بر آن نیست.»

امام موسی صدر همواره در سخنانش فراهم آوردن زمینه لازم برای کار خبرنگاری را برعهده جامعه و دولت می گذاشت و می گفت:«برای آنکه نظر روزنامه نگار خیرخواهانه، صادقانه و بی‌شائبه باشد، بر جامعه است که برای او آزادی را تامین و خاطر آسوده را تضمین کند، تا تحت تاثیر زرق و برق‌ها و انواع فشار‌ها قرار نگیرد. با چنین تمهیداتی جامعه هم منتفع خواهد شد. با چنین سازوکاری جامعه خود نیز خدمت می‌کند، نقش حقیقی خویش را ایفا می‌کند و از توان جهادگران خود بارور و بهره‌مند می‌شود.»

او همچنین از روزنامه نگاران و خبرنگاران در مورد تهدیدات امنیتی و مالی حمایت می کرد و شرایط کار روزنامه نگاری را اینگونه تبیین می کرد:« برادران، روزنامه‏ نگار نباید مورد اهانت و تحت فشار قرار گیرد، نباید به فقر و ندارى بیفتد، و نباید در معرض تهدید و ترور واقع شود.»

به طور کلی اندیشه و افکار امام موسی صدر نشان می دهد که شغل خبرنگاری در نزد وی از جایگاه ویژه ای برخوردار بود و او ضمن حمایت و پشتیبانی از خبرنگاران و اهالی رسانه همواره به فراهم آمدن شرایط و فضای سالم برای کار خبرنگاران تاکید ویژه ای داشت.

*برگرفته از پایان نامه کارشناسی ارشد رشته علوم ارتباطات اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی در سال 1388با موضوع روش ارتباطی امام موسی صدر، مهدیه پالیزبان