اهمیت یافتن مقوله «هویت ملی» در معادلات سیاسی و اجتماعی جوامع بشری، موقعیت ویژهای نیز به «تاریخ» بخشیده است. اگر در گذشته، تاریخ فقط روایتی داستانوار از وقایع بود، امروز تاریخ با شاخهها و گرایشهای مختلف و متعددش به اموری فراتر از روایتِ وقایع میپردازد. بررسی ریشهها و وقایعِ حالِ جوامع و تبارشناسی ویژگیها و معضلات هر جامعه با نگرشی تاریخی - در کنار سایر علوم و معارف انسانی- از دیگر کارکردهای متأخّر تاریخ است. البته، روشن است که برای رسیدن به این اهداف، علم تاریخ نیز از روشها و شیوههای جدیدتری برای جمعآوری دادهها و پردازش آنها بهره برده است. «تاریخ شفاهی» که جمعآوری خاطرات و روایتهای شفاهیِ وقایعِ تاریخی است یکی از این روشهاست. شاید این روشِ جدید از جهاتی کهنترین شیوه تاریخنگاری هم تلقی گردد. اما بیشک تفاوت اصلی را باید در روششناسی جستجو کرد. در دهههای اخیر مراکزعلمی و پژوهشی توجه خاصی به این روش معطوف کردهاند.
محتوای تاریخ شفاهی که از طریق مصاحبه فراهم میآید، شامل مشاهدات و تجربههای تاریخیِ اشخاص یا نقل قولهای آنان از دیگر بازیگران صحنه تاریخ است. در تاریخ شفاهی مصاحبهگر به راوی کمک میکند که در بیان خاطرات خود علاوه بر شرح وقایع تاریخی، احساس و نظر خود را دربارة آن موضوعات نیز بیان کند.
در حقیقت تاریخ شفاهی محصول تلاش مشترک مصاحبهگر و مصاحبهشونده است و کیفیت دادههای به دست آمده ارتباط نزدیکی با کارآمدی و تسلط مصاحبهگر بر موضوع مورد بحث و قدرت حافظه و البته اهمیت مشاهدات مصاحبهشونده دارد.
بدیهی است که گذشت زمان مصلحتانگاری راوی را تا اندازه بسیاری کاهش می دهد و سبب میشود که او با اطمینان خاطر بیشتری به بیان خاطرات خود بپردازد. چهبسا بسیاری از خاطرات هرچند اندک که عمری در سینه شاهدی تاریخی باقی مانده تنها اطلاعات موجود درباره شخص یا حادثهای باشد که دارای اهمیت فراوان نیز هست
آنچه از اینگونه تاریخنگاری به دست میآید روایتی است مستند که در کنار دیگر اطلاعات، بخشی از معماهای تاریخی را- به ویژه در حوزه تاریخ معاصر تا حدود بسیاری حل میکند.
چنین شیوهای این بستر را برای محقق فراهم میآورد که حوادث را نه از یک روزنه که آن را به مثابه نوعی تجربه جمعی دریابد و به بازکاوی آن بپردازد. و به این ترتیب بدور از حالت انفعالی این ظرفیت را پیدا کند که در قضاوت تاریخی به استنادات بیشتری دست یافته و در سیر مطالعاتی خود از اعتبار و اعتماد بیشتری برخوردار شود.
بر اساس همین ضرورت بود که مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر طرح تاریخ شفاهی امام موسی صدر را با هدف ثبت و ضبط خاطرات نزدیکان و دوستان و همکاران و مرتبطان با ایشان در دستور کار قرار داد.
جایگاه ممتاز امام موسی صدر از جهات مختلف بر اهمیت این طرح میافزاید. وابستگی به یکی از خاندان مهم شیعه، حضور موثر در حوزه علمیة قم و نجف، تحصیل در دانشگاه و ارتباط با مراکز علمی و دانشگاهی، فعالیتهای فرهنگی و اجتماعی گسترده در ایران و عراق و لبنان، رهبری سیاسی و دینی شیعیان لبنان، ارتباطات وسیع سیاسی و فرهنگی با مجامع بینالمللی و دولتها و ملتها و نخبگان سایر کشورها، ایفای نقش به مثابه اندیشمند و متفکر دینی، تعامل گسترده با عالمان ادیان و مذاهب اسلامی و غیراسلامی، تأثیرات عمیق در لبنان و خاورمیانه و غیر اینها همگی شاهدی بر اهمیتِ جایگاهِ امام موسی صدر و ضرورت اجرای این طرح است. در این پیوند از اردیبهشت ۱389 «گروه تاریخ شفاهی» مؤسسه تشکیل شد و مطالعه دقیق آثار و منابع مکتوبِ مرتبط را آغاز کرد تا ضمن آشنایی بیشتر
با زوایای مختلف زندگی و دیدگاههای امام صدر، اولاً سرفصلهای اصلی طرح را تعیین، ثانیاً پرسشها و ابهامات را مشخص و ثالثاً صاحبان خاطرات و اماکن مرتبط با ایشان را
شناسایی کند تا مصاحبهها با هدفگذاری و انسجام بیشتری صورت بگیرد.
گام بعدی تماس با افراد و ضبط خاطرات بود که به رغم برخی مشکلات با سرعتی کم، اما امیدبخش آغاز شد. دیدار با دوستان و یاران امام صدر و مرتبطان و مطلعان از فعالیتهای ایشان که صمیمانه همکاران ما را به حضور میپذیرند موجب امید و شادمانی بود، هرچند فقدان برخی افراد و ضعف حافظه عده ای از مصاحبهشوندگان تأسف عمیق همکاران طرح را بر میانگیخت. همین امر اهمیت ضبط هرچه سریعتر خاطرات را مضاعف میسازد.
در این مجال شایسته و بایسته است که قدردان جناب آقای دکتر محسن کمالیان باشیم که پیش از این در این حوزه گامهایی پر اثر برداشته و آثار ارزشمندی تهیه و تولید و منتشر کردهاند.
درخواست و انتظار ما از همه کسانی که با امام صدر ارتباط داشته و یا از نزدیک شاهد فعالیتها و اقدامات مختلف ایشان بودهاند این است که دست همکاران ما را در این پروژه بفشارند و آنان را میهمان خاطرات شنیدنی هر چند کوتاه خود سازند. لطفاً از طرق زیر با ما تماس حاصل فرمایید و با ارسال عکس یا نامه یا سند یا آثار صوتی و تصویری یا دستنوشته بر غنای مرکز اسناد مؤسسه بیفزایید. سپاسگزار شما نیز هستیم.
میدان هفتم تیر ، بالاتر از مسجد الجواد ، کوچه شریعتی ،پلاک ۱۰ واحد ۲
پست الکترونیکی: oralhistory@imamsadr.ir
تلفن: ۳ - ۸۸۴۹۴۱۶۲
فکس: ۸۸۴۹۴۱۶۴
همراه: ۰۹۳۸۵۸۵۶۰۶۳