آیتالله محمود خلیلی، تشکیل مجلس اعلای شیعیان لبنان را از ابتکارات مهم امام موسی صدر دانست که موجب احیای جایگاه شیعیان در این کشور شد.
وی دربارۀ چگونگی تأسیس این نهاد گفت: همۀ طوایف لبنان نهاد مستقلی داشتندکه متولی امور مدنی، حقوقی، مذهبی، سیاسی و فرهنگی آنان بود. از شیعیان میخواستند تا در این زمینه تابع اهل سنت باشند و همین امر موجب شده بود که وضعیت شیعیان به لحاظ حقوقی و اجتماعی در بدترین شرایط باشد.
این عضو سابق مجلس اعلای شیعیان لبنان دربارۀ چگونگی تشکیل این مجلس به گروه تاریخ شفاهی مؤسسۀ فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر گفت: در آغاز آقای صدر که در شهر صور مستقر بود، اقدام به بررسی شرایط عمومی شیعیان لبنان کرد. ایشان مانند سایر روحانیان در یک جا مستقر نشد و شروع به سرکشی به مناطق مختلف و برقراری ارتباط با مردم کرد. قابلیتهای بالای آقای صدر موجب میشد که مردم با او ارتباط نزدیک و صمیمانهای برقرار کنند و در همین رفتوآمدها بود که امام موسی صدر تلاش کرد شیعیان را متوجه شرایط کرده و انگیزۀ آنها را برای ایجاد تحول و ضرورت اصلاح وضع موجود بالا ببرد و طبعاً در این راه از همکاری بسیاری از نخبگان و نیروهای برجسته نیز بهره میبرد.
آقای خلیلی که به درخواست امام صدر مسئولیت پاسخگویی به سؤالات و مراجعات شرعی در مجلس اعلا را بر عهده داشته در این باره گفت: همۀ روزه انواع مختلفی از مراجعات داشتیم. گاهی افراد پرسش فقهی و شرعی داشتند که به صورت شفاهی و یا کتبی بر اساس نظر آیت الله حکیم و آیت الله خویی پس از تأیید آقای صدر پاسخ داده میشد. گاهی حل و فصل اختلافات پیش میآمد که نیاز به راه حل شرعی داشت. در مواردی هم مراجع مقیم نجف و قم که پرسشهایی را از لبنان دریافت میکردند، آنها را به امام موسی صدر ارجاع میدادند که پس از بررسی موضوع پاسخ لازم را ارائه کنند. دیدارها و سرکشیهایی هم باید صورت میگرفت که مشخصاً به ما مربوط بود، حتی در اعزام سخنران و مبلغ به نقاط مختلف و تشکیل جلسات مذهبی ما اقدام میکردیم. همچنین، مکاتباتی از سایر کشورها و حتی افریقا داشتیم که پاسخ آنها داده میشد. البته، تعیین مفتیهای مناطق مختلف هم بر عهده مجلس بود.
این مدرس حوزۀ علمیۀ قم در ادامه یکی از برکات تأسیس مجلس اعلای شیعیان را پخش برنامههای مذهبی و اذان شیعه از رادیو لبنان دانست و دربارۀ آن گفت: امام موسی صدر ابتدا به آقای شیخ حسن خالد مفتی اهل سنت پیشنهاد داد که بهتر است از رادیو اذان واحد پخش شود و همان اذانی باشد که در زمان رسول الله(ص) بوده؛ یعنی اینکه ما میپذیریم «أشهد أن علیا ولی الله» نباشد به شرط آنکه «حی علی خیر العمل» که در سنت نبوی بوده و بعدها حذف شده، به آن اضافه شود. دستگاه مذهبی اهل سنت در لبنان به سبب آنکه وابسته به الأزهر بود و استقلال نداشت، باید از آنها کسب اجازه میکرد که آنها هم اجازه ندادند. اینجا بود که امام موسی صدر گفت: اگر چنین است پس باید اذان شیعیان هم از رادیو پخش شود. و با همین ابتکار برای اولین بار در کشورهای عربی از رادیو اذانی با شهادت به ولایت امام علی(ع) پخش شد. یعنی رادیو یک نوبت اذان اهل سنت را پخش میکرد و یک نوبت اذان شیعیان را و در ادامۀ همین تلاشها برنامههای سحر و افطار هم بین شیعیان و اهل سنت تقسیم شد، حتی برنامههای ارشادی و تبلیغی هم از رادیو پخش میشد و فرصتی هم به نماز جمعه شیعیان دادند. البته، در همۀ اینها آقای صدر علاقهمند بودند که برنامه مشترک و واحد باشد، اما برعکس شیعیان که امام موسی صدر تصمیمگیرنده بود، تشکیلات اهل سنت باید از خارج لبنان اجازه میگرفت که آنها هم چنین اجازههایی را نمیدادند.
آقای خلیلی در پاسخ به سؤالی دربارۀ تأسیس معهد الدراسات در شهر صور گفت: یکی از مهمترین کارهای آقای صدر تأسیس حوزۀ علمیهای برای تربیت طلاب بود که میتوان گفت اولین حوزۀ علمیه با برنامه و منظم در لبنان بود. این مرکز نه تنها طلابی از لبنان که از سایر کشورها مثل چین و یا تعدادی از کشورهای آفریقایی هم داشت. من وقتی به توصیۀ آقای صدر برای برنامهریزی دروس و برخی امور وارد آنجا شدم، دیدم تعدادی از طلاب آنجا خارجی هستند و اتفاقاً از اهل سنت هم هستند. امام موسی صدر معتقد بودند که به هیچ وجه نباید کاری به مذهب این افراد داشته باشید و شما به گونهای برنامهریزی کنید که طلاب در کلاسهای ادبیات، فقه، قرآن، اعتقادات و سایر مباحث بتوانند شرکت کنند و خودشان به مرور اگر زمینهای بود، جذب خواهند شد و در حقیقت این مدرسه تنها حوزهای بود که طلاب شیعه و سنی کنار هم مشغول تحصیل بودند. ایشان تأکید میکرد که به جای پرداختن به مباحث سلبی، موضع ایجابی داشته باشید، مثلاً به جای اینکه علیه خلفای راشدین صحبت کنید از امام علی و اهل بیت بگویید.
در این مدرسه زبان خارجی هم تدریس میشد و آقای صدر بر این کار تأکید داشتند. یادم هست بعضی از طلاب خارجی مدرسه بعدها به ایران آمدند و در حوزۀ علمیۀ قم به تحصیل ادامه دادند و در مجموع طلاب این مدرسه همگی از چهرههای برجستهای در لبنان و سایر کشورها شدند که شماری از آنها همچنان مشغول فعالیت تبلیغی و مذهبی هستند.
وی افزود: ارتباط بسیار نزدیکی میان طلاب این مدرسه و دانشآموزان مدرسۀ فنی و حرفهای بود که شهید چمران آن را اداره میکرد و امام موسی صدر معتقد بود باید از این طریق نه تنها فاصلهها را کم کنیم که تلاش کنیم دو طرف روی هم تأثیر مثبت بگذارند.